«Η φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου» στο Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων | κριτική

Τη διαβάζω ανελλιπώς. Τη Γλυκερία Μπασδέκη. Γειτόνισσά μας αλλά ευρείας αναγνώρισης, αγαπημένη των γραμμάτων από τη μία ως την άλλη άκρη της Ελλάδας. Ένας χαρισματικός πνευματικός άνθρωπος που ξέρει να μιλά στην ψυχή του αναγνώστη, να στέλνει ραβασάκια αγαπησιάρικα στην καρδιά και στο μυαλό του διψασμένου να μάθει, να εξερευνήσει, να γίνει ένας «Ιντιάνα Τζόουνς» της ιστορίας, του παραμυθιού, της διαπλοκής μεταξύ τους , ώσπου να ανακαλύψει τους κρυμμένους θησαυρούς.
 

Στους κύκλους της διανόησης είναι πασίγνωστο το βιογραφικό της. Ο καθένας μπορεί να το βρει, εφόσον ενδιαφερθεί: H Γλυκερία Μπασδέκη γεννήθηκε στη Λάρισα το 1969. Σπούδασε Ιστορία, Ελληνική Φιλολογία και Δημιουργική Γραφή. Ζει στη Ξάνθη και εργάζεται ως φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αρθρογραφεί για τη Lifo.gr.

Έχει εκδώσει ποιητικές συλλογές και θεατρικά έργα, τα οποία γράφτηκαν περίπου τρεις μήνες πριν την παράστασή τους , κατόπιν παραγγελίας.

Ο Θοδωρής Γκόνης το ήξερε από χρόνια αυτό το γυναίκειο τάλαντο, φρόντισε να μεταλάβει το θείο «νάμα» από την πηγή την αστείρευτη της Μπασδέκη και μπόλιασε το δικό του ανήσυχο πνεύμα με το γενεσιουργό δικό της. Έτσι γεννήθηκε η παράσταση που είδαμε στο πλαίσιο του 63ου Φεστιβάλ Φιλίππων.
 

Με τον τίτλο Η Φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου πολιτογραφήθηκε στη νεοελληνική συνείδηση η πεζή λαϊκή διασκευή της ιστορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που πήρε την πρώτη έντυπη μορφή της σ ένα ελληνικό τυπογραφείο της Βενετίας στα τέλη του 17ου αιώνα. Είχε πίσω της μια χειρόγραφη ζωή πολλών αιώνων: Καταγραμμένη για πρώτη φορά γύρω στα 300 μ. Χ. από έναν ανώνυμο αλεξανδρινό, βρέθηκε μπολιασμένη, απ’ τη στιγμή κιόλας της γέννησής της, με τα σημάδια ενός ριζικού πολιτισμικού συγκρητισμού: τοπικά και κοσμοπολιτικά, ειδωλολατρικά και πρωτοχριστιανικά, ιστορικά και μυθικά, γραφτά και προφορικά αφηγηματικά στοιχεία, συγχωνευμένα σ ένα πρωτοφανές πολιτισμικό αμάγαλμα. Στους επόμενους βυζαντινούς αιώνες της εξέλιξής του το λαϊκό βιβλίο για τον Αλέξανδρο θ αφομοιώσει στις πολυάριθμες χειρόγραφες παραλλαγές του, έκτυπα τα πολιτισμικά στοιχεία του νέου κοινού του: Ο εκχριστιανισμένος Αλέξανδρος θα μεταβληθεί σ έναν ευσεβή ιππότη, αξιόπιστο φορέα και υπέρμαχο της βυζαντινής αυτοκρατορικής ιδεολογίας.
 

Η ποιήτρια και συγγραφέας Γλυκερία Μπασδέκη μίλησε για το έργο και τη συνεργασία της με τον Θοδωρή Γκόνη και είπε: «Η “Φυλλάδα”, που λίγες δεκαετίες πριν πουλιόταν στα μπακάλικα μαζί με τη «Σύνοψη» και τους «Βίους Αγίων», ήταν τόσο για μένα, όσο και για τον Θοδωρή Γκόνη ένα από τα «όσια των οσίων» της παιδικής μας ηλικίας.

