Ελένη του Ευριπίδη (κριτική της παράστασης του ΚΘΒΕ)

ΕΛ. Και μόνο το δικό μου το κάλλος
την Τροία αφάνισε, ρήμαξε,
και τους Έλληνες.

Ευφρόσυνη και γιορτινή διάθεση κυριάρχησε στην πρεμιέρα της παράστασης του ΚθβΕ Ελένη, του ποιητή Ευριπίδη. Αυτή η τραγωδία διαπραγματεύεται μιαν άλλη εκδοχή της ιστορίας του Τρωικού κύκλου, θέτοντας στο προσκήνιο του μύθου την μορφή της Ελένης, στην υπερασπιστική γραμμή ποιητών όπως ο Στησίχορος, ιστορικών όπως ο Ηρόδοτος και ρητόρων-σοφιστών όπως ο Γοργίας. Ο Ευριπίδης εμβαθύνει και στοχάζεται την μοίρα της ηρωίδας του, διαβάζοντας και επαναδιατυπώνοντας ελεύθερα τον αρχαίο μύθο.

Η μετάφραση του κειμένου, μεστή νοηματικά, ανέδειξε τις αμφισημίες, τους διττούς λόγους, τα μοτίβα της κωμωδίας στο σώμα και στη δομή της τραγωδίας, παραδίδοντας ένα φορτίο λόγων ζωντανών σε μια γλώσσα ακριβείας: διάφανης ποιητικής και εύστοχης λαϊκότητας.

Σκηνοθετικά, μοντέρνα στοιχεία έντυσαν το νεφελώδες και απτό προσωπείο της Ελένης, ως τραγωδία με ιλαρά στοιχεία, οδηγώντας στην λυτρωτική καθαρτήρια γιορτή της δίκαιης λύσης του δράματος με τεχνάσματα -και- με την επέμβαση των από μηχανής Διοσκούρων, προκειμένου να καμφθεί ο θυμός του βασιλιά της Αιγύπτου και να γίνει σεβαστή η βούληση των θεών και αποδεκτό το Δίκαιο αίτημα.

Πολλά θεατρικά στοιχεία αναδείχθηκαν σε μια υπόμνηση της καλλιτεχνικής διακειμενικότητας των μοτίβων και των παραλλαγών του μύθου: υποκριτική, παρενδυσία, μετατοπισμός των ορίων -συνόρων, προθετικές διαθέσεις, επιθυμίες, ωσμώσεις προσώπων και πολιτισμών, φήμη, Δίκαιο, τιμωρία και ανταμοιβή, χρέος, ηθική, ομορφιά, θυσία.
Μοίρα των ανθρώπων και θέληση των θεών, πόλεμος, Δίκαιο, πατρίδα, εξορία, ξενητιά, δουλεία, τυραννία, κριτική, τιμωρία, χωρισμός, δεσμοί αίματος, πόλεις, ονόματα, τεχνάσματα, φιλία, έθιμα, γάμος, τύχη, ανάγκη, μαντείες και προφητείες, αναδύθηκαν ως διαχρονικά νοήματα της ποιητικής σύλληψης και ερμηνείας του κόσμου, αιώνες πριν από μας, ως εγγεγραμμένες φωνές στον πολιτισμικό κώδικα του dna μας. Υπόβαθρο και  αλάνθαστο αισθητήριο και νήμα ζωής και πορεία πλεύσης, μίτος εξόδου στον λαβύρινθο της ύπαρξης.

Το σκηνικό, φτωχό σε μια πρώτη αίσθηση,- πρακτικά λειτουργικό σε επικείμενα δρομολόγια περιοδείας-, ανέδειξε το κωμικό μέγεθος της κλίμακας σύνθεσης, αφού εντός αυτού του πεδίου τοποθετήθηκαν τα μυθικά πρόσωπα της τραγωδίας, σε μια υπαινικτική υπενθύμιση της αναμέτρησης των ανθρώπων – υποκειμένων και αντικειμένων παρατήρησης του θεατρικού παιχνιδιού- σε άνιση διάσταση αναλογιών.

