Διαταραχές κατάποσης: Ενδοσκοπική μελέτη κατάποσης και δυσφαγία

Η κατάποση είναι μια καθημερινή διαδικασία, συγκαταλέγεται στις πλέον συχνές, κινητικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού και υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Ένα υγιές παιδί καταπίνει περίπου 1.000 φορές την ημέρα, ενώ ένας υγιής ενήλικας μπορεί να φτάσει και τις 2.000 φορές. Ωστόσο, πρόκειται για μια εξαιρετικά περίπλοκη και ευαίσθητη διαδικασία, για την οποία απαιτείται ένα υγιές νευρικό σύστημα, ορισμένες δομικές και ανατομικές προϋποθέσεις στην περιοχή του στόματος, του φάρυγγα και του λάρυγγα, καθώς και ένα λειτουργικά ικανό, μυϊκό σύστημα. Απαιτείται συντονισμός και έλεγχος 50 μυϊκών ομάδων και πέντε κρανιακών νεύρων. Οι διαταραχές της κατάποσης μπορεί να έχουν πολλές και δυνητικά σοβαρές, αρνητικές επιπτώσεις.

Διαταραχές κατάποσης-Τι είναι η Δυσφαγία

Δυσφαγία είναι η διαταραχή της κατάποσης που εκδηλώνεται με πόνο ή ενόχληση κατά την κατάποση, με αδυναμία κατάποσης στερεών ή/και υγρών και με φαινόμενα που έχουν σχέση με την εισρόφηση τροφών στους πνεύμονες.

Ποιους αφορά

Διαταραχές κατάποσης μπορεί να παρουσιαστούν ως συνέπεια πολλών παθήσεων σε άτομα κάθε ηλικίας, από νεογνά έως ηλικιωμένους ασθενείς.

Μεταξύ των αιτίων περιλαμβάνονται:

   o Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (πολύ συχνά)

   o Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις

   o Εγκεφαλική παράλυση

   o Νόσος Parkinson

   o Σκλήρυνση κατά πλάκας

   o Πολυμυοσίτις

   o Μυασθένεια Gravis

   o Μυϊκές δυστροφίες

   o Νόσος κινητικού νευρώνα (ALS)

 Χειρουργικές επεμβάσεις (ΩΡΛ, ΝΡΧ, ΘΡΧ)

 Τραυματισμοί

Οι ασθενείς μπορεί να έχουν κατά περίπτωση:

 Ακριβή γνώση και αίσθηση των διαταραχών της κατάποσης ή

 Μη συναίσθηση τους και να τις αγνοούν (ασθενείς με σιωπηλές

εισροφήσεις ή συνειδησιακό-γνωσιακό έλλειμμα)

Ο Μηχανισμός της Κατάποσης

Ο Μηχανισμός της Κατάποσης περιλαμβάνει τρεις φάσεις:

• Στοματική, κατά την οποία η τροφή σε οποιαδήποτε μορφή προπαρασκευάζεται για να καταποθεί με τη μάσηση από τα δόντια, την λίπανση από το σάλιο και την μετακίνηση από τη γλώσσα (Α, Β)

• Φαρυγγική, που διοχετεύει την τροφή στον οισοφάγο με τρόπο που να προστατεύει τον λάρυγγα από την τροφή και να αποφεύγεται έτσι η είσοδος αυτής στους πνεύμονες (εισρόφηση) (C, D)

• Οισοφαγική, με τον οισοφάγο να παραλαμβάνει την τροφή και να την διοχετεύει στο στομάχι, ώστε να ακολουθήσει η πέψη (E, F)

Η Ενδοσκοπική Μελέτη Κατάποσης (FEES)

Η Ενδοσκοπική Μελέτη Κατάποσης (FEES/Fiberoptic Endoscopic Evaluation of Swallowing) είναι μια ειδική και εύκολα ανεκτή εξέταση, η οποία γίνεται στο Ιατρείο ή και στο κρεβάτι των ασθενών που δεν δύνανται να μετακινηθούν. Η εξέταση καταγράφεται σε βίντεο, ώστε να μπορεί να παρακολουθηθεί η πορεία και η πρόοδος των ασθενών. Περιλαμβάνει:

