Αντώνης Κοντάκης | Περί Μοναξιάς

Δέκα διηγήσεις απαρτίζουν το σώμα του βιβλίου «Περί Μοναξιάς». Η εικόνα συμπληρώνεται με μότο μία -σχετική- φράση του Τάσου Λειβαδίτη, με αφιέρωση και σύντομο επίμετρο συνοψισμού και θεώρησης του έργου από την Στεύη Γ. Τσούτση.

Στις μικροϊστορίες του βιβλίου, οι πρωταγωνιστές εναλλάσσονται. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση κάνει διακριτή την παρουσία του συγγραφέα πίσω από τις γραμμές αυτών των ιστοριών. Παρεμβαίνει με σκέψεις, σχολιάζοντας έμμεσα και άμεσα την πραγματικότητα των συνθηκών στο φόντο των περιστατικών και των καταστάσεων που αθροίζουν όψεις της μοναξιάς, της απομόνωσης και του αποκλεισμού των ανθρώπων.

Η γλώσσα είναι δημοσιογραφική και η πρακτική θεωρητική. Η περιγραφή στηρίζει μια ωμή ρεαλιστική αφήγηση χωρίς βάθος. Η εξιστόρηση ξεδιπλώνεται ενδεικτικά με περιγραφές, εσωτερικές σκέψεις, επαναλαμβανόμενες φράσεις, με παρεμβολές και κάποια κείμενα, όπως το ημερολόγιο-επιστολή ή ένα ποίημα, με τα οποία η εστίαση μετατοπίζεται στο πρώτο πρόσωπο και γίνεται πιο εξομολογητική. (βλ. το διήγημα -Το να αγαπάς ή το -Η ατέρμονη αναζήτηση του έρωτα).

Τα θέματα που επιλέγονται, αφορούν την αναπηρία, την δυσμορφία, την σεξουαλικότητα και τον ερωτισμό, τον θάνατο, τον χωρισμό, την συγχώρεση, τα ένστικτα και τον ανταγωνισμό, την συμφιλίωση, την υπόσχεση. Στο πρίσμα της μοναξιάς, εξετάζονται η απομόνωση, η προσφορά, ο αποκλεισμός, η τρέλα, τα όνειρα, η θυσία, η αποδοχή, η τυχαιότητα, η άρνηση, η ευτυχία.

Οι χώροι στους οποίους ο συγγραφέας τοποθετεί τους ήρωές του είναι, μια εκκλησία για έναν δύσμορφο άντρα, ένα πλοίο για μια γυναίκα με ανάπηρο παιδί και ένα ταξίδι που ματαιώνεται στην προοπτική ενός αγώνα που αρχίζει, ένα ίδρυμα για μια γυναίκα κι έναν εθελοντή, ένας δρόμος για έναν ζητιάνο, το γηροκομείο για έναν ηλικιωμένο άντρα, το δάσος, ως τόπος συνάντησης και ραντεβού με το αγαπημένο πρόσωπο που δεν έρχεται, ένα δωμάτιο εξομολογήσεων για δύο αδελφές, το σπίτι ενός ψαρά στο οποίο λαμβάνει σάρκα και οστά η εικόνα ενός μυστικού δείπνου για κατατρεγμένους πρόσφυγες, ένα πορνείο για έναν υπέρβαρο άντρα, το μητρικό σώμα ως αφετηρία κυοφορίας της νέας ζωής, ζωής που εξελίσσεται και μετριέται σε καρδιακούς παλμούς από την αρχή της ύπαρξης ως το τέλος και την αναπότρεπτη μοίρα του θανάτου.

Ο συγγραφέας χειρίζεται τις δύσκολες περιπτώσεις με κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης, παραθέτοντας οπτικές κοινωνικού σχολιασμού και παρεμβάλλοντας κάποιες φορές, σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, τον πανεπόπτη-παντογνώστη αφηγητή. Οι χρόνοι (παρόν – παρελθόν και μέλλον) ανακατεύονται σε ένα ψευδαισθητικό πεδίο θεώρησης των πραγμάτων στο πλαίσιο του ενιαίου χρόνου.

Οι ιστορίες έχουν μικρές ανατροπές που ανοίγουν μια άλλη διάσταση στην οπτική της ολοκλήρωσής τους. Ανοίγονται στις δυσοίωνες μελλοντικές απορρυθμίσεις τους ή σε αναπάντεχα ευοίωνες προοπτικές, όπως η ευτυχία της ένωσης δύο ηλικιωμένων σε ένα γηροκομείο στα βήματα ενός χορού, ο θάνατος μιας αδελφής στην αγκαλιά της άλλης που θυμάται την πικρή ζωή τους, η συντροφικότητα και η φιλία ενός άντρα και μιας πόρνης, η διεκδίκηση του έρωτα μιας τρόφιμης ενός ιδρύματος, η απόφαση μιας μητέρας να αποδεχτεί την αναπηρία της μικρής κόρης της και να παλέψει την σκληρή πραγματικότητα, ο ήχος της μουσικής, δώρο μιας κόρης στην ζωή μιας μητέρας, όπως προστίθεται στους τελευταίους καρδιακούς χτύπους της ζωής που οδεύει γαλήνια στον θάνατο, η δύσμορφη εικόνα ενός άντρα ο οποίος καίει την εκκλησία του χωριού, τον μόνο οίκο της ζωής του, ο κύκλος ζωής ενός ζητιάνου και μιας κόρης που αυτός εγκατέλειψε, η προσφορά ενός δύστροπου και μοναχικού ψαρά, ο αποχωρισμός και η πίστη ενός άνδρα που περιμένει την αγαπημένη του στο δάσος φωνάζοντας, παραισθητικά, χωρίς ανταπόκριση, το όνομά της…
Αυτές οι ιστορίες της μοναξιάς εγγράφονται στον κύκλο του βιβλίου.

