Κτίριο Νεδέλκου

Το κτίριο Νεδέλκου, ανεγέρθηκε το 1909 για να φιλοξενήσει την οικογένεια του γιατρού Ιωάννη Νεδέλκου στην τότε ελληνική συνοικία. Υπενθυμίζουμε πως εκείνη την εποχή τρεις μεγάλες κοινότητες συμβιώνουν η Εβραϊκή στο κέντρο της πόλης, η Ελληνική ανατολικά, και η μουσουλμανική στην Άνω Πόλη.

Ο Ιωάννης Νεδέλκος επιλέγει να χτίσει την οικογενειακή του κατοικία στην Ελληνική συνοικία, σε σχέδια του φημισμένου αρχιτέκτονα Ξενοφών Παιονίδη, του οποίου τη σφραγίδα φέρουν πολλά λαμπρά κτίρια στη Θεσσαλονίκη όπως το Παπάφειο, η βίλλα Μορδώ (Μαρτίου), η Σχολή Τυφλών, το πρώην Ιταλικό Προξενείο και πολλά άλλα. Την εποχή εκείνη η περιοχή είχε περίπου 140 κατοικίες, 6 καταστήματα ένα ναό – της Παναγούδας – και ένα Ελληνικό σχολείο.

Ο Ιωάννης Νεδέλκος ήρθε στη Θεσσαλονίκη με την οικογένειά του από την Έδεσσα το 1898 στην έξαρση του Μακεδονικού αγώνα στην οποία συμμετείχε ενεργά, όταν τέθηκε σε κίνδυνο η ζωή του. Στη Θεσσαλονίκη εργάστηκε ως γιατρός σε Νοσοκομεία, στο Θεαγένειο και το Λοιμωδών.

Το κτίριο Νεδέλκου αρχικά είχε στο ισόγειο 3 μαγαζιά (φαρμακείο – καρβουνιάρικο – έπιπλα), το γραφείο και το ιατρείο του Ιωάννου Νεδέλκου.

Στη συνέχεια ο γιος του Ιωάννη Νεδέλκου, γιατρός Κωνσταντίνος Νεδέλκος, επιστρέφοντας από τις σπουδές του στην Αυστρία, στέγασε στο κτίριο την οικογένεια και το ιατρείο του. Το 1930 ανεγείρεται στο πίσω μέρος της αυλής τριώροφο οίκημα που χρησιμοποιείται ως κλινική και αυτή δίνει το όνομά της στο σύνολο του οικήματος, που έκτοτε έγινε γνωστό ως «Κλινική Νεδέλκου» Το επιστημονικό και ακαδημαϊκό έργο του γιατρού, η κοινωνική και φιλανθρωπική δράση του και η ανάμειξή του στα κοινά της πόλης, συντέλεσαν στο να καταστεί η κλινική Νεδέλκου πασίγνωστη στη Θεσσαλονίκη.

Οι περιπέτειες του κτιρίου: η παρακμή, η κατάρρευση.

To 1978 με το σεισμό, το κτίριο, (κατοικία και κλινική) χαρακτηρίζονται κόκκινα, η οικογένεια Νεδέλκου αποχωρεί και ο Δήμος ξεκινά τη διαδικασία απαλλοτρίωσης με στόχο τη διάνοιξη της οδού Πατριάρχου Ιωακείμ ώστε να διαμορφωθεί ο οπτικός άξονας που συνδέει τους ναούς Αγίας Σοφίας – Αγίου Παντελεήμονα και Αγίου Γεωργίο (Ροτόντα), ένας από τους μνημειακούς άξονες του σχεδίου Εμπράρ.

Ο Κων/νος Νεδέλκος αγωνίζεται να σώσει το κτίριο και με ιδιόγραφη διαθήκη το χαρίζει στο Δήμο, ο οποίος όμως αρνείται να το αποδεχτεί. Κατεδαφίζεται η κλινική και ένα μέρος της στέγης της κατοικίας, οπότε παρεμβαίνει το ΥΠΠΟ και κηρύσσει το κτίριο «Έργο Τέχνης». Είναι όμως αργά. Το κτίριο, έρμαιο των καιρικών συνθηκών και των λεηλασιών καταρρέει με το Δήμο να πιέζει για αποχαρακτηρισμό.

