Ε λοιπόν, θα φτιάξω ένα αισθητικό κίνημα… Μόνος μου. Και θα του δώσω έναν τίτλο… Και θα γράψω εγώ τα έργα, σε διαφορετικά πεδία, διηγήματα, δοκίμια, σενάρια, θεατρικά, άρθρα, μυθιστορήματα… Και θα συντάξω και το μανιφέστο… Αλλά μέχρι εκεί, να το διαδώσω δεν μπορώ… Δεν τα καταφέρνω σ’ αυτά… (Παύση απορίας).
Ναι, αλλά τότε όλο αυτό το κίνημα μπορεί να πάει στον βρόντο… Τα διηγήματα δεν θα εκδοθούν, τα άρθρα δεν θα δημοσιευτούν, τα θεατρικά δεν θα ανέβουν, τα σενάρια δεν θα γυριστούν σε ταινίες, τα μυθιστορήματα δεν θα διαβαστούν, τα δοκίμια δεν θα επηρεάσουν κανέναν… (Πρόσεξε: δεν είπα «δεν θα πουληθούν», σε καμιά περίπτωση.) Κι έτσι το μανιφέστο αυτό θα μείνει χωρίς αντίκρισμα, όπως μια ακάλυπτη επιταγή… Το πολύ να με περάσουν για ψώνιο ή απατεώνα… Το κίνημα αυτό δεν θα σημαίνει τίποτα για κανέναν… Δεν θα σημαδέψει μια εποχή…
Ακόμα κι αν ανακαλυφθεί χρόνια αργότερα από κάποιον κληρονόμο, θα είναι σαν να βρέθηκε μια συλλογή από παλιά ασημικά, άχρηστα πια κειμήλια, που δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ… παρθένα, ανέραστα και ξεπερασμένα από το χρόνο… Χωρίς ένα μύθο να τα περιβάλει, ότι έλαμψαν σε κάποια συγκεκριμένη εποχή, κι έτσι δεν θα έχουν εκ των υστέρων ούτε μια αξία μουσειακή… ενώ την έχουν ένα σωρό ευτελή σουβενίρ μιας αλλοτινής εποχής στην οποία κάποιοι παλαιοπώλες ανατρέχουν για να πουλήσουν φετίχ αναμνήσεων στους νοσταλγούς της…
Μια πρώτη σκέψη που κάνω για το κίνημα αυτό, το οποίο θα εκπροσωπώ μόνο εγώ, είναι να το δώσω τον τίτλο – δεν λέω: ονομασία αλλά τίτλο, όπως λέμε «τίτλος τιμής»- να του δώσω τον τίτλο… Ελίτ. Όχι ελιτισμός, όπως λέγανε κάποτε σουρεαλισμός, ρομαντισμός, ιμπρεσιονισμός… όχι άλλος ένας -ισμός, αλλά μόνο τη λέξη: Ελίτ, σαν μια έκφραση κατηγορηματική… Όπως είπανε κάποτε Νταντά, και όχι ντανταϊσμός, όπως το διαστρέβλωσαν αργότερα οι αρχειοθέτες για να το ομοιογενοποιήσουν με τα άλλα κινήματα… που είχαν οπαδούς και ιδεολογία, όπως ο σοσιαλισμός, ο φιλελευθερισμός, ο φασισμός… Σκέτο Ελίτ… σαν σκέτος καφές, Black, χωρίς ζάχαρι και γάλα…
Όπως Νταντά, Μπάου χάουζ, Νουβέλ Βαγκ, όχι άλλος -ισμός. Ελίτ, για να αλλάξουμε το πρόσημο της λέξης αυτής, να της δώσουμε μια νέα σημασία… Αλλά και διατηρώντας και το αρχικό της νόημα… Διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για μια τέχνη που αφορά τους λίγους, θα είναι «για λίγους», για ελάχιστους, για εκλεκτούς… Και πάντως όχι για όλους, όχι για τον λαό, όχι για τη μάζα… Όπως ήταν κάποτε η μοντέρνα τέχνη, στην αρχή της, πριν το μοντέρνο γίνει μόδα… Όχι άλλη μόδα… Και όχι βέβαια μεταμοντέρνο, που είναι η χυδαία, δεύτερη μόδα, η μόδα του μοντέρνου, μετά την πρώτη μόδα… Αλλά, αν θέλεις, μπορώ να το πω «μοντέρνο πάλι» ή «μοντέρνο ξανά»… Ναι, θα μπορούσε το κίνημα αυτό να έχει τον τίτλο «Again»… στα Αγγλικά, που είναι μια γλώσσα με παγκόσμια εμβέλεια…
