Αρσέν Καλφαγιάν (Kalfayan Galleries)

Συλλέκτης και ιδιοκτήτης, μαζί με τον αδελφό του, της ομώνυμης γκαλερί, τέταρτης γενιάς Αρμένιοι της Ελλάδας. Ο αδελφός του Ρουπέν, ο ίδιος και η σύζυγός του Βερόνικα, συνεχίζουν την οικογενειακή συλλογή, μια από τις μεγαλύτερες στον κόσμο. Σημαντικό μέρος της συλλογής, 197 αντικείμενα από σύνολο 600, εκτίθεται για πρώτη φορά δημόσια, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. O Αρσέν Καλφαγιάν έδωσε συνέντευξη στην Aναστασία Γρηγοριάδου και το περιοδικό CITY.

Πότε και από πού ερχόμενη εγκαταστάθηκε η οικογένειά σας στη Θεσσαλονίκη;
Ένα μέρος της οικογένειας είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του 19ου αιώνα επί οθωμανικής αυτοκρατορίας και εγκαταστάθηκαν ως εμπορικοί αντιπρόσωποι της οικογένειας στο ευρωπαϊκό τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έρχονταν από την Μουταλάσκη της Καππαδοκίας. Το άλλο σκέλος της οικογένειας  ήρθε μετά το 1915, μετά τη γενοκτονία, όταν διασκορπίστηκε ο αρμενισμός σε όλα τα μέρη του κόσμου.

Πότε και πώς ξεκίνησε η συλλογή σας;
Στην οικογένεια, από την πλευρά του πατέρα μου, υπήρχε ο θείος Λάζαρος, Γάζαρος Γαζαριάν, ο οποίος ήταν και μεγάλος αντικέρ στη Θεσσαλονίκη. Έτσι υπήρχε αυτό το ενδιαφέρον πάντα για το συλλέγειν και σιγά σιγά και η νεότερη γενιά, ο πατέρας μου και αργότερα με τη μητέρα μου εξελίξανε τη συλλογή, και ακόμα πιο μετά εγώ, ο αδελφός μου και η Βερόνικα, η σύζυγός μου, συνεχίσαμε να συγκεντρώνουμε τα αρμενικά αντικείμενα.

Η έκθεση στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού από τι αποτελείται;
Είναι μια συλλογή αρμένικων αντικειμένων και από την εκκλησιαστική και από την κοσμική τέχνη. Υπάρχουν ασημένια αντικείμενα και υφάσματα εκκλησιαστικής χρήσης, ταφικά μνημεία, τα γνωστά χατσκάρ, χάλκινα αντικείμενα που ήταν δωρεές των πιστών στην εκκλησία, χειρόγραφα, κεραμικά της Κιουτάχειας τα οποία ήταν προς χρήση στους ναούς κυρίως. Επίσης υπάρχουν αντικείμενα καθημερινής χρήσης, ή ειδικά αντικείμενα που έγιναν κατόπιν ειδικών παραγγελιών εύπορων εμπόρων στο εξωτερικό. Έτσι υπάρχουν χάλκινα, κεραμικά, φορεσιές, όπλα και επίσης μια πολύ ενδιαφέρουσα, σπάνια ενότητα με κινέζικες πορσελάνες με αρμενικές επιγραφές που φτιάχνονταν στην Κίνα ειδικά για εξαγωγή, ήταν ειδικές παραγγελίες, γινόντουσαν στην Καντόνα και ήταν παραγγελίες Αρμενίων.

Τα αντικείμενα των παραγγελιών δείχνουν τη δραστηριότητα των Αρμενίων εκτός του τόπου τους;
Οι Αρμένιοι ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο, ήταν πρωτεργάτες σε αυτό και κυρίως στο δρόμο του μεταξιού. Πολλά είδη εμπορίου αποκλειστικά από Αρμενίους γινόντουσαν. Έτσι αυτά τα αντικείμενα, πορσελάνες από την Κίνα, ένα παραπέτασμα που υπάρχει στην έκθεση ειδική παραγγελία από την Ινδία, διάκοσμα ολλανδικά και κινέζικα στα κεραμικά της Κιουτάχειας και άλλα, είναι ενδεικτικά των ταξιδιών των Αρμενίων εμπόρων σε ανατολή και δύση.

