Αριστοφάνης - Ηρώνδας «Contra Tempo» | Κριτική

Κριτική της παράστασης Αριστοφάνης – Ηρώνδας «Contra Tempo», από το ΚΘΒΕ, που είδαμε στο 65ο Φεστιβάλ Φιλίππων 2022

Ο Αριστοφάνης

Ο Αριστοφάνης ξεκινά την ποιητική του σταδιοδρομία στην πιο δύσκολη περίοδο της αρχαίας ελληνικής Ιστορίας. Εν μέσω Πελοποννησιακού Πολέμου. Εκτός από τον επίκαιρο και διδακτικό χαρακτήρα των έργων του, στις προθέσεις του, πιθανώς, θα ήταν να βοηθήσει τους θεατές-πολίτες, μέσα από ένα ξένοιαστο (φαινομενικά) γέλιο, να ξεχάσουν για λίγο τη βαριά σκιά του πολέμου και τις συνέπειές του και να τους παράσχει ένα όραμα ειρήνης.
Επομένως, η αρχαία αττική κωμωδία και δη η αριστοφανική, λειτούργησε ως ένα «θεόσταλτο γιατρικό» και ως ένα θέατρο «φυγής» και μιας άλλης θέασης των πραγμάτων.

Ο Ηρώνδας

Λίγα γνωρίζουμε για τον Ηρώνδα ή Ηρώδα ή Ηρωίδα ή Ηρώδη, που οι ελληνιστές τον προτίμησαν Ηρώνδα, για να μην μπερδεύεται το όνομά του με άλλους Ηρώδες της Ιστορίας.
Είναι Αλεξανδρινός ποιητής, σύγχρονος του Θεόκριτου. Ενδείξεις από τα έργα του οδηγούν στο συμπέρασμα ότι έζησε στα πρώτα 50 χρόνια του 3ου αιώνα π.Χ. Γεννήθηκε μάλλον στην Κω, που την εποχή εκείνη είχε στενούς δεσμούς με την Αλεξάνδρεια.

Ο μιμίαμβος είναι ένα υβριδικό λογοτεχνικό είδος ελληνιστικής επινόησης, το οποίο συνδυάζει τα χαρακτηριστικά του ιάμβου (ιππωνάκτειο ύφος και μέτρο, άσεμνο περιεχόμενο, σκωπτική διάθεση) με αυτά του μίμου (διαλογικό ποίημα μεταξύ δύο προσώπων με έντονη ηθογράφηση και θέματα αντλημένα από την καθημερινή ζωή). Ο Ηρώνδας έγραψε μια συλλογή 8 μιμιάμβων σε θεατρική μορφή. Οι μιμίαμβοι αναπαριστούν σκηνές από την καθημερινότητα των φαυλοτέρων. Η σκιαγράφηση χαρακτήρων και καταστάσεων είναι ακραία ρεαλιστική, η γλώσσα τολμηρή, ο τόνος άσεμνος.

Ορισμένοι ανθρώπινοι τύποι που εμφάνιζε, όπως ο δούλος, η μαστροπός, ο προαγωγός, η ερωμένη, ο αυστηρός δάσκαλος και η λαϊκή γυναίκα συγγενεύουν με το είδος της Νέας Κωμωδίας και εμπνέονται από τους Χαρακτήρες του Θεοφράστου. Ερώτημα παραμένει αν οι Μιμίαμβοι του Ηρώνδα προορίζονταν για κάποιο είδος λαϊκής παράστασης ή απλώς για ανάγνωση. Η γοητεία τους, ωστόσο, άγγιξε ακόμη και τον Κωνσταντίνο Καβάφη που τους αφιέρωσε το ανέκδοτο ποίημά του «Οι Μιμίαμβοι του Ηρώδου»

Ο συγγραφέας Άκης Δήμου

Η δημιουργική φαντασία του συγγραφέα συνδυασμένη με τη σάτιρα και τη διακωμώδηση των υπερβολών των ηγετών και τα πολιτικά ελλείμματα της δημοκρατίας, δε δηλώνει στο καινούργιο του κείμενο αντιδραστικές απόψεις. Δε διστάζει να λοιδορεί επιφανείς πολιτικούς ανακατεύοντας τα ονόματά τους, να στιγματίζει διασημότητες, να παρουσιάζει τα ελαττώματα των γυναικών χρησιμοποιώντας λογοπαίγνια, φαιδρούς παραλληλισμούς και παρωδίες, έχει δε την ικανότητα να συνδυάζει το σοβαρό με το γελοίο, τον πεζό λόγο με τον λυρισμό, το δίκαιο με το άδικο σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.

