Κούλα Αδαλόγλου | συνέντευξη: Το ποιητικό σύμπαν είναι πολυφωνικό και μεταλλασσόμενο

Η Κούλα Αδαλόγλου είναι σημαντική ποιήτρια και γλωσσολόγος. Διακρίνεται για τη συμβολή της στην εκπαίδευση αλλά και στη σύγχρονη λογοτεχνία.

Η ποίησή της μοιάζει βαθιά προσωπική, σαν περιγραφή μικρών στιγμών της καθημερινότητας που, ωστόσο, αποκτούν μέσα από τις σκέψεις της ένα αναπάντεχο νόημα. Το βλέμμα της καρφωμένο πάνω στον άνθρωπο, παρατηρεί τις κινήσεις, τις εκφράσεις και τις λέξεις. Η γλώσσα της οικεία και απαλή, γεμάτη θαλπωρή. Θα έλεγε κανείς ότι μπορούμε να ακούσουμε την ίδια τη φωνή της να λέει «γλυκιά μου», «Θεέ μου», «Πώς μου ρθε να σου πω».

Μέσα στη δυσκολία αυτών των ημερών, διαβάζω το ποίημά της «Σαν μια προοπτική», από την τελευταία ποιητική της συλλογή Γιατί το μέλλον μια μικρή κουκίδα (2018). Γράφει:

 

«Ένα ευέλικτο αλυσοπρίονο

τεμαχίζει τον χρόνο

κομμάτια-εικόνες που προσπαθούν να κρατηθούν

μερικώς αδιαχώριστα

σαν μια προοπτική ανατροπής των δεδομένων.»

 

Τι αποτελεί έμπνευση για εσάς; Έμπνευση είναι ένας βόμβος στο κεφάλι που δεν σε αφήνει να ησυχάσεις, αν δεν γίνει λέξεις. Κι όταν γίνει λέξεις, δεν είναι πάντοτε αυτό που περίμενες, αλλά κάποιες φορές συναντά τις προθέσεις σου.

 

Πιστεύετε ότι η καλλιτεχνική δημιουργία είναι μια στιγμή διαύγειας ή μια συνεχής διαδικασία; Μπορεί να είναι μία ή και επαναλαμβανόμενες στιγμές διαύγειας. Αλλά οπωσδήποτε είναι μια συνεχής διαδικασία από εκεί και πέρα. Η στιγμή διαύγειας δίνει τον πυρήνα, ωστόσο μόνον οι πολλαπλές γραφές, το διαρκές ξανακοίταγμα από διαφορετικές οπτικές και με άλλες συντεταγμένες μπορούν να δώσουν το τελικό αποτέλεσμα – μιλώ βέβαια για τον δικό μου τρόπο γραφής.

Ποιος θα λέγατε ότι είναι ο χαρακτήρας της γλώσσας της ποίησης; Θα έλεγα ότι υπάρχουν πολλοί χαρακτήρες στη γλώσσα της ποίησης. Σχεδόν όσοι και οι ποιητές. Ένα ποιητικό σύμπαν πολυφωνικό, μετασχηματιζόμενο, μεταλλασσόμενο. Με  μεταφορικό ή λιγότερο μεταφορικό λόγο. Με ρεαλιστική ή υπερρεαλιστική έκφραση. Με περισσότερο ή λιγότερο λυρισμό. Με λέξεις καθημερινές ή εξεζητημένες. Με ρίμα αλλά και συχνά με πεζολογικό χαρακτήρα. Κοινά συστατικά: ο εσωτερικός ρυθμός, ακόμα και στα πεζοποιήματα, και η αποφυγή της φλυαρίας. Είναι μαγικός ο χαρακτήρας της ποιητικής έκφρασης. Δεν υπάρχει μία συνταγή. Κάθε φορά αλλάζει ένα συστατικό ή και η δοσολογία σε σταθερά υλικά, και προκύπτει κάτι νέο, εξίσου γοητευτικό ή και περισσότερο.

Ποια θα ήταν η συμβουλή σας σε έναν νέο ποιητή; Η παρότρυνσή μου θα ήταν να διαβάζει, να διαβάζει συνεχώς. Να γράφει παιδεύοντας το κείμενό του. Το ποίημα να έχει ρυθμό και αφαιρετικότητα. Αλλά η βαθύτερη συμβουλή μου θα ήταν να μην ακούει συμβουλές. Να ψάχνει την έκφρασή του μέσα στην ψυχή του, αλλά και στα βιβλία των άλλων και στα λόγια των ανθρώπων γύρω του. Η προσωπική του φωνή δεν είναι παρά η συνδιαμόρφωση πολλών φωνών, το ζύμωμα με λέξεις από διαφορετικές κατευθύνσεις και διαφορετικούς χρόνους. Η δική του έκφραση είναι η απόληξη μιας δύσβατης πορείας μέσα στον λόγο.