Ελίτ λοιπόν, Ελίτ, μια τέχνη για λίγους, ξανά, ούτε καν για λίγους, παρά μόνο για τον καθένα, τον έναν κάθε φορά… Σαν μια ανακύκλιση που οδηγεί στην αρχή μιας παράδοσης, ξανά, και πάλι επιστρέφει, ξανά, κάνοντας ένα νέο κύκλο… Για άλλη μία φορά… Επιστρέφοντας σε αυτό που έλεγε ο Άμλετ… «Η τέχνη δεν είναι για τους πολλούς… Ούτε για τους λίγους… Είναι πάντα για τον καθένα χωριστά». Και ούτε καν μεταφορικά, όπως το εννοεί ο Σαίξπηρ. Να το κάνουμε κυριολεξία. Γιατί αν ένα έργο γεννιέται κάθε φορά που εκλαμβάνουμε μια μεταφορά σαν κυριολεξία, ένα μύθο που τον αφηγούμαστε σαν να συνέβη στ? αλήθεια, γιατί να μην το δοκιμάσουμε αυτό και στη διαδικασία επαφής ενός έργου με τον αποδέκτη του, εφαρμόζοντας το «πάντα για τον καθένα χωριστά» στην κυριολεξία;
Να ανεβάζουμε έργα θεατρικά μόνο για έναν θεατή κάθε φορά… Να παίζουν ένας, δύο, τρεις ή και περισσότεροι ηθοποιοί σε μια αίθουσα, αλλά την παράσταση να επιτρέπεται να την παρακολουθεί μόνο ένας θεατής κάθε φορά… Και την επόμενη παράσταση άλλος ένας … Το ίδιο και σε μια παράσταση χορού… Να γίνεται μια συναυλία, με έναν, δύο, τρεις, τέσσερεις μουσικούς, ή ολόκληρη συμφωνική ορχήστρα και να την παρακολουθεί στην αίθουσα μόνο ένας ακροατής… ένας μόνο κάθε φορά… Κι αυτό να θεωρείται προνόμιο…
Ή ακόμη να γίνεται μια έκθεση εικαστικών και να επιτρέπεται να την επισκεφτεί μόνο ένας θεατής κάθε φορά… και με την παρουσία του ζωγράφου, ενδεχομένως, που θα τον ξεναγεί… Ποτέ όμως δύο θεατές ή περισσότεροι. Και αυτό να είναι τιμή… για τον κάθε θεατή, όπως θα περιποιούσε τιμή ένας καλλιτέχνης στον μέντορα του ή τον χορηγό του… Μιλάμε βέβαια για τέχνες που λαμβάνουν χώρα δημόσια… Διότι στην ανάγνωση ενός έργου, κατ? ιδίαν, είναι προφανές ότι δεν χρειάζεται να το επιβάλλουμε, έτσι κι αλλιώς ο αναγνώστης είναι μόνος του κάθε φορά που διαβάζει… Αυτό εννοώ εγώ, σαν τέχνη Ελίτ: μόνο για έναν…
Μα, θα μου πεις, και πώς θα επιβιώσουν οι καλλιτέχνες παίζοντας μια παράσταση χορού, μια παράσταση θεατρική, μια παράσταση μουσική, μόνο για έναν θεατή ή για έναν ακροατή κάθε φορά; Και με το ερώτημα αυτό, αμέσως αλλάζουν τα δεδομένα, διότι μιλάμε πλέον… για τον πελάτη. Ακόμα κι αν αυτός ο ένας πελάτης κάθε φορά, είναι τόσο πλούσιος που μπορεί να πληρώσει τόσα όσα το κοινό που θα γέμιζε μια αίθουσα…
Ε λοιπόν, εγώ λέω: όχι. Μόνο ένας κάθε θεατής ή ακροατής κάθε φορά –«η τέχνη είναι πάντα για τον καθένα χωριστά»… Να το εφαρμόσουμε αυτό στην κυριολεξία. Να δούμε ποιος αντέχει… την τέχνη… Τέρμα το κοινό, να καταργηθεί το κοινό, δεν υπάρχει κοινό, ποτέ δεν υπήρξε… σε σχέση με την τέχνη… Σε μια ποπ συναυλία, που θέλουν να τραγουδήσουν και όλοι μαζί ή να χοροπηδήξουν στο ρυθμό της μουσικής, ναι… Σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα, ναι…
Σε μια καθαρά ψυχαγωγική παράσταση, μια κωμωδία, ας πούμε, που ένας παρασέρνει τον άλλον με τις αντιδράσεις του και το κοινό δημιουργεί κλίμα, ναι… Διότι σε αυτά τα σόου, το κοινό αποτελεί μέρος της παράστασης… Η τέχνη όμως «είναι πάντα για τον καθένα χωριστά», να το πούμε ξανά… Ας τα ξεχωρίσουμε αυτά… Δεν είναι όλα για όλους… Δεν είναι όλα για ένα κοινό… πελατών. Διότι περί αυτού πρόκειται. Το κοινό ως πελάτης επιζητεί τους δικούς του κοινούς τόπους και επιβάλλει τη δική του κοινο-τοπία.
