Αγαπημένα βιβλία: «Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων» του Χρήστου Γιανναρά

«Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων» του Χρήστου Γιανναρά

Ο Χρήστος Γιανναράς είναι Διδάκτωρ φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης και της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.  Στο  βιβλίο του «Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων»  εξυμνεί τον Έρωτα, αναλύει τον έρωτα και δίνει τη δική του ερμηνεία. Όλα αυτά μέσα από ένα πρίσμα  που απεικονίζεται έντονα  η δυτικοευρωπαϊκή φιλοσοφία, έχοντας το  πλεονέκτημα της οπτικής του Ορθόδοξου Χριστιανού. Δεν πρόκειται για κάποιο θρησκευτικό βιβλίο, δεν απευθύνεται σε “πιστούς”  δεν ξέρω καν σε ποιους απευθύνεται. Θυμίζει περισσότερο εξομολογήσεις που κρατά κάποιος σε ένα κρυφό ημερολόγιο

 

Θα μπορούσα να παρομοιάσω την ανάγνωση αυτού του βιβλίου με την απόπειρα που κάνεις για να διαβείς ένα φαράγγι που όλοι λένε πως το ξέρουν γιατί το έχουν διαβεί. Μα με οδηγό τον Γιανναρά θα συναντήσεις εκατοντάδες άγνωστα φυτά που ουδέποτε τα έδωσες σημασία. Αν θα έπρεπε να τα ονοματίσεις ένα προς ένα, θα έπρεπε να έχεις στη διάθεση σου πολλούς μήνες. Θα πέσεις πάνω σε δεκάδες εικόνες από αυτές που μένουν και θα κουβαλάς για χρόνια.

Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες από το  «Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων»  θα βρεις λέξεις που λες ότι τις ξέρεις, αλλά στη πραγματικότητα  δεν έχεις ξαναμυρίσει σε ένταση και σε λεπτότητα. Είναι ένα βιβλίο χρωματισμένο με αρώματα που απορρέουν από τις λέξεις του. Διαβάζεις και η ψυχή σου ανασταίνεται, νοιώθεις ότι με κάθε επόμενη συλλαβή θα κάνεις ένα βήμα για να κοινωνήσεις με τα μυστήρια τα άρρητα. 
 

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να τοποθετηθεί κάποιος κριτικά (ακόμα και ως πρόταση) απέναντι σε ένα δάσκαλο, μια μεγάλη μορφή των γραμμάτων,  έναν διανοούμενο- φιλόσοφο  όπως ο  Χρήστος Γιανναράς. Την ποιητική γραφή του Γιανναρά δεν την κρίνεις, μπορείς μόνο να πεις αν σ αρέσει ή δεν σ αρέσει. Αυτό, τελεία.  Το πλέον σημαντικό είναι αυτά που θα αποκομίσεις από το βιβλίο. Αυτό γίνεται ακόμη και όταν δεν είσαι σε θέση να το κατανοήσεις σε όλο το μεγαλείο του. Είναι το δέος που νοιώθεις απέναντι σε αυτό που μπορεί να σε εκστασιάζει ακόμη και μέσα από την μη πλήρη κατανόηση του.

 

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Χρήστου Γιανναρά

 

Ἀδελφιδός μου παρῆλθε·

ψυχή μου ἐξῆλθεν ἐν λόγῳ αὐτοῦ.

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ τὸν ἔρωτα μόνο στὴν ἀπόσταση τῆς ἀποτυχίας. Πρὶν τὴν ἀποτυχία δὲν ὑπάρχει γνώση· ἡ γνώση ἔρχεται πάντα μετὰ τὴ βρώση τοῦ καρποῦ. Σὲ κάθε ἔρωτα ξαναζεῖ ἡ ἐμπειρία τῆς γεύσης τοῦ παραδείσου καὶ τῆς ἀπώλειας τοῦ παραδείσου. Σπουδάζουμε τὸν ἔρωτα μόνον ἐξόριστοι ἀπὸ τὴν πληρότητα τῆς ζωῆς ποὺ αὐτὸς χαρίζει.