Πώς αντιμετωπίζετε την παρούσα κατάσταση και πώς αυτή επιδρά στην ποίησή σας; Είναι μια κατάσταση που, αν δεν την αντιμετωπίσεις με στωικότητα, θα σε αποδιοργανώσει. Είναι μια φρίκη που διαρκεί μήνες. Στην αρχή, έμεινα βουβή για ένα διάστημα, προσπαθώντας να καταλάβω τι συμβαίνει και να οργανώσω τις αντοχές μου. Έπρεπε να συνειδητοποιήσω τι είναι αυτό που μου κρατά μακριά τους αγαπημένους και με αποκλείει από την παρουσία και το άγγιγμά τους. Μετά, βρήκα μια διαφυγή στο διάβασμα και στη γραφή. Η έκφραση συχνά διοχετεύτηκε σε άλλες μορφές κειμένων. Η απειλή είναι ακόμη εδώ. Η ποίηση βγαίνει σκοτεινή, και δύσκολα. Θα περάσει κάποιο διάστημα μέχρι να ορμήσουν όλες αυτές οι εμπειρίες, να με κατακλύσουν ως λέξεις και να μετασχηματιστούν σε ποιητική έκφραση.

Πώς βλέπετε την πορεία της εκπαίδευσης κάτω από τις παρούσες συνθήκες του εγκλεισμού; Είναι μια κατάσταση δύσκολη και παράξενη. Αφύσικη θα έλεγα. Πέρα από τις δυσκολίες στην επικοινωνία δασκάλου-μαθητών, σε σχέση με τους όρους που η επικοινωνία αυτή συμβαίνει στη σχολική τάξη, υπάρχουν και οι αντικειμενικές δυσκολίες – αντοχή δικτύου, διαθέσιμοι υπολογιστές στο σπίτι κτλ. Θέλω βέβαια να τονίσω την τεράστια προσπάθεια των εκπαιδευτικών και την ανταπόκριση πολλών μαθητών. Οι εκπαιδευτικοί μέσα σε ελάχιστο χρόνο δημιούργησαν διδακτικές προτάσεις με φαντασία και πρωτοτυπία. Οι μαθητές φάνηκαν δεκτικοί μέσα στην άβολη συνθήκη. Έτσι κρατήθηκε αυτή η πρωτόγνωρη επικοινωνία. Πιστεύω πως ορισμένες από αυτές τις καινοτόμες προτάσεις των εκπαιδευτικών θα μπορέσουν να λειτουργήσουν στο μέλλον παράλληλα με τη διδασκαλία στην τάξη, και αυτό θα είναι ένα κάποιο κέρδος.

Πώς πιστεύετε ότι επιδρά η ποίηση και η λογοτεχνία στους μαθητές; Επιδρούν ευεργετικά, σε κάθε περίπτωση. Στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους, στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον κόσμο, στην αισθητική τους, στην ενσυναίσθησή τους. Παράλληλα, αν της το επιτρέψουν, η λογοτεχνία μπορεί να γίνει τρόπος έκφρασής τους. Το διαδίκτυο μπορεί να τους φέρει εύκολα σε επαφή με καλή λογοτεχνία, κυρίως με ποίηση. Αποσπασματικά, έστω. Αν τη νιώσουν κοντά τους, αν την προσεγγίσουν με την ψυχή, αν κατανοήσουν πως ο αναγνώστης δικαιούται να δώσει τη δική του ερμηνεία στο ποίημα, ίσως οδηγηθούν σε συστηματικότερη ανάγνωση. Και ταυτόχρονα ίσως ανακαλύψουν τη δική τους διαφυγή, τον δρόμο που κάνει τις σκέψεις, τα προβλήματα και τα συναισθήματα λέξεις. Με ποίηση ή με πεζό, με λογοτεχνικές δοκιμές.

Εάν προτείνατε έναν ποιητή για αυτές τις δύσκολες μέρες του εγκλεισμού, ποιος θα ήταν; Δεν θα μπορούσα να προτείνω κάποιον συγκεκριμένο ποιητή. Η ποίηση αγγίζει τον καθένα μας με διαφορετικό τρόπο, με διαφορετική ένταση. Θα πρότεινα λοιπόν αυτό το ψάξιμο της φωνής ή των φωνών, στις οποίες μπορούμε να ακουμπήσουμε, να βρούμε κοινά στοιχεία με τη δική μας εμπειρία και τα δικά μας αισθήματα, να νιώσουμε παραμυθία, γιατί είναι παρηγορητικός ο ρόλος της ποίησης.
 

