Πέρα από τις παραδοσιακές μεθόδους ελέγχου των φορολογικών αρχών, οι οποίες στηρίζοντας κυρίως στα δεδομένα των τηρούμενων βιβλίων και στοιχείων, καθώς και στα στοιχεία των φορολογικών δηλώσεων, δημιουργήθηκε η ανάγκη αξιοποίησης περαιτέρω πληροφοριών από εναλλακτικές πηγές.
Με τη βοήθεια της τεχνολογίας, τη συλλογή στοιχείων από διασταυρώσεις, καθώς και την πληροφόρηση που λαμβάνεται από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για την πραγματική κίνηση των κεφαλαίων, οι ελεγκτικές αρχές είναι πλέον σε θέση έμμεσα να προσδιορίσουν τα ακαθάριστα έσοδα και κατ’ επέκταση τα γενικά εισοδήματα των φυσικών και νομικών προσώπων. Οι ανωτέρω μέθοδοι, καλούνται έμμεσες τεχνικές ελέγχου.
Ποιοι υπάγονται – Κριτήρια Επιλογής Υποθέσεων προς έλεγχο
Σε προσδιορισμό του εισοδήματος βάσει των έμμεσων τεχνικών μπορούν να υπαχθούν τόσο νομικά όσο και φυσικά πρόσωπα, ανεξάρτητα αν αναπτύσσουν επιχειρηματική δραστηριότητα. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να ισχύουν μία ή περισσότερες από τις κατωτέρω υποθέσεις προκειμένου να επιλεχθεί το εκάστοτε υποκείμενο στο φόρο πρόσωπο για έλεγχο:
Εάν προκύπτει αδικαιολόγητος πλουτισμός (αναφ. σε περιουσιακά στοιχεία, καταθέσεις κλπ.), παρουσιάζονται μεγάλες δαπάνες που δεν μπορούν να δικαιολογηθούν με τα υπάρχοντα εισοδήματα του φορολογούμενου (ατομικά & οικογενειακά), αποτελούν μέλη εταιρειών με παρατεταμένα ζημιογόνα αποτελέσματα, τα παραστατικά δεν συντάσσονται σύμφωνα με αυτά που ορίζει ο Ν.4308/2014 των Ελληνικών Λογιστικών Πρότυπων (μη έκδοση/λήψη ή έκδοση/λήψη ανακριβών ή εικονικών φορολογικών στοιχείων),
υφίστανται πληροφορίες για παράνομα ή/και αδήλωτα εισοδήματα/αγορές/δαπάνες (επαγγελματικές, ατομικές, οικογενειακές)
Νομοθετικό πλαίσιο
Με τους Ν. 3842/2010, N. 3888/2010, Ν. 3943/2011, Ν. 4038/2011 και Ν. 4079/2012 θεσπίσθηκαν μια σειρά από μέτρα για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, πριν αντικατασταθούν από τα άρθρα 28 του Ν.4172/2013 και 27 του Ν.4174/2013 και μεταγενέστερες εγκυκλίους (βλ. ΠΟΛ.1050/17.2.2014).
Οι πιο πρόσφατες Αποφάσεις/-Εγκύκλιοι που έχουν δημοσιευτεί είναι α) η Α 1008/2020 και β) η Ε 2016/2020 που εκδόθηκαν από την ΑΑΔΕ στις αρχές του προηγούμενου χρόνου.
Ποιες είναι οι Έμμεσες τεχνικές ελέγχου
Σύμφωνα με την κείμενη ελληνική νομοθεσία αλλά και τη διεθνή πρακτική, οι μέθοδοι με τις οποίες οι έμμεσες τεχνικές προσεγγίζουν τον κάθε έλεγχο είναι (5) πέντε:
Η μέθοδος των αναλογιών, η οποία βοηθά στον προσδιορισμό του εισοδήματος με βάση τη χρήση ποσοστών ή αναλογιών που θεωρούνται κανονικές για την υπό εξέταση δραστηριότητα, προκειμένου να προσδιορισθεί η πραγματική φοροδοτική ικανότητα του φορολογούμενου,
της ανάλυσης της ρευστότητας του φορολογούμενου, που βασίζεται στο σκεπτικό ότι εάν οι δαπάνες υπερβαίνουν τα δηλωθέντα εισοδήματα συν τα εισοδήματα από μη δηλωθείσες μη φορολογητέες πηγές σε μια συγκεκριμένη φορολογική χρήση, η διαφορά των δαπανών αντιπροσωπεύει μη δηλωθέντα εισοδήματα από φορολογητέες πηγές,
της καθαρής θέσης του φορολογούμενου, η οποία βασίζεται στο σκεπτικό ότι η προσαύξηση της καθαρής θέσης του κατά τη διάρκεια μιας φορολογικής χρήσης μετά από αναμόρφωση κατά το ποσό των μη εκπιπτόμενων δαπανών και του μη φορολογητέου εισοδήματος πρέπει να προκύπτει από φορολογητέο εισόδημα,
της σχέσης της τιμής πώλησης προς το συνολικό όγκο κύκλου εργασιών, που χρησιμοποιείται προκειμένου να προσδιορισθούν τα ακαθάριστα έσοδα μιας επιχείρησης με την εφαρμογή της τιμής πώλησης επί του όγκου των πωλήσεών της και
του ύψους των τραπεζικών καταθέσεων και των δαπανών σε μετρητά, που στηρίζεται στο σκεπτικό ότι τα εισοδήματα που αποκτώνται είτε κατατίθενται σε πιστωτικά ιδρύματα είτε δαπανώνται. Η χρήση της μεθόδου αυτής μπορεί να δώσει στον ελεγκτή ενδείξεις για την ύπαρξη μη δηλωθέντων εισοδημάτων.