Αποσπάσματα

«Εμείς, όμως, χρησιμοποιώντας τη δύναμη που μας δίνει η ιδιότητα του αφηγητή, μπορούμε άμεσα να γυρίσουμε τον χρόνο λίγες ώρες νωρίτερα –ακριβώς τη στιγμή που ο ηλικιωμένος άντρας επέστρεφε στο χωριό. Τότε που για ακόμη μια φορά αντιλήφθηκε πόσο μικρή είναι η απόσταση μεταξύ τρέλας και λογικής, ανθρώπινου ξεπεσμού και ανθρώπινου μεγαλείου. Γιατί την παραμονή της Μεγάλης Πέμπτης, αφού ερωτοτρόπησε με τη θάλασσα και ταξίδεψε άοπλος στα δικά του σύμπαντα, επιστρέφοντας στην προκυμαία είδε μακριά στην παραλία μια φωτιά αναμμένη και σκιές απόμακρες και φοβισμένες». Σελ. 127-128

«Ταυτόχρονα, όμως, αισθανόταν διχασμένος για το πώς θα μπορούσαν άμεσα να ανατραπούν οι ζωές όλων όσοι παραβρίσκονταν, σε αυτόν τον αλλιώτικο Μυστικό Δείπνο». Σελ. 130

«Ίσα που άγγιξε με το πόδι της την πολύβουη προβλήτα, όταν αισθάνθηκε στο αριστερό της αυτί, από το μέρος που βρισκόταν το κεφάλι της κόρης της, μια φωνή αδύναμη, τρομώδη, πρωτόγονη και μια λέξη: Μαμά». Σελ. 57

«Ήταν ήχοι σταλμένοι από τα κατάβαθα της δυστυχίας του ανθρώπου και της ακούσιας αμαρτίας της μοναξιάς · σα σονάτες σταλμένες από τα πιο ακούρδιστα μουσικά όργανα της κόλασης. Ήταν φωνές αγανακτισμένες από τον πόνο του παρόντος, που ανέμεναν ένα μέλλον αμετάβλητα οδυνηρό». Σελ. 60

«Ο παππούς του, συχνά πυκνά, του έλεγε ότι ο άνθρωπος πρέπει πάντα να είναι ενεργό μέλος ενός συνόλου, κρίκος σε μια επεξεργασμένη αλυσίδα. Δεν είναι προορισμένος να βιώνει την ατελείωτη μοναξιά. Δεν έχει αναπτύξει μηχανισμούς για να μπορεί να ανταποκρίνεται εποικοδομητικά, έχοντας μοναδικό συμπαραστάτη τον εαυτό του». Σελ.173

«Γιατί σε ένα διαφορετικό σύμπαν, εκείνη την ίδια νύχτα, ίσως και οι δυο να ξαναγεννηθούν και η ιστορία τους να ξεκινήσει πάλι από την αρχή. Με διαφορετική ροή και συνεπέστερο, στο ραντεβού του, τον έρωτα». Σελ. 183

«Και μετά αφέθηκε στην ευεξία των δύο ήχων. Μία νότα και ο 3.264.647.999ος καρδιακός χτύπος. Πόσο παρηγορητικό και λυτρωτικό συνάμα να πεθαίνεις αγκαλιά με τη ζωή σου. Μία νότα και ένας χτύπος. Δε μπορούσε να σκεφτεί τίποτα πληρέστερο. Μία νότα». Σελ. 224

«Ίσα που πρόλαβε να αφήσει πίσω του τα τελευταία δέντρα του δάσους, όταν ακούστηκε ο χαρακτηριστικός ήχος σπασίματος κλαδιού. Σταμάτησε απότομα, έστρεψε με ενθουσιασμό το κεφάλι του προς την αντίστοιχη κατεύθυνση και φώναξε το όνομά της. Δεν υπήρξε κάποια ανταπόκριση, αλλά αυτό το έβρισκε πιθανό να συμβεί και επομένως ήταν ανάξιο διερεύνησης. Κάποια άλλη, καταλληλότερη στιγμή, θα του απαντούσε». Σελ. 114-115

«Ο άνθρωπος ποτέ δε δίνει σημασία σε μικρά γεγονότα και όμως αυτά είναι που εν τέλει σχηματοποιούν τη ζωή του, αυτά τον θανατώνουν και αυτά τον ανασταίνουν». Σελ. 169

Αντώνης Κοντάκης | Περί Μοναξιάς | παρουσίαση  Άγγελα Μάντζιου

Ο ακρωτηριασμός της Δύσης ή Η τραγωδία της Κεντρικής Ευρώπης