Μα, αν γίνει έτσι, θα μου πεις -ή μάλλον θα μου ξαναπείς-, πώς θα επιβιώσουν οι καλλιτέχνες; Ε ας μην επιβιώσουν όλοι, θα σου απαντήσω. Να επιβιώσουν μόνο όσοι αντέχουν, οι αληθινοί καλλιτέχνες… Και αληθινός καλλιτέχνης σημαίνει… «καλλιτέχνης της πείνας»! Ναι… τι με κοιτάς με το στόμα ανοιχτό; Αυτό σήμαινε κάποτε αληθινός καλλιτέχνης: αυτός που ήταν ταγμένος στην τέχνη του, αυτός που από ένα σημείο της ζωής του και μετά, ήταν τόσο συνεπαρμένος από την τέχνη του, σαν να ήταν ο μόνος λόγος της ύπαρξής του…
Και από το έργο του, έστω και μόνο ένα έργο του, κρινόταν η αξία του –το έργο του τιμούσαν και όχι τον ίδιο… Διότι αυτός ο καλλιτέχνης, μπορεί και πάλι, αν ξόδευε αυτά που είχε πάρει ως ανταμοιβή, μικρή ή μεγάλη, να ψοφούσε πάλι στην πείνα… χωρίς να του δίνει σημασία κανείς. Τι έκανε ο Σεζάν όταν στα 47 του κληρονόμησε μια σημαντική περιουσία από τον πατέρα του; Ξέρεις; Ε λοιπόν, συνέχισε να ζει όπως πριν, σαν αληθινός καλλιτέχνης της πείνας, και άφησε την γυναίκα του να σπαταλήσει την περιουσία…
Ο αληθινός καλλιτέχνης, σου λέω, ήταν πάντα, είτε κυριολεκτικά είτε μεταφορικά, «καλλιτέχνης της πείνας». Οι άλλοι… καλλιτέχνες, ας πούμε, αυτοί που ζούσαν πλουσιοπάροχα, ήταν όσοι ξέρανε πώς να ικανοποιήσουν τον πελάτη τους, είτε τον έναν, τον πλούσιο και ισχυρό πελάτη τους, είτε τους πολλούς, ένα κάποιο κοινό…
Η τέχνη όμως δεν είναι για τους πολλούς, ούτε είναι για τους λίγους, είναι πάντα για τον καθένα χωριστά… Και αν αυτός ο ένας πολλαπλασιαστεί και γίνουν πολλοί, αν ο καθένας γίνει και άλλος ένας… και άλλος ένας… και άλλος ένας… καλώς να ορίσουν. Αλλιώς μη σώσει και γίνουν πολλοί, μόνο και μόνο επειδή κάτι ήταν της μόδας για μια εποχή… από μια παρεξήγηση ή από μια διαφήμιση, απλώς γιατί έτυχε και ήταν η συγκυρία ευνοϊκή… Και μετά πάμε τι; Πάμε γι? άλλα… Ενώ το προηγούμενο έργο καταλήγει στον κάδο της λήθης, έστω και για ανακύκλωση ή για χρήση απλώς μουσειακή …
(Παύση αναμονής, σαν να περιμένει χειροκρότημα)
Ακούγονται ντεμοντέ όλα αυτά, ε;
Σωτήρης Ζήκος
sz@citymedia.gr
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
Ακολουθείστε το Cityportal.gr στο Google News για να μαθαίνετε πρώτοι όλα τα τελευταία νέα
Cityportal.gr Live ενημέρωση: O κορωνοϊός λεπτό προς λεπτό στην Ελλάδα και παγκοσμίως