Έκθεση «Λεωνίδας, Ναπολέων, Μπότσαρης: Η γλώσσα των συμβόλων» στο Τελλόγλειο

Η έκθεση στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. με τίτλο «Λεωνίδας, Ναπολέων, Μπότσαρης: Η γλώσσα των συμβόλων» έχει τεθεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και της Α.Ε. του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας Emmanuel Macron, εντάχθηκε στον εορτασμό του 56ου Φεστιβάλ Δημητρίων και στηρίζεται από το ΥΠΠΟΑ, τη Βουλή των Ελλήνων, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και άλλους φορείς και ιδιώτες.

Θέμα της έκθεσης είναι ο ρόλος των συμβόλων στην πολιτική και τέχνη, η επίδραση της αρχαιότητας στην εικόνα της Ελληνικής επανάστασης και στο Φιλελληνικό κίνημα: οι μορφές του Ναπολέοντα και του Μπότσαρη διασταυρώνονται με αυτές του Λεωνίδα και του Μ. Αλεξάνδρου.

Στην έκθεση αυτή οι πίνακες του Delacroix, του David, του Lipparini, το θέμα του θανάτου του Μπότσαρη, καθώς και δύο άγνωστα χειρόγραφα για μια εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Ήπειρο, που δεν έγινε ποτέ, ή για τον Αλή Πασά και τη δράση του, είναι τα σημαντικότερα μεταξύ άλλων έργα και τεκμήρια που θα εκτεθούν στο Τελλόγλειο, σε λιγότερο γνωστά συμφραζόμενα, αναδεικνύοντας ιδιαίτερες (άγνωστες) πτυχές στην ελληνογαλλική ιστορία.

Ο φιλελληνισμός στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γαλλία ενισχύθηκε με σύμβολα που προσέφερε η αρχαιότητα μέσω της κλασικής παιδείας των Ευρωπαίων, ιδιαίτερα στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αι. Η έκθεση στο Τελλόγλειο διερευνά μέσα από το κοινό στοιχείο που προσφέρουν οι αναφορές στην αρχαιότητα τις ιστορικές διαδρομές πρωταγωνιστών στην Επανάσταση αλλά και τη σχέση με την Ευρώπη καθώς και τη διαφοροποίηση των συμβολισμών, ανάλογα με την απήχηση του ελληνικού ζητήματος στην κοινή γνώμη και στις μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Πρόκειται για μια κληρονομιά που αναμορφώνεται διαρκώς, μεταλλάσσεται και στο βάθος μας οδηγεί να κατανοήσουμε την παγκοσμιοποίηση, τη δύναμη και την αντοχή (διάρκεια) αυτών των συμβόλων: Λεωνίδας, Σπάρτη, Αλέξανδρος κ.ο.κ.

«Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η αρχαία πραγματικότητα εξακολουθεί να είναι ένα πεδίο έρευνας. Αυτό που μας φανερώνει ξεκάθαρα αυτή η έκθεση είναι ένας μηχανισμός, δημιουργικός και διαβρωτικός ταυτόχρονα, ερμηνείας της Αρχαιότητας» αναφέρει στο κείμενο της η κα Véronique Chankowski, Διευθύντρια Γαλλικής Σχολής Αθηνών.

Οι νεοέλληνες έγιναν απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων και η τροπή αυτή στην ευρωπαϊκή σκέψη βοήθησε εξαιρετικά στον αγώνα.

Η μορφή του Λεωνίδα και η θυσία στις Θερμοπύλες ταυτίζεται με την υπέρτατη θυσία για την πατρίδα, για υψηλά ιδανικά. Η μορφή του από διάφορες διαδρομές θα διασταυρωθεί με αυτή του Ναπολέοντα. Ο Ναπολέων θα δανειστεί στοιχεία του Μ. Αλεξάνδρου, του Ηρακλή, του Ρωμαίου αυτοκράτορα, θα οραματιστεί, ιδίως από το νησί της Αγίας Ελένης, μια Ευρώπη ενωμένη υπό την ηγεσία του με πρότυπα, όπως θεωρεί, κλασικά ελληνικά. Το όραμά του για εξάπλωση στον κόσμο περιλαμβάνει, εκτός άλλων, την Ιταλία, την Αίγυπτο, τη Μεσόγειο. Έγγραφα και αρχειακό υλικό μας οδηγούν στον Αλή Πασά, αγγίζοντας τα επεκτατικά ενδιαφέροντα του Ναπολέοντα για την Ανατολή (πάντα υπό το ένδυμα υπεράσπισης αρχών και ιδεών) και τον ρόλο του στις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης.