Τα κοστούμια, ενδιαφέροντα στις γήινες και νερένιες χρωματικές τους εκλάμψεις και στις μεταλλικές τους αναλαμπές, έντυσαν τα σώματα των γυναικών και των ανδρών, κατά την ηλικία, την ιδιότητα, την τάξη, το αξίωμα, προσθέτοντας αέρα κίνησης στις χειρονομίες, στα βήματα, αποκαλύπτοντας την ομορφιά και το σθένος του σώματος, αφήνοντας εκτεθειμένο και το τρωτό σημείο, σε ένα παιχνίδισμα πρισματικών όψεων. Αυτές οι μεταμφιέσεις της αμφίεσης- και με τις σύγχρονες κοψιές και τις εκκεντρικές διακοσμήσεις- υπογράμμισαν την ψυχική κατάσταση και διάθεση, σε μια εγγύτητα των μοντέρνων επιταγών εντυπωσιασμού και επιβολής μιας θεατρικότητας των κοινωνικών ρόλων. Η επιλογή των προσώπων, απόλυτα ταιριαστή με το ύφος του σχεδίου της παράστασης, ανέδειξε τον λόγο του ποιητή και παρέδωσε προς ανάγνωση και θέαση ένα θεατρικό έργο στοχασμού και αισθητικής τέρψης, ρυθμού και μέτρου.

Οι ηθοποιοί της παράστασης κέντησαν τους ρόλους τους και ανέδειξαν πολλές πτυχές των προσωπείων της τραγωδίας με υποκριτική δεινότητα, σε ένα αποτέλεσμα αρμονικής συμφωνίας, (εκείνου του Ηρακλείτειου λόγου -παλίντονος αρμονίη όκωσπερ τόξου και λύρης), με ευδιάκριτες φωνές ατομικών και ομαδικών αντηχήσεων.

Πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές επιδόθηκαν στον αγώνα λόγων του δράματος με αίσθηση του ρυθμικού βηματισμού του ποιητικού λόγου της τραγωδίας, αποτυπώνοντας τους διφορούμενους υπαινιγμούς με τις κωμικές εκλάμψεις του είδους με ενδιαφέρουσα κίνηση και σε διάφορα σχήματα φωτισμένα με κυματισμούς ρευστών τοπίων.

Ο Θεοκλύμενος και ο Θεράπων, η γερόντισσα και ο Τεύκρος ο ναυαγός- ξένος, ο Χορός των αιχμαλώτων γυναικών, Η Ελένη και ο Μενέλαος, η Θεονόη, οι αγγελιοφόροι, οι -από μηχανής θεοί- Διόσκουροι, άρθρωσαν με πολλές φωνές τα λόγια τους και χειροκροτήθηκαν παρατεταμένα σε πολλά σημεία στην διάρκεια της παράστασης.

Εκφραστικά, ανάλαφρα και με μια βαθειά -φυσική και άκρως προσωπική- υποκριτική αίσθηση αποδόθηκε ο ρόλος του Θεοκλύμενου. Λαϊκής θυμοσοφίας εμπειρική εκφραστική αποτύπωση είχε και ο αγγελιοφόρος. Δυναμικής αισθητικής πλαστικότητα εξέφρασε και ο Θεράπων. Μελετημένης κίνησης αποδείχτηκαν οι χρησμοδοτήσεις της θεονόης. Η ανυποταξία του Τεύκρου χρωματίστηκε επιδέξια και με χιούμορ και έτσι παραστατικά και σαρκαστικά παραδόθηκε η αναμετάδοση της φυγής της Ελένης, από τον αγγελιοφόρο-ναύτη του βασιλιά, προοικονομώντας και προκαταβάλλοντας την αντίδραση. Η εξασκημένη παρατηρητικότητα και η έμπειρη διερεύνηση της εξεταγής, η ζυγισμένη καχυποψία της γερόντισσας και η μετάπτωση της συμπάθειας προς τους Έλληνες, εννοήθηκε λεπταίσθητα και με την ιδιότυπη άρθρωση μιας καθαρής θεατρικότητας.

Καθαρή ήταν και η άρθρωση της Ελένης, έτσι όπως ενσωμάτωσε με φυσικότητα και τα μικρά λάθη στον αυτοσχέδιο ρυθμό της. Υποδύθηκε με πολλές φωνές τον ρόλο ακολουθώντας τον ενστικτώδικο τόνο της αναπνοής σε ενδιαφέρουσες αποχρώσεις. Συνεπίκουρος και ο Μενέλαος, ανέδειξε το ψυχογραφικό στίγμα των παθημάτων του με λόγια καύχησης και ενέργειες υπαγορευμένες από την ανάγκη, αντιφατική κωμικότητα του πλανημένου ναυαγού και ατιμασμένου συζύγου. Με επιτήδεια φούρια εμφανίστηκαν και οι Διόσκουροι στην σκηνή, κερδίζοντας εντυπώσεις στην υποκριτική τους, δίνοντας ανθρώπινη διάσταση και αλλοπαρμένη υπέρβαση ταυτόχρονα, κοιτάζοντας μέσα από τα φίλτρα των γυαλιών το αίνιγμα της έκβασης, κρατώντας σε ξυλάκι ένα σύννεφο ζάχαρης –παιδικής ανταμοιβής τρόπαιο των παλιών πανηγυριών- για να το προσφέρουν στον πικραμένο βασιλιά, νήπιο του δράματος…

Ο χορός στις συνολικές του φωνές χρωμάτισε διακριτικά τις πληροφορίες, τις προσδοκίες, τα συμπεράσματα και τις γενικεύσεις. Ανέδειξε και τις επί μέρους συναισθηματικές απορίες και τα ερωτήματα, περικλείοντας στα λόγια την αλήθεια της λαϊκής ψυχής, καταλήγοντας στο τυπικό μοτίβο του επιλόγου-κλεισίματος του δραματικού κύκλου της τραγωδίας.