Η παγκοσμιοποίηση της εποχής;
Περίπου αυτό είναι. Στις μελέτες που γίνονται για τα κεραμικά της Κιουτάχειας υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα αναφορά που λέει πως τον 18ο αιώνα οι τεχνίτες που φτιάχνουν τα κεραμικά της Κιουτάχειας συνειδητοποιούν την άρτια ποιότητα των αντικειμένων που έρχονται από την Κίνα, μιλάμε για τις εξαιρετικές πορσελάνες, και προσπαθούν κι οι ίδιοι να βελτιώσουν την ποιότητα των δικών τους κεραμικών. Αυτό, μπορεί να το παραλληλίσει κάποιος με το σήμερα και να σκεφτεί ότι αυτό γινόταν και τον 18ο αιώνα, ο ανταγωνισμός με την Κίνα. Συνέβαινε τρεις αιώνες πριν, συμβαίνει και σήμερα, σε άλλη μορφή, πάλι με την Κίνα.

Τα αντικείμενα της έκθεσης ποιας εποχής είναι;
Καλύπτουν αρκετά μεγάλο φάσμα, από τον 16ο αιώνα μέχρι και τον 19ο. Ο μεγαλύτερος όγκος είναι του 17ου και 18ου  αιώνα γιατί τότε είναι που αρχίζουν και υπάρχουν μεγαλύτερες ελευθερίες μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία για ανάπτυξη των θρησκευτικών μειονοτήτων, αρχίζουν οι χριστιανικοί πληθυσμοί να γίνονται πιο εύποροι, ασχολούνται με το εμπόριο, έχουν μεγαλύτερες ελευθερίες και έτσι μπορούν να έχουν τη δυνατότητα να κάνουν όλα αυτά τα αντικείμενα, τα ασημένια, τα χρυσά ή τα σπάνια χειρόγραφα, να κάνουν δωρεές στις εκκλησίες.

Αν σας έλεγα να ξεχωρίσετε ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα χαρακτηριστικό του αρμένικου πολιτισμού και της αρμένικης γης ποιο θα ήταν;
Δεν είναι εύκολο, αλλά νομίζω είναι τα χατσκάρ, οι σταυρόπετρες, τα οποία είναι και μοναδικά, δεν τα βλέπεις αλλού. Και ναι μεν ήταν πλάκες που έμπαιναν σε εκκλησίες, ταφικά μνημεία, αλλά παράλληλα χρησιμοποιούνταν στους δρόμους, στις διασταυρώσεις, σε ερημικά σημεία, σαν αποτρεπτικά, για να προστατεύουν τους ταξιδιώτες από το κακό.

Ποιος ήταν ο σκοπός της συλλογής σας;
Το κάθε ένα αντικείμενο της για μας έχει μια ιστορία. Κι αυτό είναι το πρωταρχικό. Η συλλογή από την οικογένειά μου ξεκίνησε με σκοπό τη διάσωση αυτών των αντικειμένων γιατί μετά το 1915, με τη γενοκτονία, τη σφαγή, την καταστροφή των αρμενικών εκκλησιών, των αρμενικών περιουσιών και το διωγμό, σκορπίστηκαν από τους Τούρκους με σκοπό να αφανιστούν. Ο σκοπός αυτός δεν έχει αλλάξει.