Υπάρχει κάποια καινούρια ποιητική συλλογή, κάτι που να ετοιμάζετε σήμερα; Πάντα υπάρχει ένα υλικό στο συρτάρι που περιμένει την κατάλληλη στιγμή, για να βγει προς τα έξω. Έχω λοιπόν συλλογή ποιημάτων σε εξέλιξη αλλά και πεζά. Όταν οι συνθήκες αφήσουν τη ζωή μας και το μυαλό μας ελεύθερα, τότε θα σκεφτώ πώς θα τα προχωρήσω για έκδοση, με προσοχή, με σύνεση και έλεγχο, με σεβασμό στο έργο αλλά και στον αναγνώστη.

Λίγα λόγια για την Κούλα Αδάμογλου

Η Κούλα Αδαλόγλου γεννήθηκε το 1953 στη Βέροια. Ξεκίνησε τις σπουδές της στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και συνέχισε στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, όπου και εξειδικεύτηκε στην εφαρμοσμένη γλωσσολογία. Ακόμη, ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, εργάστηκε ως Σχολική Σύμβουλος (1998-2007) αλλά και ως Διευθύντρια του Καλλιτεχνικού Γυμνασίου Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης (2007-2011).
 

Αποτελεί μέλος της συγγραφικής ομάδας του σχολικού βιβλίου Έκφραση-Έκθεση, μέσα από το οποίο προτάθηκε μια νέα επικοινωνιακή μέθοδος προσέγγισης της γλώσσας. Επιπλέον, αποτελεί μέλος της ομάδας «Δημιουργική έκφραση», που δημιούργησε τη διαδικτυακή πλατφόρμα «Πολύτροπη γλώσσα» για τις ανάγκες της διδασκαλίας της νεοελληνικής γλώσσας στο λύκειο. Όσον αφορά τη συγγραφική της δραστηριότητα, έχει δημοσιεύσει οκτώ ποιητικές συλλογές και ένα διήγημα, με τίτλο Βγήκε ένας ήλιο χλωμός (2012). Αποτελεί μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης (ΕΛΘ) αλλά και του Κύκλου Ποιητών.

εργογραφία

Ποιήματα

1982 Καταγραφές, Θεσσαλονίκη

1992 Στο μεταίχμιο, Θεσσαλονίκη

1996 Δύο ελεγείες και μία ωδή, εκδ. Τα Τραμάκια, Θεσσαλονίκη

2001 Μαθητεία στην αναμονή, εκδ. Τα Τραμάκια, Θεσσαλονίκη

2009 Διπλή άρθρωση, εκδ. Ταξιδευτής, Αθήνα

2013 Οδυσσέας, τρόπον τινά, εκδ. Σαιξπηρικόν, Θεσσαλονίκη

2016 Εποχή αφής, εκδ. Σαιξπηρικόν

2018 Γιατί το μέλλον μια μικρή κουκίδα, εκδ. Σαιξπηρικόν

Διηγήματα

2012 Βγήκε ένας ήλιος χλωμός, εκδ. Ταξιδευτής
 

Συμμετοχή σε συλλογικό έργο

2011 Έκφραση-έκθεση για το γενικό λύκειο, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (Ο.Ε.Δ.Β.)

2009 Ποιήματα του 2008, εκδ. Κοινωνία των δε(κάτων), Αθήνα

2014 Ποιήματα του 2013, εκδ. Κοινωνία των (δε)κάτων, Αθήνα, επιμέλεια Έλσα Κορνέτη, Κλεοπάτρα Λυμπέρη Μελέτη

2016 Δαίδαλος, Μεγάλη ανθολογία της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, Εταιρεία Συγγραφέων

2016 Τα πάθη στη λογοτεχνία, εκδ. Καστανιώτη

2018 Πώς φοριούνται οι λέξεις. Ημερολόγιο, Εταιρεία Συγγραφέων, εκδ. Πατάκης

2018 Μικροκύματα. 99+1 μικρο-διηγήματα μελών της Εταιρείας Συγγραφέων, εκδ. Η εφημερίδα των συντακτών
 

Μελέτες

2007 Η γραπτή έκφραση των μαθητών, εκδ. Κέδρος, Αθήνα

2019 Νήματα της γραφής-Πτυχές κειμένων (κριτικά σημειώματα για 49 λογοτέχνες), εκδ. Ρώμη,

Θεσσαλονίκη

 

συνέντευξη: Άννα Κάμπα