 

Στὴν ἐμπειρία τοῦ ἔρωτα εἴμαστε ὅλοι πρωτόπλαστοι. Ἡ πείρα τῶν ἄλλων δὲν μᾶς μαθαίνει τίποτα γιὰ τὸν ἔρωτα. Εἶναι γιὰ τὸν καθένα μας τὸ ἀρχέγονο καὶ μέγιστο μάθημα τῆς ζωῆς, ἡ ἀρχέγονη καὶ μέγιστη ἐξαπάτηση. Μέγιστο μάθημα, γιατὶ σπουδάζουμε στὸν ἔρωτα τὸν τρόπο τῆς ζωῆς. Καὶ μέγιστη ἐξαπάτηση, ἀφοῦ αὐτὸς ὁ τρόπος ἀποδείχνεται ἀνέφικτος γιὰ τὴν ἀνθρώπινη φύση μας.

………………………………………………………………………………

Ζωὴ σημαίνει νὰ παραιτεῖσαι ἀπὸ τὴν ἀπαίτηση τῆς ζωῆς γιὰ χάρη τῆς ζωῆς τοῦ Ἄλλου. Νὰ ζεῖς, στὸ μέτρο ποὺ δίνεσαι γιὰ νὰ δεχθεῖς τὴν αὐτοπροσφορὰ τοῦ Ἄλλου. Ὄχι νὰ ὑπάρχεις, καὶ ἐπιπλέον νὰ ἀγαπᾶς. Ἀλλὰ νὰ ὑπάρχεις μόνο ἐπειδὴ ἀγαπᾶς, καὶ στὸ μέτρο ποὺ ἀγαπᾶς.

…………………………………………………………………………….

Ἡ ἐρωτικὴ ἀπαίτηση δὲν συμβιβάζεται μὲ τὸ μέτριο, τὸ μερικὸ καὶ ἀποσπασματικό. Στοχεύει στὴ ζωή, δηλαδὴ στὴν πληρότητα τῆς σχέσης. Ὁ Ἄλλος νὰ δίνει, προτοῦ ζητήσουμε- νὰ μὴν μᾶς φέρει οὔτε μιὰ φορὰ στὴ θέση τοῦ ζήτουλα, νὰ μὴν μᾶς ταπεινώσει ποτὲ γιὰ τὴν ἀνάγκη ἢ τὴ δίψα μας. Νὰ εἶναι αὐτὸς πάντα παράφορος, νὰ κάνει πάντα αὐτὸς τὸ πρῶτο βῆμα, νὰ μὴν εἶναι ποτὲ κουρασμένος, θλιμμένος, ἀδιάφορος. Τὰ θέλουμε ὅλα αὐτά, μὰ τὰ θέλει ὁ καθένας μας γιὰ τὸν ἑαυτό του. Καὶ τὰ ἀπαιτεῖ στὸ ὄνομα τοῦ ἔρωτα, γιὰ νὰ καθίσει τὸν ἄλλον στὸ σκαμνί, νὰ τοῦ ἐπιτεθεῖ, νὰ τὸν κατατροπώσει. Ἐσὺ λὲς πὼς μὲ ἀγαπᾶς; Ποῦ εἶναι λοιπὸν ἡ ἀγάπη σου;

…………………………………………………………………………….

Υἱοὶ μητρός μου ἐμαχέσαντο ἐν ἐμοί.

Ο ΕΡΩΤΑΣ δὲν ἔχει λογικὴ – μὲ ποιά λογικὴ προσεύχεται ὁ ἅγιος γιὰ τὰ ἑρπετὰ καὶ τοὺς δαίμονες; Λογικὴ ἔχει ἡ θρησκεία θωρακισμένη μὲ τὴν πανοπλία τοῦ νόμου. Λογικὴ καὶ νόμος τὰ ὅπλα τῆς θρησκείας, ὅπλα θωράκισης τοῦ ἐγώ.

 

Θρησκεία: οἱ ἀτομικὲς μεταφυσικὲς πεποιθήσεις. Ἡ ἀτομικὴ ἠθική. Ἡ ἀτομικὴ προσπάθεια γιὰ τὸν ἐξευμενισμὸ τοῦ θείου. Οἱ πεποιθήσεις λογικὰ ὀρθὲς γιὰ νὰ προσπορίζουν βεβαιότητα. Ἡ ἠθικὴ συμπεριφορὰ κατοχυρωμένη ἀπὸ τὸν νόμο γιὰ νὰ ἐξασφαλίζει ὑπόληψη καὶ κύρος. Ἡ λατρεία πληθωρικὰ συναισθηματική, ἐφαλτήριο ψυχολογικῆς εὐεξίας.