Από την εποχή των παππούδων σας και μετά των γονιών σας, στη δικιά σας εποχή, εσείς τα παιδιά της οικογένειας ήταν δυσκολότερο να βρίσκετε αντικείμενα για τη συλλογή σας;
Σταδιακά τα τελευταία χρόνια, ναι, είναι πολύ πιο σπάνιο και δύσκολο να βρίσκεις αντικείμενα διότι τα περισσότερα έχουν μπει σε συλλογές, σιγά σιγά περιορίζεται ο αριθμός. Αυτά τα αντικείμενα δημιουργήθηκαν κάποτε. Ήταν ένας συγκεκριμένος αριθμός και όσο μπαίνουν σε συλλογές και μουσεία λιγοστεύουν. Επίσης, άλλαξαν τα μέσα σήμερα, το ίντερνετ αλλά και ο τρόπος που ταξιδεύουμε, πιο εύκολα και γρήγορα, η δυνατότητα που έχουμε να δούμε πιο πολλά πράγματα απ’ όσα έβλεπαν οι παλαιότερες γενιές. Αν υπάρχει ένα ωραίο αντικείμενο στην Αγγλία και με ειδοποιήσει κάποιος, πιο εύκολα παίρνεις το αεροπλάνο και πηγαίνεις και το βλέπεις, από το ’70, το ’80, ας μην πάμε πιο παλιά, δεν ήταν εύκολο να πεις θα πεταχτώ στο Λονδίνο να το δω. Σήμερα κάνεις ένα πρόγραμμα και πηγαίνεις. Και φυσικά υπάρχει και προσβασιμότητα από πάρα πολύ κόσμο. Αν ψάξεις στο ίντερνετ τον κατάλογο μιας δημοπρασίας, αν κάποτε τον λάμβαναν αυτόν τον κατάλογο πεντακόσια άτομα, σήμερα θα τον δουν δέκα χιλιάδες άτομα, οπότε αυτομάτως ο ανταγωνισμός ανθρώπων που συλλέγουν το ίδιο αντικείμενο είναι μεγαλύτερος.

Εσάς προσωπικά, η συλλογή, σας γνώρισε καλύτερα τους προγόνους σας;
Νομίζω πως ναι, σε συνδυασμό και με το οικογενειακό περιβάλλον. Η συλλογή ήταν μια άμεση παντοτινή επαφή με την ιστορία του αρμενισμού. Μέσα από αυτό ανοίχτηκαν δρόμοι για να συνειδητοποιήσω πόσο ήταν ανεπτυγμένο το εμπόριο, τι πράγματα έκαναν οι Αρμένιοι μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία, πόσο είχαν αναπτυχθεί οι Αρμένιοι τεχνίτες κι έφτιαχναν αυτά τα πράγματα τον 17ο αιώνα, περίτεχνα, όλα στο χέρι, βλέπεις την ανάπτυξη και εξάπλωση του αρμενισμού. Καμιά φορά βέβαια είναι και μελαγχολικό γιατί μετά συνειρμικά πηγαίνεις στη γενοκτονία και σε όλα αυτά που έχει περάσει ο αρμενισμός αλλά ο συνδυασμός είναι δυνατός, για να μπορείς να δεις τα πράγματα ψύχραιμα και να δεις εκτός από το αρνητικό που έχει συμβεί, πόσο δημιουργικός λαός είμαστε, πώς παρόλα αυτά που έχουν συμβεί έχουμε φτάσει στο σημείο όχι μόνο να μη χαθούμε αλλά να προστατεύουμε την κληρονομιά μας και μέσα από αυτό να προωθείται το αρμένικο ζήτημα, το οποίο εκκρεμεί.

Ποια είναι η χαρά, γενικά, της συλλογής, του συλλέγειν;
Η διάσωση, η δημιουργία  ενός συνόλου, η ανακάλυψη αντικειμένων που φέρνουν άλλα στοιχεία που δεν θα μπορούσες αλλιώς να ανακαλύψεις και το να συλλέγεις, είναι ένα παράξενο συναίσθημα. Εγώ επειδή μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον όπου υπήρχε αυτή η αγάπη, ήρθε μόνο του, σαν μια φυσική συνέχεια. Αν ήμουν ο πρώτος που άρχισε να συλλέγει θα ήταν διαφορετικά. Έβλεπα τους γονείς μου, ήξερα για το θείο Λάζαρο, έβλεπα τα πράγματα που είχαν στο σπίτι ο παππούς και η γιαγιά, το περιβάλλον ήταν ήδη έτοιμο για να μπ