Στο έργο «Πρωταγόρας» του Πλάτωνα, ο διάλογος μεταξύ του σοφιστή Πρωταγόρα και του Σωκράτη, ξεκινά στην ουσία με την ερώτηση του Σωκράτη προς τον Πρωταγόρα σε τι θα μπορούσε να γίνει καλύτερος ένας μαθητής του και εκείνος του απαντά ότι σε αντίθεση με τους άλλους σοφιστές οι οποίοι διδάσκουν τεχνικές γνώσεις, όπως λογαριασμούς, αστρονομία και γεωμετρία, ο ίδιος διδάσκει στον μαθητή του την «ευβουλιά» περί των οικείων του πραγμάτων, πώς να διοικεί άριστα τα του οίκου του και πώς να γίνει ικανότερος να κατευθύνει τις υποθέσεις της πόλης του με τα όσα πράττει και τα όσα λέγει. Άρα, διαπιστώνει ο Σωκράτης, υπόσχεσαι πως μορφώνεις τους άντρες σε καλούς πολίτες, και διατυπώνει τις επιφυλάξεις του αν αυτό είναι διδακτό… Παρακάτω η συζήτηση (με την έννοια της από κοινού αναζήτηση της αλήθειας) φαίνεται να γίνεται ανταγωνιστική μεταξύ των δύο σοφών ανδρών, ώσπου φτάνει σε κάποιο αδιέξοδο, ο Σωκράτης λέει πως θα αποχωρήσει, παρεμβαίνουν οι ακροατές και τίθενται κάποιοι όροι για τον τρόπο διεξαγωγής του διαλόγου, οπότε η συζήτηση ξαναρχίζει, αλλά αυτήν τη φορά με τον Πρωταγόρα ερωτώντα (άρα αυτόν που κατευθύνει τη συζήτηση, όπως έκανε πριν ο Σωκράτης) και τον Σωκράτη να απαντά στις ερωτήσεις του. Ο Πρωταγόρας ξεκινά λέγοντας ότι το ερώτημά του θα είναι πάλι περί αρετής, που συζητούσαν και πριν, μεταφερμένο όμως στην ποίηση. Και απαγγέλει κάποιους στίχους από μια ωδή του Σιμωνίδη: «Δύσκολο αλήθεια να γενή άνθρωπος αγαθός / τετράγωνος στα χέρια και στα πόδια και στο νου / δίχως ψεγάδι να είναι καμωμένος».
Και ερωτά τον Σωκράτη αν γνωρίζει αυτή την ωδή ή πρέπει να του την απαγγείλει όλη. Ο Σωκράτης του λέει ότι όχι μόνο την γνωρίζει, αλλά και την έχει μελετήσει επισταμένα. Και ο Πρωταγόρας τον ρωτά: Σου φαίνεται ότι είναι ένα ποίημα όμορφα και ορθά καμωμένο; –Πολύ όμορφα και ορθά καμωμένο, απαντά κατηγορηματικά ο Σωκράτης. –Και νομίζεις ότι θα ήταν καλά φτιαγμένο αν ο ποιητής πέφτει σε αυτό σε αντιλογία; ερωτά ο Πρωταγόρας. –Όχι, απαντά ο Σωκράτης, δεν θα ήταν τότε καλά φτιαγμένο. Και τότε ο Πρωταγόρας, αποκαλύπτοντας το χαρτί του, τον ρωτά: Ξέρεις λοιπόν, ότι λίγο παρακάτω το ποίημα λέγει τα εξής:
«Και ούτε μου ακούγονται καλά αυτά που είπε ο Πιττακός / κι ας τα ?πε ένας σοφός / “δύσκολο”, λέει, “καλός να είναι κανείς”».