 

Ὁ ἔρωτας ἀρχίζει ἐκεῖ ποὺ τελειώνουν τέτοιες θωρακίσεις τοῦ ἐγώ. Ὅταν ὁ Ἄλλος ἐνδιαφέρει περισσότερο κι ἀπὸ τὴν ἴδια μας τὴν ἐπιβίωση. Περισσότερο κι ἀπὸ τὴν ὅποια δικαίωση, τὴν ἐφήμερη ἢ αἰώνια ἐξασφάλιση. Ἑτοιμότητα ἀποδοχῆς καὶ τῆς αἰώνιας ἀκόμα καταδίκης γιὰ χάρη τοῦ ἀγαπημένου ἢ τῶν ἀγαπημένων: εἶναι τὸ σημεῖο ἀναγνώρισης τοῦ ἔρωτα, δηλαδὴ τῆς Ἐκκλησίας.Ηὐχόμην αὐτὸς ἐγὼ ἀνάθεμα εἶναι ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ ὑπὲρ τῶν ἀδελφῶν μου, τῶν συγγενῶν μου κατὰ σάρκα, οἵτινές εἰσιν Ἰσραηλῖται (Ρωμ. 9,3).

…………………………………………………………………………….

Ἰδοὺ εἶ καλή, ἡ πλησίον μου,

ἰδοὺ εἶ καλή· ὀφθαλμοί σου περιστεραί.

Η ΑΜΟΙΒΑΙΟΤΗΤΑ σημαίνεται στὸ βλέμμα. Τὸ πρῶτο σκίρτημα εἶναι πάντα ἡ ἀθέλητη στάση δυὸ βλεμμάτων ποὺ διασταυρώθηκαν. Δηλαδὴ ὁ ἔρωτας γεννιέται στὸ φῶς. Βλέμμα, χαμόγελο, φωνή, χειρονομία, κίνηση –ὅριο τοῦ σωματικοῦ καὶ τοῦ ἀσώματου– τόπος τῶν σημαινόντων τῆς ἀμοιβαιότητας.

 

Τὸ φῶς τοῦ ἐρωτευμένου βλέμματος περνάει στὰ χείλη. Τὸ χαμόγελο δὲν εἶναι σύσπαση, εἶναι λάμψη. Βλέμμα καὶ χαμόγελο ἀξεδιάλυτα, τὸ ἴδιο φῶς. Ἀνταύγεια μοναδικότητας, δελφὶς τοῦ πόθου.

…………………………………………………………………………….

Ὡς κρίνον ἐν μέσῳ ἀκανθῶν…

δεῦρο νύμφη…

ἀπὸ μανδρῶν λεόντων, ἀπὸ ὀρέων παρδάλεων.

ΕΠΙΔΕΞΙΑ Η ΦΥΣΗ στὴ συμπαιγνία μὲ τὸ ἀσυνείδητο, παίζει τὸ παιχνίδι τῆς ἰδιοτέλειας ἀκόμα καὶ μὲ τὸν τρόπο τῆς ἀρετῆς. Γι᾿ αὐτὸ καὶ στὸ στίλβωμα συχνὰ τῆς ἀρετῆς ἰριδίζει παγερὴ βουλιμία ναρκισσικῆς ἀπαίτησης. «Εἶναι ποὺ ξέρει καλὰ ἡ σκύλα ἡ ἡδυπάθεια νὰ ζητιανεύει πνεῦμα, ὅταν τῆς ἀρνοῦνται τὴ σάρκα».

…………………………………………………………………………….

► Προτάσεις για Βιβλία που αξίζει να διαβάσεις

► «Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων» – Σε ποιους προτείνω να το διαβάσουν

Το προτείνω 100% σε εραστές του γραπτού λόγου, σε ηδονοθήρες των λέξεων. Γιατί είναι μια ελεγεία για τον Έρωτα με κεφαλαίο πρωτόγραμμα. Σε μυημένους αναγνώστες που εκτιμούν το λόγο του Γιανναρά στις επιφυλλίδες του στην Καθημερινή της Κυριακής. 

Δεν διαβάζεται με μια ανάσα, θα χρειαστεί χρόνος για να ωριμάσει εντός σου, η  κάθε μία σελίδα. Προσωπικά το διάβασα όταν μου το ζητούσε το ίδιο το βιβλίο. Χωρίς αρχή μέση ή τέλος. Και είναι από τα βιβλία που κάποιος ανατρέχει συχνά για να γαληνέψει μέσα στη σοφία του κειμένου.

Προτείνει ο Πέτρος Γραμμενίδης