Πέτυχε να αντιπαραθέσει τους δυο αρχαίους συγγραφείς και να γεννήσει μια νέα σπαρταριστή κωμωδία, με όλα τα στοιχεία σάτιρας και παρωδίας, που επιζητά το κοινό για να διασκεδάσει, να γελάσει, να εκτονωθεί, να ψυχαγωγηθεί.

Υπόθεση

Αριστοφάνης – Ηρώνδας Contra Tempo», όπου η αιχμηρή γλώσσα του Αριστοφάνη συναντιέται με τους ακόλαστους, κωμικούς μιμίαμβους του Ηρώνδα, σε μια παράσταση – σκηνική «μάχη» και ταυτόχρονα έναν «πόλεμο» ανάμεσα στα δύο φύλα.

Για τον Γιάννη Ρήγα, «ο Ηρώνδας ταιριάζει περισσότερο στην εποχή μας. Τα έργα του δεν έχουν τον αιχμηρό λόγο του Αριστοφάνη, μοιάζουν με επιθεωρησιακά σκετς και ονομάστηκαν μιμίαμβοι. Είναι πιο τηλεοπτικός. Ασχολείται με τις δυσκολίες που έχει μια ομάδα γυναικών σε ένα υποδηματοποιείο, μια προξενήτρα, δυο γυναίκες όπου η μία προτείνει στην άλλη να πάει με άλλον άντρα γιατί ο δικός της λείπει πολύ καιρό. Είναι ένας συγγραφέας που όταν τον διαβάσεις έχει ενδιαφέρον, αλλά πολύ φιοριτούρα και ένα λόγο πολιτικά ορθό. Δεν υπερβαίνει τα όρια όπως κάνει ο Αριστοφάνης, ο οποίος στη σάτιρα κρύβει και την πίκρα του».

Ο Άκης Δήμου πήρε αποσπάσματα και από τα έργα των δύο ποιητών, τα ένωσε και έφτιαξε με κέφι ένα καινούργιο κείμενο, στο οποίο μιλάει για την εποχή μας, για τα προβλήματα των ηθοποιών, τα οικονομικά τους, για τα παρασκήνια, το #ΜeΤoo, χωρίς να το ονομάζει κ.ά.
Το Κ.Θ.Β.Ε. δηλώνει: «Το αποτέλεσμα έχει ενδιαφέρον, συγκίνηση και γέλιο. Ο θεατής θα διαλέξει την πλευρά που προτιμά. Ξεκινήσαμε για μια μικρή παράσταση 12 ηθοποιών και φτιάξαμε μια υπερπαραγωγή 25 ατόμων».

Συγγραφικό σημείωμα

Επειδή τα πιο σοβαρά πράγματα τα λέμε στ’ αστεία, μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι. Κανένας δεν πρόκειται να μας ζητήσει το λόγο. Το πολύ- πολύ να γελάσει, όχι με κείνο το μίζερο, το ψηφιακό, αλλά μ’ ένα αληθινό γέλιο, απ’ αυτά που στέλνουν αδιάβαστες υποκρισίες και ενοχές χρόνων.

Όσοι, τώρα, δεν έχουν μάθει να γελάνε – εκείνοι δηλαδή που δεν έχουν κλάψει ποτέ τους – όσοι ξέχασαν το γέλιο τους ή το στόμα τους δε βρίσκει γέλιο στο νούμερό του και περιφέρονται στα πάρτι μουτρωμένοι, αυτοί, ok, ας πυροβολήσουν τον ντι τζέϊ. Πρώτα όμως ας πιούνε κάτι, τα ποτά εδώ είναι καθαρά.
Άκης Δήμου