Και ο Πρωταγόρας απορεί: πώς είναι δυνατόν ο ποιητής τη μια να λέει «Δύσκολο αλήθεια να γενή άνθρωπος αγαθός» και από την άλλη, λίγο παρακάτω να λέει πως δεν του αρέσει αυτό που λέει ο Πιττακός: «Δύσκολο καλός να είναι κανείς» που είναι το ίδιο με αυτό που είπε ο ίδιος πριν; Καθώς ο ακροατήριο επιδοκιμάζει με ενθουσιασμό τον Πρωταγόρα για την επισήμανση του, ο Σωκράτης αισθάνεται εκτεθειμένος και για να κερδίσει χρόνο στρέφεται στον Πρόδικο και αρχίζει να απευθύνει ερωτήσεις προς αυτόν (καθότι ως προς τον Πρωταγόρα οφείλει να παραμείνει ο ερωτώμενος) για να υπερασπιστούν μαζί τον Σιμωνίδη. Και, ερμηνεύοντας το ποίημα με έναν τρόπο θαυμαστό, θα αποδείξει πως ο Σιμωνίδης δεν αντιφάσκει καθόλου με τον εαυτό του, όπως φάνηκε στον Πρωταγόρα, το αντίθετο μάλιστα, διότι άλλο σημαίνει το «Δύσκολο καλός να ?ναι κανείς» /«χαλεπόν εσθλόν έμμεναι» και άλλο το «Δύσκολο αλήθεια να γενή άνθρωπος αγαθός» /«άνδρα αγαθόν αληθεία γενέσθαι χαλεπόν», αφού άλλο σημαίνει «να γίνει» /«γενέσθαι» και άλλο «να είναι» /«έμμεναι». Και καταλήγει, επικαλούμενος και άλλους στίχους του ποιήματος, ότι αυτό που λέει ο Σιμωνίδης είναι πως «είναι δύσκολο να γίνει κάποιος καλός», αλλά παρά τη δυσκολία είναι κάτι μπορετό, ενώ από την άλλη δεν είναι απλώς «δύσκολο να είναι κανείς άνθρωπος καλός», δηλαδή να είναι καλός εσαεί, αλλά είναι αδύνατον, αυτό μπορεί να είναι μόνο το προνόμιο ενός θεού. Και μάλιστα προεκτείνει την ερμηνεία του φιλοσοφικά, λέγοντας ότι ακόμα κι αυτός που θα καταφέρει (μετά βασάνων και κόπων) κάποτε να γίνει καλός, μπορεί αν τα πράγματα στη ζωή του αλλάξουν και τον βρουν συμφορές χωρίς διέξοδο, να χάσει το μέτρο (της αρετής του), να γίνει κακός. Ενώ από την άλλη, αυτός που νομίζει πως «είναι καλός», πως έτσι είναι από πάντα και έτσι θα είναι, πως έτσι είναι απ? τη φύση του, χωρίς να έχει κοπιάσει γι? αυτό, μπορεί να φαίνεται ότι «είναι καλός» για όσο παραμένει αμέτοχος σε οποιαδήποτε δοκιμασία, για όσο στη ζωή του όλα τού έρχονται ευνοϊκά, αλλά στην πρώτη δυσκολία μπορεί να αποκαλυφθεί, ακόμα και στον ίδιο του τον εαυτό, πως δεν «είναι στ? αλήθεια καλός» όπως νόμιζε, ενεργητικά καλός, και ενδεχομένως μπορεί και να γίνει χειρότερος από πολλούς άλλους που θεωρούνται κακοί.
Στην εποχή της κρίσης, καθώς γύρω σφίγγει ο κλοιός, αρχίζουν ένας ένας να κρίνονται όλοι: ποιος είναι καλός φίλος, ποιος είναι καλός σύντροφος, ποιος είναι καλός συνεργάτης, ποιος είναι καλός εργοδότης, ποιος είναι καλός γείτονας, ποιος είναι καλός συμπολίτης. Στα εύκολα όλοι είμαστε καλοί, στα δύσκολα κρινόμαστε όλοι… Και ανακαλύπτουμε πόσο δύσκολο είναι στην πράξη «να γίνεις στ? αλήθεια καλός» –έστω για λίγο, αν παραστεί ανάγκη. Αλλά και ακόμα δυσκολότερο να παραμείνεις καλός –όταν τα πράγματα στριμώξουν.
sz@citymedia.gr
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