Η πτώση του Μεσολογγίου και ο ηρωικός θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη φέρνουν και πάλι στο προσκήνιο τις Θερμοπύλες, τον Λεωνίδα-Μπότσαρη, τον Λεωνίδα-Ναπολέοντα, κ.ο.κ. Ο θάνατος του Μπότσαρη αποτυπώνεται από σπουδαίους ζωγράφους της εποχής, τους Delacroix, Lipparini, Langlois, De Neuville κ.ά. σε έργα τα οποία συχνά στη χαρακτική αναπαραγωγή τους συνοδεύονται από σύντομα κείμενα που αναφέρουν τον ήρωα ως Νέο Λεωνίδα.

Τέλος, στην έκθεση τα περίφημα όπλα του Μπότσαρη, τα οποία όπως φάνηκε δωρήθηκαν από τον Καποδίστρια στον στρατηγό Maison μετά τη ναυμαχία στο Ναυαρίνο κατά την αποστολή στον Μοριά, φωτίζουν το τέλος της εξέγερσης που οδήγησε στην ίδρυση του Ελληνικού κράτους.

Με αφορμή τα σύμβολα ξεδιπλώνονται πολλές παράλληλες ιστορίες που θα αναδειχθούν σε ειδικές ξεναγήσεις, διαλέξεις, εκπαιδευτικά και παιχνίδια, ζωντανεύοντας με πιο οικείο τρόπο τη γνωστή ή άγνωστη ιστορία μας.

Στην έκθεση συνεργάζονται μουσεία από τη Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ και Ελλάδα: το μουσείο του Λούβρου, το Musée de l’ Armée, η Fondation Dosne-Thiers στο Παρίσι, το Μουσείο Τέχνης στο Toledo, Ohio, το Museo Civico Sartorio της Τεργέστης, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, το Μουσείο Μπενάκη, η Κεντρική Βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ. (Συλλογή Ιωάννη Τρικόγλου), σημαντικοί συλλέκτες εντός και εκτός Ελλάδος, καθώς και η École Française d’ Athènes και το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης.

Μουσεία, Ιδρύματα, φορείς και ιδιώτες που με ιδιαίτερη προθυμία δάνεισαν έργα τους ή βοήθησαν με διάφορους τρόπους στην πραγματοποίηση αυτής της έκθεσης:

Αθήνα, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Επιτροπή «Ελλάδα 2021», Μουσείο Μπενάκη

Συλλέκτες-Ιδιώτες, Stéphan Adler, Θεόδωρος Θεοδώρου, Ιωάννης Μάνος, Κίτσος Χρίστος Κ. Μπότσαρης, Γιώργος Προβελέγγιος, Ευαγγελία Σταυρινάκη, Νικήτας Σταυρινάκης

Άγγελος Σταυρόπουλος, Λεωνίδας Χρυσανθόπουλος

Θεσσαλονίκη, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, Κεντρική Βιβλιοθήκη Α.Π.Θ. (Συλλογή Ιωάννη Τρικόγλου), Πολεμικό Μουσείο

ΠΑΡΙΣΙ: Fondation Dosne-Thiers, Institut de France. Musée de l’Armée. Musée du Louvre

ΙΤΑΛΙΑ, ΤΕΡΓΕΣΤΗ: Civico Museo Sartorio

ΗΠΑ: The Toledo Museum of Art (TMA) (Τoledo, Ohio)

Γενική ευθύνη: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Γενική Διευθύντρια Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ., Ομότιμη Καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ.
Σχεδιασμός έκθεσης: Παύλος Θανόπουλος, Σκηνογράφος.