Αγαπημένα βιβλία: «Η Φόνισσα» | Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

«Η Φόνισσα» | Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Μεγάλη σπαζοκεφαλιά το να επιλέξεις έναν συγκεκριμένο αριθμό από αγαπημένα βιβλία. Το χαρακτηρίζω δε ως σπαζοκεφαλιά για να μην το παρομοιάσω με την ψυχαναγκαστική φάση κάποιων χιουμοριστικών ανέκδοτων όπου στον ήρωα δίνονται τρεις ευχές από κάποιο μαγικό πλάσμα προκειμένου να αποκτήσει τα αντικείμενα του πόθου του. Τεράστια κοροϊδία, μιλάμε. Τρεις ευχές δηλ. μια αμελητέα ποσότητα μπροστά στις άπειρες σελίδες που κάθονται υπομονετικά μέσα σε κούτες ή πάνω σε ράφια.

«Έχω διαβάσει πολλά βιβλία» βροντοφωνάζει με καμάρι ο άλλος.

«Πόσα;» Ρωτάει με έκπληξη ο ανίδεος πλην αγαθός συνομιλητής του.

« 300-400» απαντάει με έπαρση ο μωρός και ο αγαθός ακροατής του, τον κοιτάει έκθαμβος συγχαίροντας τον με ένα μεγαλοπρεπές μπράβο.

Κι εκείνη την στιγμή σκάει ηχητικό μήνυμα ανάρτησης στο Facebook από μία-υπογραμμίζω με έμφαση το αριθμητικό- δημόσια βιβλιοθήκη, η οποία λόγω κορωνοιου και αναγκαστικού κατοικον περιορισμού, προσφέρει ελεύθερη πρόσβαση σε κάτι χιλιάδες βιβλία.

Εν ολίγοις, το άνωθεν ανέκδοτο χαριτολόγημα έρχεται να υποστηρίξει τον αρχικό συλλογισμό μου περί σπαζοκεφαλιάς. Αλλά τέλος των πάντων δε θα συνεχίσω άλλο με τις προσωπικές μου φιλοσοφικές ανησυχίες και θα σταθώ εδώ μετρώντας τα δικά μου πολυσέλιδα κουκιά.

 

Το πρώτο βιβλίο που διάβασα στην εφηβική μου ηλικία ήταν Η Φόνισσα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Δε θυμάμαι πώς βρέθηκε στα χέρια μου, αν το είχα αγοράσει ή αν το είχα δανειστεί από κάπου. Ούτε ήξερα τότε ποιος ήταν ο Παπαδιαμάντης και ποιο το συγγραφικό του έργο. Εκείνο όμως που θυμάμαι με σιγουριά ήταν το συναίσθημα τρόμου που με είχε κυριεύσει όταν διάβαζα τις γραμμές με την πρώτη παιδοκτονία της Φόνισσας. Tο οποίο συναίσθημα, σελίδες αργότερα, είχε μετατραπεί σε αγωνία κατά τη διάρκεια του κυνηγητού για τη σύλληψη της γριάς, για να μεταλλαχθεί κι αυτό οριστικά σε θυμό. Τρία διαφορετικά αλλά δυνατά συναισθήματα γεννήθηκαν έτσι απλά μέσα από την πένα του Παπαδιαμάντη σε μία έφηβο που δε σκάμπαζε τότε τίποτα από λογοτεχνία. Τρία συναισθήματα σαν τις τρεις ευχές του μαγικού πλάσματος.

 

Πολλά χρόνια αργότερα από εκείνη την πρώτη ανάγνωση και έχοντας διαβάσει για νιοστή φορά το συγκεκριμένο διήγημα, εξακολουθώ να εκπλήσσομαι από τους πρωταγωνιστές της ιστορίας. Αισθάνομαι την ανάγκη να κοιτάξω μέσα στα βάθη της ψυχής τους, να αφουγκραστώ τις ενδόμυχες σκέψεις τους και να περιπλανηθώ στα στενά δρομάκια μιας μικρής νησιωτικής κοινωνίας. Κι έχοντας ολοκληρώσει αυτήν την αναζήτηση, να πάω στο σπιτάκι του Παπαδιαμάντη και να εξομολογηθώ μπροστά στην προσωπογραφία του λέγοντας ότι « Η Φραγκογιαννού δεν πέθανε. Το πνεύμα της εγκλωβίστηκε ανάμεσα σε δύο κόσμους κι συνεχίζει να σκοτώνει αθώες θηλυκές ψυχές».
 