Τα πιο πολλά παραμύθια των γιαγιάδων μας ήταν «ελεύθερες διασκευές» της, όπως «μια φορά κι έναν καιρό ζούσε ένας τρανός Βασιλιάς, ο κυρ-Αλέκος, που με τα φουσάτα του πήγε μακριά να πολεμήσει, στην άκρια του κόζμου και βρήκε κάτι στρατιώτες μ ένα ποδάρι πάνω σε ελεφάντους και ούλους τους τζάκισε με τη βοήθεια του Χριστού του Σωτήρα και των Αγίων Τεσσαράκοντα και μετά παντρεύτηκε μια καλόψυχη πριγκιποπούλα και κάμανε εφτά κόρες, έμορφες και ευλαβικές…»  κάπως έτσι ξεκινούσαν και τελείωναν τα παραμύθια του κυρ-Αλέκου που ανακαλέσαμε κι οι δύο από τα χρόνια της νηπιότητάς μας.
 

Σαν συνεννοημένες, οι γιαγιάδες μπόλιαζαν την αφήγηση με χριστιανικά σταυροκοπήματα, ευτυχισμένους γάμους, άφθονη τεκνοποιία, οδηγώντας την ήδη εξωπραγματική διήγηση σε σφαίρες υψηλού σουρεαλισμού. Η κοινή μας απόφαση να κάνουμε τη «Φυλλάδα» παράσταση έκρυβε ενθουσιασμό, δυσκολίες, αλλά και γενναιόδωρες συγκινήσεις.

Η απόσταση Καβάλα – Ξάνθη προσπελάστηκε με ατελείωτα τηλεφωνήματα, άπειρα μηνύματα και μεταμεσονύχτιες αναγνώσεις, όταν οι πόλεις κοιμόντουσαν και ο κορωνοϊός έκανε ρεπό.

Κι εκεί, μέσα στα θολά χαράματα και τ  άγρια μεσάνυχτα, άρχισαν να μας επισκέπτονται όλοι οι κρυμμένοι συγγενείς του Μεγαλέξανδρου: Ο Θεόφιλος κι ο Κόντογλου με τις ζωγραφιές τους να φεγγίζουν στο σκοτάδι, ο Κουταλιανός με μια σάρισα ίσαμε χίλια μέτρα, ο παππούς Όμηρος, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος με τον ληστή του τον λυτρωτή, ο Ρήγας στην αυστριακή κομαντατούρα με το πορτρέτο του Μεγαλέξανδρου στο χέρι, ο Άγιος Σισώης να προσκυνάει το σκήνωμα του Βασιλέως, ο Ν.Γ. Πολίτης με τις θυμωμένες γοργόνες του, ο Καραγκιόζης με το καταραμένο φίδι του, ο Κανάρης να διαβάζει αποσπάσματα στα δακρυσμένα του ναυτόπουλα, ο κύριος Γιώργος με τις δυστυχισμένες γυναίκες του να τον γυρεύουν στα βάθη της Ασίας.   Κι ύστερα έσκασαν μύτη ο Στράβωνας κι ο Πλούταρχος κι ο Αρριανός να μας πούνε τα δικά τους, τα «επιστημονικά». Και κοιτούσαμε σαν μαγεμένοι με τον Θοδωρή όλο αυτό το μυστικό μας σόι, όλους αυτούς τους συμπέθερους και τους μπατζανάκηδες, όλο αυτό το κρυμμένο συγγενολόι που από μακριά μας χαιρετούσε κι από κοντά μας έλεγε: από το ίδιο πηγάδι πίνουμε νερό, μην κοντοστέκεστε, κοπιάστε να ξεδιψάσετε!   Κι έτσι, χωρίς να το καταλάβουμε τα κουτσοήπιαμε με τον Μεγαλέξανδρο, τον όμορφο σαν τον Άη Γιώργη, αυτόν που είχε αγαπητικιά μια νεράιδα, αυτόν που πέρασε «νύχτες πολλές αγρύπνιας και μέρες ματωμένες μες στον πόλεμο», αυτόν που ακόμα ψάχνουμε βαθιά μέσα στη γλώσσα μας κι όλο τον βρίσκουμε κι όλο μας ξεγλιστράει».

Η παράσταση

Αφηγηματικό θέατρο – περφόρμανς με πέντε εξαιρετικά εκπαιδευμένους ηθοποιούς και ζωντανή μουσική επί σκηνής.

Πρόβαλε στην έναρξη πίσω από βράχο ο Αλέξανδρος ο Μέγας, σαν πρόσωπο ιστορικό που ενσαρκώνεται και αφηγείται: ιστορίες και θρύλους, παραδόσεις και μυθοπλασίες, δεισιδαιμονίες και προλήψεις. Όλοι κι όλα μαζί μια παραλογή, ένα  πολύστιχο αφηγηματικό δημοτικό τραγούδι με «φτιαχτή, πλαστή» υπόθεση.