Μετά το πέρας του ελέγχου
Σε περίπτωση που το αποτέλεσμα του ελέγχου έχει εξαχθεί με την εφαρμογή των προαναφερόμενων έμμεσων τεχνικών ελέγχου, ο προϊστάμενος της ελεγκτικής μονάδας, πριν την έκδοση της πράξης καταλογισμού του φόρου, καλεί τον υπόχρεο σε ακρόαση, ο οποίος δικαιούται σε ανταπόδειξη. Με τη διάταξη αυτή το βάρος απόδειξης φέρει ο φορολογούμενος.
Στο πλαίσιο αυτό ο φορολογούμενος μπορεί κυρίως να αντιτάξει ότι η διαπιστωθείσα διαφορά μεταξύ δηλωθέντων εισοδημάτων και εισοδημάτων που υπολογίσθηκαν με τη χρήση έμμεσων τεχνικών οφείλεται σε ανάλωση κεφαλαίου που είχε σχηματισθεί σε προηγούμενα έτη ή στο γεγονός ότι τα μη δηλωθέντα εισοδήματα προέρχονται από μη φορολογητέες πηγές, όπως δάνεια, δωρεές, κληρονομιές κ.λπ. Σε περίπτωση που δεν καταφέρει να προσκομίσει τα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία, τότε βεβαιώνεται ο φόρος που προέκυψε με την χρήση των ως άνω μεθόδων, συν τις όποιες προσαυξήσεις.
Οι έμμεσες τεχνικές ελέγχου στο εξωτερικό
Μπορεί στην Ελλάδα οι έμμεσες τεχνικές ελέγχου να είναι ένα νεοσύστατο εργαλείο των φορολογικών αρχών, όμως στο εξωτερικό εφαρμόζονται εδώ και αρκετά συναπτά χρόνια στα πλαίσια των ελεγκτικών μηχανισμών πάταξης της φοροδιαφυγής και καταστολής έκνομης οικονομικής δραστηριότητας.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής λόγου χάρη, χρησιμοποιείται ευρέως εδώ και αρκετά χρόνια από την υπηρεσία Εσόδων, γνωστή και ως IRS (THE INTERNAL REVENUE SERVICE). Η υπηρεσία ελέγχει με αυτόν τον τρόπο φυσικά και νομικά πρόσωπα μέσω της εξόρυξης πληροφοριών από το Γραφείο Στατιστικής, το οποίο διαθέτει πληροφορίες όπως για παράδειγμα για τον μέσο όρο των προσωπικών δαπανών των νοικοκυριών.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεσματικής αξιοποίησης των πληροφοριών που λαμβάνει από τρίτους αποτελεί η σουηδική φορολογική διοίκηση, η οποία χρησιμοποιεί πληροφορίες που λαμβάνει από τις εταιρείες που λειτουργούν ως ενδιάμεσοι για τη διαχείριση των τεχνικών συστημάτων διανομής των πιστωτικών καρτών, για να μπορέσει να υπολογίσει τις προσωπικές δαπάνες των φορολογούμενων που καταβάλλονται μέσω των εν λόγω πιστωτικών καρτών που συνδέονται με λογαριασμούς σε φορολογικούς παραδείσους και επομένως να διαπιστώσει την ύπαρξη μη δηλωθέντων στη Σουηδία εισοδημάτων.
Επιπρόσθετα, στη Νέα Ζηλανδία οι φορολογικές ελεγκτικές αρχές χρησιμοποιούν ένα ηλεκτρονικό εργαλείο, γνωστό ως «αναλυτής ιδιωτικών υποθέσεων», για την πραγματοποίηση φορολογικού ελέγχου μέσω υπολογιστή.
Αποψη
Με το εργαλείο αυτό, οι ελεγκτές υποβοηθούνται στην ανάλυση της δαπάνης διαβίωσης του φορολογούμενου, με σκοπό να διαπιστώσουν εάν το δηλωθέν εισόδημα επαρκεί για την κάλυψη του τρόπου ζωής του.
Κύριο χαρακτηριστικό του προγράμματος αυτού είναι η ικανότητά του να ακολουθεί την πορεία του χρήματος από την πηγή στην κατανάλωση. Μέσω της πραγματοποίησης οικονομικής ανάλυσης, το ως άνω πρόγραμμα προσδιορίζει το ύψος του εισοδήματος που απαιτείται για τη χρηματοδότηση του τρόπου ζωής του φορολογούμενου.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι καταλυτικό ρόλο στην ομαλή διεκπεραίωση και αποτελεσματικότητα της εφαρμογής των έμμεσων τεχνικών ελέγχου παίζουν οι ενδιάμεσοι ενδιαφερόμενοι και μη, όπως π.χ. χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων κλπ., στην άμεση και ικανή διοχέτευση πληροφοριών προς τους ελεγκτικούς μηχανισμούς προκειμένου να υλοποιήσουν το έργο τους.
