Η Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία

H Επανάσταση των Γαρυφάλλων (Revolução dos Cravos) ήταν στρατιωτικό κίνημα αριστερών αξιωματικών στην Πορτογαλία, που οδήγησε στην κατάλυση της δικτατορίας και την επαναφορά της Δημοκρατίας, μετά 48 χρόνια.

Εκδηλώθηκε τις πρωινές ώρες της 25ης Απριλίου 1974 και ήταν σχεδόν αναίμακτη, με τέσσερις μόνο νεκρούς. Έμεινε στην ιστορία ως «Επανάσταση των Γαρυφάλλων», επειδή πολλοί κυβερνητικοί στρατιώτες είχαν τοποθετήσει στις κάννες των όπλων τους γαρύφαλλα, με την προτροπή των εξεγερμένων κατοίκων

48 χρόνια πριν την Επανάσταση των Γαρυφάλλων

Η Πορτογαλία από τις 26 Μαΐου 1926 κυβερνιόταν δικτατορικά, από τους στρατιωτικούς, που είχαν ανατρέψει το εύθραυστο δημοκρατικό καθεστώς. Στους κόλπους της χούντας αναδείχθηκε η προσωπικότητα του καθηγητή οικονομικών Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ, ο οποίος κυβέρνησε από το 1932 έως το 1968, όταν λόγω εγκεφαλικού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την εξουσία.

Ο Σαλαζάρ δημιούργησε το «Νέο Κράτος», ένα καθεστώς με πολλά στοιχεία φασισμού. Τον διαδέχθηκε ο καθηγητής Νομικής Μαρσέλο Καετάνο, ο οποίος κυβέρνησε ως το 1974, όταν ανετράπη από τους στρατιωτικούς.

Το «Νέο Κράτος» ήταν μια ιδιάζουσα «πολιτική» δικτατορία, με ένα αποδυναμωμένο κόμμα χαλαρής δομής, ελαστικό θεσμικό σύστημα (που επέτρεπε ακόμα και κάποιες αδύναμες φωνές αντιπολίτευσης) και έναν μικρό, ελλιπώς διοικούμενο και αναχρονιστικής δομής στρατό (παρά την οργανική του ένταξη στο ΝΑΤΟ) που στις αρχές της δεκαετίας είχε βρεθεί, στο μεγαλύτερο μέρος του, να μάχεται εναντίον των αντιαποικιακών κινημάτων στις αφρικανικές κτήσεις της Πορτογαλίας (Αγκόλα, Μοζαμβίκη, Γουινέα-Μπισάου), έναν αγώνα στον οποίο δεν πίστευε.

Αυτό το στοιχείο, καθώς και το λάθος του Καετάνο να επιτρέψει, το 1973, την ένταξη εφέδρων αξιωματικών στην ιεραρχία του στρατού, εξοργίζοντας τους επαγγελματίες αξιωματικούς, ήταν οι θρυαλλίδες που άναψαν την πυρίτιδα της (βεβαρημένης λόγω οικονομικής δυσπραγίας) δυσαρέσκειας των αξιωματικών. Η οργάνωση Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων (ΚΕΔ) που αποτελείτο από χαμηλόβαθμους αξιωματικούς (λοχαγούς και ταγματάρχες επί το πλείστον) ανέτρεψε τον Καετάνο και ταυτόχρονα εκκίνησε μια διαδικασία μετάβασης – προς το άγνωστο.

Η Επανάσταση των Γαρυφάλλων και η κατάρρευση της δικτατορίας

Το ξημέρωμα της 25ης Απριλίου του 1974 το Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων με αρχηγό τον ταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο αποφάσισε να κινηθεί δυναμικά.