Το 1983 το ΥΠΕΧΩΔΕ κηρύσσει 1000 κτίρια στη Θεσσαλονίκη διατηρητέα αλλά θα χρειαστεί το 1984 όταν το Δημοτικό Συμβούλιο ανατρέπει τη μέχρι τότε πολιτική του Δήμου και τάσσεται υπέρ της παραμονής του κτιρίου Νεδέλκου αφού στο μεταξύ η οικιστική ανάπτυξη αλλοίωσε την δυνατότητα ορατής επικοινωνίας μεταξύ των τριών μνημείων.

Το 1994 ο Δήμος αποδέχεται την δωρεά του διατηρητέου Νεδέλκου, τροποποιεί το ρυμοτομικό και χαρακτηρίζει το χώρο ως «Δημοτικό Μουσείο Ιστορίας» της πόλης. Η απειλή κατεδάφισης αναιρείται οριστικά αλλά το κτίριο συνεχίζει να καταρρέει και να καταστρέφεται.

1997 «Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης».

Το 1996 «Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» εντάσσει την αποκατάσταση του διατηρητέου κλινική Νεδέλκου στο πρόγραμμα της διάσωσης 20 διατηρητέων κτιρίων της Θεσσαλονίκης και αρχίζουν τα έργα στατικής στερέωσης, στέγης, βασικών λειτουργικών. Το κτίριο αποκαθίσταται σε μεγάλο βαθμό και κλείνει εν αναμονή αποφάσεων του Δήμου για τη χρήση του. Η παρέμβαση του oργανισμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης- Θεσσαλονίκη 1997» και η σωτηρία του κτιρίου το 1995 υπήρξε το πρώτο βήμα στην αποκατάσταση. Αλλά σημαντικές ήταν και οι επόμενες φάσεις, μέχρις ότου ολοκληρωθούν οι εργασίες οι οποίες εξασφάλισαν τις προϋποθέσεις λειτουργίας του ως δημόσιου κτιρίου και έδωσαν στέγη στην Αγιορειτική Εστία φιλοξενώντας τις δραστηριότητές της. Το αρχείο του κτιρίου ή ό,τι μπορεί να συγκεντρωθεί σχετικά με την ιστορία, τις μελέτες, τις εργασίες κλπ. που ακολούθησαν την απόφαση διάσωσης και ανάδειξής του είναι τώρα στη διάθεση όσων αναζητούν πληροφορίες και στοιχεία.

Σήμερα το κτίριο Νεδέλκου στεγάζει τις διοικητικές υπηρεσίες της Αγιορειτικής Εστίας, το βιβλιοπωλείο, τη βιβλιοθήκη, ένα μικρό Μουσείο, το αρχείο, τον εκθεσιακό χώρο και το Γραφείο Προσκυνητών Αγίου Όρους.

Η αυλή του κτιρίου Νεδέλκου διαμορφώθηκε και αυτή και λειτουργεί, όπως και το κτίριο, χάριν των πολιτών ως δημόσιος κήπος, που φιλοξενεί την άνοιξη, το καλοκαίρι και στις αρχές του φθινοπώρου επισκέπτες που χαίρονται να κάνουν ένα διάλειμμα ησυχίας, ηρεμίας και δροσιάς, αλλά και δράσεις της Αγιορειτικής Εστίας ή των φορέων της πόλης, εκθέσεις, μουσικές εκδηλώσεις, ομιλίες. Το κτίριο, αλλά και το πράσινο της αυλής, συντηρούνται τακτικά από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Το 2014 το κτίριο Νεδέλκου εντάχθηκε στο πρόγραμμα «Open House» και κάθε χρόνο προετοιμάζεται και δέχεται φιλόξενα τους πολίτες που το επισκέπτονται για να το γνωρίσουν. Σήμερα συνεχίζει την λειτουργία του ως δημόσιο κτίριο στην υπηρεσία των Θεσσαλονικέων και των επισκεπτών της πόλης.