Η παράσταση

«Contra tempo» σημαίνει σε ελεύθερη μετάφραση «συνδυασμός διαφορετικών φωνών» ή και «ενάντια στον χρόνο». Και οι δυο ερμηνείες αποτέλεσαν ερέθισμα στον πολυγραφότατο ΄Άκη Δήμου να γράψει ένα έργο φρέσκο, με υλικά παλιά μεν, διαχρονικά δε. Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, για παράδειγμα, και η σάτιρα του Ηρώνδα των Ελληνιστικών χρόνων εξουδετερώνουν τον αιώνα που τους χωρίζει, ταμπουρώνονται σε δυο στρατόπεδα, μπολιάζονται με όλες τις σταθερές και άχρονες ανθρώπινες αδυναμίες, ιδιαιτερότητες, ιδιοσυστασία χαρακτήρα μας, τυλίγονται σε μια κόλα χαρτί, παραδίδονται στον δεξιοτέχνη, έμπειρο σκηνοθέτη Γιάννη Ρήγα και απλώνονται στη θεατρική σκηνή. Τα επόμενα είναι απολύτως αναμενόμενα και δικαιώνουν περίτρανα συγγραφέα και Κ.Θ.Β.Ε. για την επιλογή.

Η παράσταση ξεκινά με ένα απολαυστικό σκετσάκι, σαν ορεκτικό πριν το κυρίως γεύμα, από τις σπιρτόζες Πολυξένη Σπυροπούλου και Βιβή Μιτσίτσκα. Η συνέχεια αποτελεί μια συναρπαστική και ελκυστική «μάχη» επί σκηνής των δυο κωμικών ποιητών, που πάλλεται μεταξύ του φτηνού και ακριβού λόγου και, ταυτόχρονα, έναν «πόλεμο» ανάμεσα στα δύο φύλα με μοναδικό εφόδιο την εύρωστη σάτιρα.

Ο σκηνοθέτης σε συνεργασία με τους σκηνογράφους Αλεξάνδρα Σιάφκου και Αριστοτέλη Καρανάνο διχοτομούν τη σκηνή σε «αγωνιστική αρένα», στην οποία συναγωνίζονται το χιούμορ και η αιχμηρή γλώσσα του Αριστοφάνη με τους κωμικούς μιμίαμβους του Ηρώνδα. Δεσπόζουν επ’ αυτής μια καντίνα δρόμου στα αριστερά και μια σκηνή περιοδεύοντος θιάσου στα δεξιά της.

Ο Γιάννης Ρήγας, βαθυγνώστης του θέατρου συνόλου, ενορχηστρώνει με ταλέντο, έμπνευση, φαντασία, μια επιλεγμένη ομάδα ηθοποιών και το αποτέλεσμα είναι συνώνυμο της ευφορίας, επειδή περιλαμβάνει : σαρκασμό παιδικό, επινοητικότητα, τόλμη που στηρίζεται στο ξεμπρόστιασμα αγυρτών, πρωτοτυπία, κωμικότητα, ρυθμούς και χρόνους σφιχτούς, χορογραφίες εντυπωσιακές, εξαιρετικά χορικά πάνω στη μουσική του έμπειρου Γιώργου Χριστιανάκη, κυρίως δε, καινοτομία στην Αττική κωμωδία, με τη φρεσκάδα και την ευφυΐα του κειμένου του ΄Άκη Δήμου.

Ιδιοφυής σκηνοθετική έμπνευση η ανάθεση του ρόλου του Ηρώνδα σε άνδρα, και μάλιστα σε ηθοποιό με ευρύτατη υποκριτική γκάμα, στον εξαιρετικό Κωνσταντίνο Χατζησάββα.

Αξιοποιούνται σκηνές από αριστοφανική κωμωδία (Μυρρίνη- Κινησίας), με ένα λογοτεχνικό είδος προορισμένο για απαγγελία, ενώ το κλίμα που κυριαρχεί σε όλη τη δράση είναι αυτό των καθημερινών σκηνών σε αστικό, κατά κανόνα, περιβάλλον, με ρεαλισμό, δίνοντας πλήρεις τους χαρακτήρες των λαϊκών ανθρώπων.

Ακόμη, η ζωντάνια στους διαλόγους, οι οποίοι είναι ελάχιστα ευπρεπείς έως αθυρόστομοι, αποτελούν μια πιστή καταγραφή της ζωής, μια τοιχογραφία ηθών και προσώπων, με ειρωνική ματιά, με πολλά στοιχεία παρωδίας, δίχως όμως καμία εκζήτηση.

Ήξερε πολύ καλά ο ΄Άκης Δήμου ότι η σάτιρα – επιθετική μορφή της κωμωδίας – έχει τρία βασικά χαρακτηριστικά: τη φαντασία, την ηθική βάση και την επιθετικότητα.