Ταυτόχρονα, μέρος της στρατηγικής του Υπουργείου Οικονομικών και ειδικότερα της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων θα πρέπει να αποτελέσει η ενημέρωση του κοινού μέσω των ΜΜΕ αναφορικά με τα αποτελέσματα της αξιοποίησης των παρεχόμενων από τους τρίτους πληροφοριών και της χρήσης των έμμεσων τεχνικών ελέγχου, με σκοπό τη βελτίωση του βαθμού της φορολογικής συμμόρφωσης. Η στρατηγική αυτή της ενημέρωσης μπορεί να λειτουργήσει θετικά προς δύο κατευθύνσεις, αφενός στην συμμόρφωση των απείθαρχων και ανειλικρινών φορολογούμενων και αφετέρου στην εκ νέου τόνωση του αισθήματος δικαίου των συνεπών.
Προφανές είναι ωστόσο, ότι η επικοινωνιακή πολιτική της φορολογικής διοίκησης πρέπει να γίνεται με σεβασμό στα ατομικά δικαιώματα των φορολογούμενων και όχι με την αλόγιστη δημοσίευση στοιχείων επί προσωπικού, αλλά προσανατολισμένη σε στατιστικά δεδομένα τα οποία θα έχουν ως στόχο να αναδείξουν την συμβολή των τεχνικών αυτών στην βελτίωση των εισπρακτικών μηχανισμών.
Όσον αφορά επί του πρακτέου την εφαρμογή τους στην Ελληνική Οικονομία, οι Έμμεσες Μέθοδοι Ελέγχου έχουν χρησιμοποιηθεί ήδη σε ελέγχους φυσικών προσώπων.
Εξαιτίας όμως της ημιτελούς προετοιμασίας της φορολογικής διοίκησης στη χρήση τους -παρότι διεύρυνε τις δυνατότητες επεξεργασίας από τη φορολογική διοίκηση σημαντικών οικονομικών πληροφοριών του ελεγχόμενου- παράλληλα ανέδειξε τις σημαντικές αδυναμίες των φορολογικών μηχανισμών να ανταποκριθούν στην ορθολογική και όχι στην τυπική χρήση τέτοιων οικονομικών πληροφοριών.
Με αφορμή την επέκταση της χρήσης των Έμμεσων Μεθόδων στον προσδιορισμό του φορολογητέου εισοδήματος, οι αρμόδιοι φορείς οφείλουν να λάβουν υπόψη τους ότι απαιτείται κατά πρώτων εξειδικευμένη γνώση κοστολόγησης από τα εκάστοτε στελέχη που θα συνθέσουν την ομάδα ελέγχου και κατά δεύτερον εξειδικευμένη γνώση στη λήψη του “δείγματος” των αριθμητικών μεγεθών με δεδομένο ότι είναι αδύνατον ο φορολογικός έλεγχος να ελέγξει το σύνολο των φορολογικών στοιχείων μιας επιχείρησης.
Δυνητικά λάθη, παραλείψεις και αστοχίες κατά την εκτέλεση των Έμμεσων Μεθόδων ενδείκνυται να κλονίσουν την εμπιστοσύνη των φορολογούμενων και κυρίως των ανθρώπων της πραγματικής Οικονομίας που μετά από δέκα χρόνια οικονομικής κρίσης και ήδη έναν γεμάτο χρόνο πλέον υγειονομικής, προσπαθούν να ορθοποδήσουν και πάλι.
Εν κατακλείδι, οι Έμμεσες Τεχνικές Ελέγχου πρέπει σε κάθε περίπτωση να εφαρμόζονται ορθολογικά, ακριβοδίκαια, από υψηλής τεχνογνωσίας και εξειδίκευσης άτομα και με την αγαστή συνεργασία όλων των φορέων εκείνων που έχουν μια μεγάλη δεξαμενή πληροφοριών που θα βοηθήσει στο σημαντικό αυτό έργο, με την προϋπόθεση ότι θα τηρηθεί η δέουσα εχεμύθεια και ο σεβασμός στα ασφαλή προσωπικά δεδομένα.
Τότε και μόνο τότε θα μπορούμε να πούμε ότι οι Μέθοδοι αυτοί είναι αποδοτικοί και συμβάλλουν πράγματι στην πάταξη της φοροδιαφυγής, όντας ένα νέο όπλο στα αρμόδια χέρια των φορολογικών αρχών. Φτάνει να αποδειχτεί εάν πρόκειται για πολυβόλο ή νεροπίστολο.
Συντάκτης: Θοδωρής Σαλαμάνης
*Τομέας Φορολογικών & Λογιστικών Ελέγχων Φοβερά Προστασία
σχετικά νέα
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