ΧΟ. Πολλές μορφές παίρνει το θείο.
Και πολλά ανέλπιστα επιτελούν οι θεοί.
Όσα προσμένουμε δεν γίνονται
μα για όσα δεν προσδοκούμε βρίσκει τρόπο ο θεός.
Κι έτσι τελείωσε κι αυτή η ιστορία.

Επί σκηνής και οι μουσικοί της παράστασης με τα ηχητικά τοπία της μουσικής ενίσχυσαν την θεατρικότητα της συμμετοχής, χρωματίζοντας με τα όργανά τους τις μελωδίες και τον ρυθμό, σχολιάζοντας με ήχους τα λόγια και την δράση. Απηχώντας το κλίμα και συνοδεύοντας τα τεκταινόμενα, βρέθηκαν να συνομιλούν με τους ηθοποιούς, πλαισιώνοντας ευφρόσυνα το γλέντι στο κέντρο της σκηνής, στο σχήμα των παιχνιδιατόρων και γλεντιστών σε χαρές και σε γιορτές, σε λαϊκά και θρησκευτικά δρώμενα, όπως ήταν κάποτε ο χαρακτήρας του αρχαίου δράματος στο θεατρικό αγώνισμα.

Διαβάστε επίσης: ΚΘΒΕ: 7ο Φεστιβάλ Δάσους- Πρόγραμμα εκδηλώσεων

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ
ΚΘΒΕ
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:
Μετάφραση: Παντελής Μπουκάλας
Σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου
Συνεργάτης σκηνοθέτης-Δραματουργία: Νικολέτα Φιλόσογλου
Σκηνικά- Κοστούμια: Άγγελος Μέντης
Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου Χορογραφία: Δημήτρης Σωτηρίου
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Ενορχήστρωση – Μουσική διδασκαλία: Γιώργος Δούσος
Moυσική διδασκαλία: Χρύσα Τουμανίδου
Βοηθός χορογράφου: Σοφία Παπανικάνδρου
Βοηθός σκηνοθέτη: Άννα- Μαρία Ιακώβου
Βοηθός σκηνογράφου -ενδυματολόγου: Έλλη Ναλμπάντη
Οργάνωση παραγωγής: Αθανασία Ανδρώνη
Οδηγοί σκηνής: Γιάννης Παλαμιώτης, Μαρίνα Χατζηιωαννίδου

Έμιλυ Κολιανδρή (Ελένη), Θέμης Πάνου (Μενέλαος), Αγορίτσα Οικονόμου (Θεονόη), Γιώργος Καύκας (Θεοκλύμενος), Έφη Σταμούλη (Γερόντισσα), Δημήτρης Κολοβός (Αγγελιοφόρος Α’), Άγγελος Μπούρας (Αγγελιοφόρος Β’), Δημήτρης Μορφακίδης (Τεύκρος), Παναγιώτης Παπαϊωάννου (Θεράπων), Νικόλας Μαραγκόπουλος – Ορέστης Παλιαδέλης (Διόσκουροι)

Χορός: Νεφέλη Ανθοπούλου, Σταυρούλα Αραμπατζόγλου, Λουκία Βασιλείου, Μομώ Βλάχου, Ελένη Γιαννούση, Ηλέκτρα Γωνιάδου, Νατάσα Δαλιάκα, Χρύσα Ζαφειριάδου, Σοφία Καλεμκερίδου, Αίγλη Κατσίκη, Άννα Κυριακίδου, Κατερίνα Πλεξίδα, Μαριάννα Πουρέγκα, Φωτεινή Τιμοθέου, Χρύσα Τουμανίδου

Μουσικοί επί σκηνής: Γιώργος Δούσος (φλάουτο, κλαρίνο, σαξόφωνο, καβάλ), Δάνης Κουμαρτζής (κοντραμπάσο), Θωμάς Κωστούλας (κρουστά), Παύλος Μέτσιος (τρομπέτα, ηλεκτρική κιθάρα), Χάρης Παπαθανασίου (βιολί), Μανώλης Σταματιάδης (πιάνο, ακορντεόν).

Κριτική παράστασης  Αγγελα Μάντζιου