Η σάτιρα «δαγκώνει» πολιτικούς θεσμούς και εκπροσώπους τους, κοινωνικές ομάδες και την κοσμοθεωρία τους, μεμονωμένα άτομα ή θεωρίες. Βασική προϋπόθεση επιτυχίας της είναι να χρησιμοποιεί δεδομένα γνωστά και στους δύο «συμβαλλόμενους», δηλαδή και στον εμπνευστή της και στο κοινό. Τα μέσα που μετέρχεται για να «επιτεθεί» είναι η εικόνα, οι συμπεριφορές και ο λόγος.

Έτσι έγραψε ο Δήμου ένα χειμαρρώδες και χυμώδες κείμενο, ως Αριστοφάνης απέναντι στον Ηρώνδα και το αντίστροφο, έτσι το Κ.Θ.Β.Ε. το έκανε θεατρική παράσταση με την υπογραφή: Γιάννης Ρήγας κι έτσι την αγκαλιάζει ο κόσμος όπου παίζεται. Το κοινό ευφραίνεται και ψυχαγωγείται.

Ο Αριστοφάνης της Αρχαίας Ελλάδας συναντάει επί σκηνής τον Ηρώνδα των Ελληνιστικών Χρόνων αλλά και τους πρωταγωνιστές της σημερινής σύγχρονης εποχής. Όλοι μαζί συνομιλούν για τη σάτιρα αλλά και για όσα απασχολούν τον άνθρωπο διαχρονικά, προκαλώντας το παρατεταμένο χειροκρότημα του κοινού. Ο έρωτας, οι συνέπειες του πολέμου, η αιχμηρή σατιρική γλώσσα και η σημερινή οικονομική κατάσταση που βιώνουμε, συνυπάρχουν ταιριασμένα σε μια παράσταση που στέλνει ηχηρό μήνυμα ειρήνης και απόλυτου σεβασμού στη διαφορετικότητα.

Πρωταγωνιστές και Χορός οργώνουν την ορχήστρα, συνεργάζονται άριστα, ο καθένας μια ψηφίδα σ’ ένα υπέροχο μωσαϊκό χαρακτήρων, χρωμάτων, λόγου, ακκισμάτων, όλα τυλιγμένα στις εμπνευσμένες χορογραφίες της Αναστασίας Κελέση και στους φωτισμούς του Λευτέρη Παυλόπουλου.

Ιδιαίτερη μνεία στην παράβαση που αποδίδει συγκλονιστικά ο θίασος με μπροστάρισσα την έξοχη Πολυξένη Σπυροπούλου. Λόγος αιχμηρός, καίριος, αθυρόστομος από αγανάκτηση, ένα ανελέητο «κατηγορώ» κατά της πάγιας τάξης πράγματων, όπου ο φτωχός φτωχότερος και θύμα κι ο πλούσιος πλουσιότερος και θύτης. Ας είναι φυσικό πρόσωπο, ας είναι θεσμός, ας είναι κράτος. Κέρδισε παρατεταμένο χειροκρότημα.

Σ’ αυτήν την παράσταση τα «μεγάλα» ονόματα συμπράττουν και συνομιλούν ισάξια με τα υπόλοιπα και δε θέλω να ξεχωρίσω κανένα. Ίσως να κάνω μια εξαίρεση σ’ αυτήν την ψηλή, ξερακιανή , κοκάλω «Ηρώνδα» του Κωνσταντίνου Χατζησάββα, για λόγους επιτυχούς ερμηνείας , δεξιότητας στον λόγο και στην κίνηση και εξαιρετικής απήχησης στο κοίλο του αρχαίου θέατρου. Δείτε τους συντελεστές παρακάτω και δώστε τα εύσημα σε όλους.

Συντελεστές

Δημιουργική σύνθεση κειμένων: Άκης Δήμου
Σκηνοθεσία: Γιάννης Ρήγας
Σκηνικά-Κοστούμια: Αλεξάνδρα Σιάφκου, Αριστοτέλης Καρανάνος
Μουσική-Προσαρμογή στίχων: Γιώργος Χριστιανάκης
Χορογραφία-Επιμέλεια κίνησης: Αναστασία Κελέση
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Μουσική διδασκαλία: Χρύσα Τουμανίδου
Διδασκαλία ακροβατικών: Ηλέκτρα Καρτάνου
Βοηθός σκηνοθέτη: Αντρέας Κουτσουρέλης
Βοηθός σκηνογράφων-ενδυματολόγων: Δανάη Πανά
Φωτογραφίες: Τάσος Θώμογλου
Οργάνωση παραγωγής: Φιλοθέη Ελευθεριάδου

Η μουσική της παράστασης ηχογραφήθηκε στο studio Royal Alzheimer Hall, με ηχολήπτες τον Τίτο Καργιωτάκη και τον Χρήστο Χαρμπίλα και στο studio M, με ηχολήπτες τον Γιώργο Μάνιο και Βασίλη Στεργίου.