Ο χαρακτήρας της Φόνισσας είναι εφάμιλλος της Μήδειας του Ευριπίδη και του πρίγκιπα Άμλετ του Σαίξπηρ. Διότι και στις τρεις αυτές περιπτώσεις τα εγκλήματά που διαπράττουν είναι αλληλένδετα με τα κίνητρά τους όσο και με τις συνθήκες του περιβάλλοντός τους, γεγονός που δε σε βοηθά στο να βγάλεις εύκολα μία καταδικαστική ετυμηγορία. Αμφιταλαντεύεσαι κι εσύ ο ίδιος, για το αν ενεργούν υπό την επήρεια της Άτης ή είναι πολυμήχανοι ψυχροί εκτελεστές, αν σπέρνουν τον προσωπικό τους πόνο υπό μορφή θανάτου ή αν αγωνίζονται ενάντια σε ένα δύσοσμο κοινωνικό κατεστημένο.
 

Όμως η διαχρονικότητα της Φόνισσας δεν οφείλεται μονάχα στην Φραγκογιαννού. Η «γραία» είναι απλά το εισιτήριο για να ταξιδέψει ο αναγνώστης με όλες τις αισθήσεις του στον μικρόκοσμο ενός νησιού και στις ψυχές των κατοίκων του. Παροιμιώδης η περιγραφική δυναμική του Παπαδιαμάντη που δίνει ζωή σε άψυχα αντικείμενα και τοπία, ενώ ταυτόχρονα γεννά κινούμενες εικόνες στο μυαλό με τους ήρωες αυτής της δραματικής ιστορίας να βασανίζονται ψυχοσωματικά εντός της καθημερινότητάς τους.
 

Οι ήχοι των παφλασμών των κυμάτων στην αλμυρή σπηλιά όπου κρύβεται η πρωταγωνίστρια βουίζουν έντονα μέσα στα αφτιά σου, αισθάνεσαι στα πόδια σου την άμμο να μετατρέπεται σε βούρκο καθώς η παλίρροια ανεβαίνει για να πνίξει ως άλλη Φραγκογιαννού την καταδιωκόμενη γραία.
 

Λαογραφικό τεκμήριο τα προικοσύμφωνα, τα γαμήλια έθιμα, οι οικογενειακοί δεσμοί, η θέση της γυναίκας, η εργασία των ανδρών, η φτώχια, το θρησκευτικό αίσθημα, ο νόμος, η ανοικοδόμηση μιας νέας περιοχής και ο μαρασμός του παλαιού οικισμού, η χλωρίδα του νησιού και πόσα άλλα ακόμα ενώνονται μεταξύ τους σε ένα σύντομο ταξίδι στο χωροχρόνο.
 

Και τα μηνύματα του ταπεινού Παπαδιαμάντη σταθερά επίκαιρα και αλάβωτα από τον χρόνο να υπενθυμίζουν ότι εξακολουθούμε να απομακρυνόμαστε από το γνώθι σ?εαυτόν: «οι άνθρωποι άλλα σκέφτονται και άλλα πράττουν… μιμούνται αλλήλους μηχανικώς».
 

Καταλήγοντας, ειλικρινά δεν ξέρω τελικά τί είναι αυτό που με συγκινεί περισσότερο σε αυτό το διήγημα: Το έργο σαν έργο με όλα τα τεχνικά του χαρακτηριστικά ή ότι ένας συγγραφέας με έντονο το χριστιανικό συναίσθημα τολμά να συγγράψει μία σοκαριστική ιστορία – ακόμα και για τις μέρες μας- ώστε ως άλλος ευαγγελιστής να στείλει μήνυμα στον κόσμο για την αρχέγονη Πανδώρα που συνεχίζει να πληρώνει την αφέλεια του Επιμηθέα και την αλαζονεία του Προμηθέα.

 

► Προτάσεις για Βιβλία που αξίζει να διαβάσεις

► «Η Φόνισσα» – Σε ποιους προτείνω να το διαβάσουν