 Τον ενδοσκοπικό έλεγχο των δομών και λειτουργιών του ανώτερου αναπνευστικού και πεπτικού συστήματος

 Την ενδοσκόπηση κατά την κατάποση χρωματισμένων τροφών ποικίλης σύστασης (υγρά, κρεμώδη, στερεά) (εικόνα 1)

 Την εφαρμογή διορθωτικών χειρισμών των διαταραχών κατάποσης (η θεραπευτική αποτελεσματικότητα των χειρισμών και η δυνατότητα εκτέλεσής τους από τον ασθενή αξιολογείται άμεσα)

Ο εξοπλισμός που απαιτείται είναι το λεπτό εύκαμπτο λαρυγγοσκόπιο και μια φορητή πηγή ψυχρού φωτισμού. Προαιρετικά μπορεί το λαρυγγοσκόπιο να συνδεθεί σε καταγραφικό σύστημα και οθόνη (εικόνα 2).

Πλεονεκτήματα της FEES

 Δεν χρειάζεται πολύπλοκος και ιδιαίτερα ακριβός εξοπλισμός

 Απουσία ακτινοβολίας

 Μπορεί να επαναληφθεί εύκολα και όσο συχνά απαιτείται

 Δεν απαιτεί μετακίνηση του ασθενούς (μπορεί να γίνει επί κλίνης, στη ΜΕΘ, σε κέντρα αποκατάστασης, κατ΄ οίκον)

 Καλύτερη ανατομική και νευρολογική εκτίμηση σε σχέση με τις άλλες μεθόδους (πχ VFSS βιντεοακτινοσκοπική)

 Ελέγχονται άμεσα τα αποτελέσματα των θεραπευτικών χειρισμών

 Σχετικά χαμηλού κόστους.

Μειονεκτήματα της FEES

 Δεν ελέγχεται η κρίσιμη στιγμή της φαρυγγικής φάσης (κενό όρασης), καθώς η μαλακή υπερώα, η βάση της γλώσσας και τα τοιχώματα του φάρυγγα συγκλείνουν, αλλά η συνολική ικανότητα κατάποσης και ο βαθμός ασφάλειας (ουσιαστικής σημασίας)

 Δεν ελέγχεται η οισοφαγική φάση

 Μπορεί να μην την ανέχεται ο ασθενής (εξαιρετικά σπάνια)

 Πιθανότητα επιπλοκών (επίσταξη, έμετος), πολύ σπάνια.

Αντιμετώπιση – Θεραπεία

Οι διαταραχές στις δύο πρώτες φάσεις της κατάποσης ονομάζονται Στοματοφαρυγγική Δυσφαγία και είναι αντικείμενο μελέτης της Ωτορινολαρυγγολογίας, ενώ η τρίτη φάση κυρίως της Γαστρεντερολογίας. Άλλες ιατρικές ειδικότητες που συμμετέχουν στην μελέτη και αντιμετώπιση των διαταραχών κατάποσης ή των συνεπειών τους είναι η Νευρολογία, η Πνευμονολογία (εισρόφησεις στους πνεύμονες), η Παθολογία, η Γναθοχειρουργική, η Φυσιατρική, η Ακτινολογία, καθώς και η Ψυχιατρική.

Η αντιμετώπιση είναι σύνθετη και συνίσταται σε:

 Αντιμετώπιση της πάθησης που οδήγησε σε δυσφαγία

 Θεραπευτική παρέμβαση για την αντιμετώπιση αυτής καθαυτής της δυσφαγίας.

Επισημαίνεται ότι η αντιμετώπιση-θεραπεία αποτελεί αντικείμενο ομαδικής παρέμβασης. Στην ομάδα αυτή συμμετέχουν:

 Ο Θεράπων Ιατρός που αντιμετωπίζει την υποκείμενη νόσο

 Ο Ωτορινολαρυγγολόγος

 Ο Λογοθεραπευτής

 Άλλοι επαγγελματίες υγείας (πχ εργοθεραπευτές, διαιτολόγοι, νοσηλευτές, φυσικοθεραπευτές)

 Οι οικείοι του

 Ο ίδιος ο ασθενής

INFO!

Ωτορινολαρυγγολόγος

Χειρουργός κεφαλής-τραχήλου

Συνεργάτης της Euromedica Γενικής Κλινικής Θεσσαλονίκης