Τα συνθηματικά της εξέγερσης θα ήταν δύο τραγούδια. Το πρώτο με τίτλο «Μετά το Αντίο» («E depois do adeus»), με ερμηνευτή τον Πάουλο ντε Καρβάλιο, εκπροσωπούσε τη χώρα στον διαγωνισμό της Γιουροβίζιον, που γινόταν αργά το βράδυ της 24ης Απριλίου και αποτέλεσε το γενικό πρόσταγμα για τους πραξικοπηματίες. Το δεύτερο τραγούδι με τίτλο «Γκράντολα, μελαψή πόλη» («Grandola, Vila Morena») του αντιστασιακού τραγουδιστή Ζέκα Αφόνσο, ακούστηκε στις 12:20 τα ξημερώματα από το κρατικό ραδιόφωνο, δίνοντας το έναυσμα της εξέγερσης.

Έξι ώρες αργότερα, το δικτατορικό καθεστώς είχε σχεδόν καταρρεύσει. Οι χιλιάδες κόσμου, που, εν τω μεταξύ, είχαν πλημμυρίσει τους δρόμους της Λισσαβόνας, προέτρεψαν τους κυβερνητικούς στρατιώτες να ενωθούν με τους επαναστάτες και να βάλουν στις κάννες των όπλων τους από ένα κόκκινο γαρύφαλλο, που την εποχή της άνοιξης αφθονούν στην Πορτογαλία. Ο δικτάτορας Καετάνο αργά το απόγευμα αναχώρησε για τη Βραζιλία και δεν επέστρεψε ποτέ στη χώρα, μέχρι το 1980 που πέθανε.

Τη διακυβέρνηση της Πορτογαλίας θα αναλάβει για τα επόμενα δύο χρόνια η επταμελής «Χούντα Εθνικής Σωτηρίας», με επικεφαλής τον στρατηγό Αντόνιο Ριμπέιρο ντε Σπίνολα. Την περίοδο αυτή δόθηκε στους κόλπους της σκληρή μάχη για την εξουσία μεταξύ αριστερών και δεξιών αξιωματικών. Η επικράτηση των μετριοπαθών δυνάμεων οδήγησε στο σημαδιακό 1976. Το έτος αυτό ψηφίστηκε το νέο δημοκρατικό Σύνταγμα κι έγιναν οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές, που ανέδειξαν στην Προεδρία τον στρατηγό Αντόνιο Ραμάλιο Εάνες και στην πρωθυπουργία τον σοσιαλιστή Μάριο Σοάρες. Η Πορτογαλία μπήκε οριστικά σε δημοκρατική ρότα και το 1986 έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ως άμεσο αποτέλεσμα της επικράτησης των επαναστατών ήταν η διάλυση της αποικιοκρατικής Πορτογαλίας. Η Γουϊνέα – Μπισάου κέρδισε την ανεξαρτησίας της το 1974 κι ένα χρόνο αργότερα η Μοζαμβίκη, η Αγκόλα, το Σάο Τομέ ε Πρίνσιπε και τα Νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου.

Η «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» προκάλεσε το «τρίτο κύμα του εκδημοκρατισμού», όπως το ονόμασε ο γνωστός πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντιγκτον, που εξαπλώθηκε στην Ελλάδα (24 Ιουλίου 1974), την Ισπανία (1975) και τη Λατινική Αμερική

Η Επανάσταση των Γαρύφαλλων: Η ταινία

Το 2000 θα γυριστεί από την Μαρία Ντε Μεντέιρος (η Αναΐς Νιν στο Χένρι και Τζουν του Κάουφμαν) η ταινία «Η Επανάσταση των Γαρύφαλλων» (Capitães de Abril) η οποία περιγράφει τα γεγονότα της 25ης Απριλίου του 1974 στην Πορτογαλία τα οποία οδήγησαν στην ανατοπή της 48χρονη δικτατορίας του Σαλαζάρ και του Καετάνο μέσα από τα μάτια δύο αξιωματικών και μιας μαχητικής καθηγήτριας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Γρηγόρης Λαμπράκης: Ο αγωνιστής της δημοκρατίας & της ειρήνης