Συνοδοιπόρος στην αφήγηση η εμπνευσμένη μουσική του Αλέξανδρου Γκόνη, κυρίως με κρουστά αλλά και πνευστά όργανα. Ήταν θαρρείς, ένας στοχασμός που στιγμάτιζε ό,τι προέκυπτε, κάθε που ο ήρωας βρισκόταν μπροστά σε διλήμματα ή τελεσίδικες αποφάσεις.

Ενορχηστρωμένο σύνολο ήχων, κινήσεων, εικόνων, φώτων, με μαεστρία και τάξη από τον σκηνοθέτη, έφεραν την ισορροπία ανάμεσα στην εμπειρία και στη γνώση μέσα από τον συσχετισμό τους.
 

Σε μια σκηνή – πλατφόρμα κύλησαν λόγια και εικόνες από τα στόματα και τα σώματα των πέντε αφηγητών. Αναπαραστάθηκαν σκηνές που κατέγραψαν ιστορικοί αλλά και κείνες που πάντα πλάθουν όλα τα παραμύθια. Οι ηθοποιοί επιδόθηκαν σε μια εξαιρετική σκυταλοδρομία λόγου, λέξεων, φράσεων είτε σε πεζό κείμενο είτε σε τραγούδι. Η ζωή του Μεγαλέξανδρου διευρύνθηκε και μέσα της χώρεσαν ηρωισμοί, εκστρατείες, θρησκευτικές δοξασίες, τελετουργικές παραδόσεις, όμορφες γυναίκες και φοβερά τέρατα κι όλα όσα μπορεί να γεννήσει η φαντασία του παραμυθά και να τα μπλέξει με ιστορικές αναφορές.

Παράσταση εικαστική, περφόρμανς χωρίς ανάσα, κοινό καθηλωμένο. Το αισθητικό αποτέλεσμα είναι βέβαια «στιγμιαίο», αφού υπάρχει όσο η διάρκειά της. Μόνο η φωτογραφική μηχανή, η βιντεοκάμερα και η κινηματογραφία δίνουν τη δυνατότητα για καταγραφή της δράσης και για διάσωση των εικαστικών εικόνων, ενώ η αισθητική συγκίνηση που προκαλεί, απομένει δυνητικά στη μνήμη των συμμετεχόντων. Και στις δυο πλευρές του «καθρέφτη».
 

Πολλή δουλειά που φάνηκε, πολύ καλή απόδοση από όλους, μα θα ξεχωρίσω τον Δημήτρη Κοντό. Στεντόρεια φωνή, δυνατό μέταλλο, έξοχοι ελιγμοί στην εκφορά του λόγου. Έμπειρος ηθοποιός και, σαφώς, κερδίζει στα σημεία.

Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος σε συνεργασία με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καβάλας παρουσιάζουν αυτό το καλοκαίρι μία παράσταση με θέμα τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο πλαίσιο του νέου θεσμού του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός». 

Η είσοδος κόστισε 3 ευρώ, όπως τόνισαν οι άνθρωποι του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, επειδή μπήκαμε σε αρχαιολογικό χώρο και το εισιτήριο ήταν απαίτηση του Υπουργείου Πολιτισμού.

Τηρήθηκαν όλα τα μέτρα προστασίας κατά του κορωνοϊού.

Η ταυτότητα της παράστασης:

Σύνθεση κειμένου: Γλυκερία Μπασδέκη σε συνεργασία με τον Θοδωρή Γκόνη

Μεταγραφή αρχαίων κειμένων: Γλυκερία Μπασδέκη

Σκηνοθεσία: Θοδωρής Γκόνης

Σκηνικά-Κοστούμια: Ματίνα Μέγκλα

Μουσική σύνθεση: Αλέξανδρος Γκόνης

Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας

Φωτογραφίες: Στράτος Καλαφάτης

Παίζουν οι ηθοποιοί: Δημήτρης Κοντός, Ελένη Μαβίδου, Δημήτρης Μανδρινός, Έλενα

Μεγγρέλη, Στεφανία Χονδράκη

Συμμετέχουν οι μουσικοί: Δημήτρης Κυραναστάσης, Στέφανος Παρασκευάς

Επιστημονική σύμβουλος: Αγγελική Κοτταρίδη

cityportal.gr/ κριτική Παύλος Λεμοντζής