Έπαιξαν οι μουσικοί: Γιώργος Αβραμίδης (τρομπέτα), Γιάννης Μαρίνος (τρομπόνι), Βασίλης Μπαχαρίδης (τύμπανα, κρουστά), Κώστας Τσούγκρας (ακορντεόν), Φώτης Σιώτας (βιολί, βιόλα), Νίκος Βελιώτης (τσέλο), Γιώργος Χριστιανάκης (πιάνο, πλήκτρα, κρουστά, κιθάρα).

Πρωταγωνιστούν (με σειρά εμφάνισης): Ταξιάρχης Χάνος (Αριστοφάνης-Κινησίας), Δημήτρης Πιατάς (Λέλεξ: Δούλος Αριστοφάνη -Μυρρίνη), Σταμάτης Γαρδέλης (Διόνυσος), Κωνσταντίνος Χατζησάββας (Ηρώνδας), Τάσος Χαλκιάς (Ιππώναξ: Δούλος Ηρώνδα- Κέρδωνας)

Διανομή (με σειρά εμφάνισης):

Πολυξένη Σπυροπούλου (Ταξιθέτρια), Βιβή Μιτσίτσκα (Σάσα Ψαρομηλίγκου), Μαργαρίτα Αλεξιάδη (Βίττινα), Παναγιώτης Καμμένος (Γάστρωνας- Κότταλος- Δρίμυλος), Νίκος Βατικιώτης (Πυρρίας – Σώμα – Γρύλλος- Κυρία), Ηλέκτρα Καρτάνου (Μητρίχη), Λίνος Μάνεσης (Γύλλη), Μάρα Μαλγαρινού (Λυσιστράτη), Τερέζα Καζιτόρη (Γυναίκα – Κυκνώ – Κυρία), Σπύρος Σιδέρης (Γέρος), Θαλασσινή Βοσταντζόγλου (Μυρρίνη – Γυναίκα), Θεοφανώ Τζαλαβρά (Λαμπιτώ), Γιάννης Τσεμπερλίδης (Κλεονίκη), Βασίλης Παπαδόπουλος (Κήρυκας), Αριστοτέλης Ζαχαράκης (Λαμπρίσκος – Οπίσθιος), Γρηγόρης Παπαδόπουλος (Θράσσα–Πρόβουλος), Βιργινία Ταμπαροπούλου (Μητροτίμη), Ιωάννα Δεμερτζίδου (Μητρώ), Τάσος Τυρογαλάς (Κυρία), Θάνος Κοντογιώργης (Λεωνίδας Χασαλεύρης)

Χορός

Θίασος Αριστοφάνη: Θαλασσινή Βοσταντζόγλου, Τερέζα Καζιτόρη, Θάνος Κοντογιώργης, Μάρα Μαλγαρινού, Γρηγόρης Παπαδόπουλος, Βασίλης Παπαδόπουλος, Σπύρος Σιδέρης, Θεοφανώ Τζαλαβρά, Γιάννης Τσεμπερλίδης

Θίασος Ηρώνδα: Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Νίκος Βατικιώτης, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Αριστοτέλης Ζαχαράκης, Παναγιώτης Καμμένος, Ηλέκτρα Καρτάνου, Λίνος Μάνεσης, Βιργινία Ταμπαροπούλου, Τάσος Τυρογαλάς

Αριστοφάνης – Ηρώνδας «Contra Tempo» | Κριτική της παράστασης που είδαμε στο Αρχαίο θέατρο Φιλίππων | Παύλος Λεμοντζής

Ακόμη μια κριτική (απο την παράσταση που είδαμε στο Θέατρο Δάσους στη Θεσσαλονίκη)

Κριτική παράστασης Αριστοφάνης – Ηρώνδας: Contra tempo