Αρχές Ιουλίου παρουσιάστηκε στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη η έκθεση με τίτλο «Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες». Ήδη από τον τίτλο διαισθάνεται κανείς την έντονη παρουσία του χρώματος, του σχήματος, της κίνησης και τη μεταφυσική αρμονία που διαπερνά το έργο του καλλιτέχνη. Μια βαθιά χρωματική αισιοδοξία αναδύεται από το βάθος των σχημάτων και των μορφών.
Ο εκθεσιακός χώρος γεμίζει από αντικείμενα που αιωρούνται ενώ ο επισκέπτης καλείται να συμμετάσχει σε ένα υπερβατικό παιχνίδι εντυπώσεων.
«Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες»
Ο Ιβάν Κλιούν αποτελεί σημαντική προσωπικότητα της ρωσικής πρωτοπορίας. Έδρασε κοντά στον Καζιμίρ Μαλέβιτς και ανέπτυξε σταδιακά μια δική του εκδοχή για τον Σουπρεματισμό. Τα έργα που παρουσιάζονται ανήκουν στη Συλλογή Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης ενώ η έκθεση αποτελεί φόρο τιμής στο πρόσωπο του καλλιτέχνη, ο οποίος παρά την καθοριστική συμβολή του στη ρωσική πρωτοπορία δεν έχει μελετηθεί επαρκώς.
Συνέντευξη Μαρία Τσαντσάνογλου,
διευθύντρια MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
Η διευθύντρια του μουσείου Μαρία Τσαντσάνογλου μας εισήγαγε στο έργο του Ιβάν Κλιούν, μας μίλησε για τη σημασία της ρωσικής πρωτοπορίας αλλά και την ισχυρή παρουσία του μουσείου στη διεθνή εικαστική σκηνή.
Ποια ήταν η πορεία των έργων; Πώς έφτασαν στη συλλογή Κωστάκη και στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης;
Ο συλλέκτης Γιώργος Κωστάκης είχε συγκεντρώσει στην γενέτειρά του, τη Μόσχα, μετά από έρευνα 30 χρόνων με πάθος αλλά και αλάνθαστο ένστικτο, τη μεγαλύτερη συλλογή ρωσικής πρωτοπορίας στον κόσμο, σώζοντας την σπουδαία αυτή τέχνη από τη λήθη και την καταστροφή.
Το 1998 ο υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος πήρε τη γενναία απόφαση να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις για την αγορά του μέρους της συλλογής Κωστάκη που ο συλλέκτης, με την άδεια των σοβιετικών αρχών, είχε πάρει μαζί του το 1977 όταν αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Ελλάδα.
Πρόκειται για την πιο σημαντική συλλογή έργων και αρχειακού υλικού ρωσικής πρωτοπορίας που βρίσκεται εκτός Ρωσίας και είναι ένα σήμα κατατεθέν για την πόλη της Θεσσαλονίκης.
Προσωπικά είχα πρωτοβουλιακή συμμετοχή στη διαδικασία καθώς και την τιμή να αποτελέσω ένα από τα μέλη της επιτροπής για την αγορά των έργων, παρακολουθώντας έτσι όλη τη μακροχρόνια διαδικασία από τη γέννησή της. Η συλλογή δόθηκε στο «Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης» της Θεσσαλονίκης, το οποίο πήρε την συμπληρωματική ονομασία «Συλλογή Κωστάκη». 1277 έργα της συλλογής Κωστάκη περιήλθαν στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και με την μετεξέλιξή του στο MOMus, μετά από την συνένωση με το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης το 2018. Τη διεθνούς φήμης συλλογή διαχειρίζεται πλέον το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη.
Επιπλέον, με τη συνεχή υποστήριξη της κόρης του συλλέκτη, Αλίκης Κωστάκη, περιήλθε στο μουσείο εκ μέρους της οικογένειας Κωστάκη η δωρεά ενός εξαιρετικά πλούσιου και ενδιαφέροντος αρχείου ρωσικής πρωτοπορίας που συμπληρώνει τη συλλογή. Πρόκειται για την πιο σημαντική συλλογή έργων και αρχειακού υλικού ρωσικής πρωτοπορίας που βρίσκεται εκτός Ρωσίας και είναι ένα σήμα κατατεθέν για την πόλη της Θεσσαλονίκης.
Ποιο είναι το πιο έντονο χαρακτηριστικό των έργων του Ιβάν Κλιούν; Πού θα πρέπει να στρέψει το βλέμμα του ο επισκέπτης της έκθεσης;
Ο Ιβάν Κλιούν είναι ένας καλλιτέχνης πολύ δραστήριος την περίοδο 1910-1930 με μοναδικές δεξιότητες στη ζωγραφική. Η θεωρία του για την σχέση φωτός και χρώματος είναι πολύ σημαντική και επηρέασε πολλούς καλλιτέχνες της πρωτοπορίας. Στη δεκαετία του 1920 δημιουργεί πίνακες που μοιάζουν σαν αυτόφωτα ουράνια σώματα. Η συγκεντρωμένη και ομαδοποιημένη παρουσίαση των έργων του Κλιούν στην έκθεση είναι μια μοναδική εμπειρία για τον επισκέπτη. Η τέχνη του κάνει τους ανθρώπους πιο αλληλέγγυους, ψυχολογικά πιο ανθεκτικούς και πιο χαρούμενους.
Ο Ιβάν Κλιούν έχει συχνά χαρακτηριστεί ως ζωγράφος του χρώματος και του φωτός; Ποια είναι η λειτουργία αυτών των δύο παραγόντων στα έργα του;
Ο Ιβάν Κλιούν εξελίσσει τη ζωγραφική τεχνική του ακολουθώντας μια προσωπική θεωρία που εστιάζει στη δυναμική της σχέσης φωτός-χρώματος. Είναι ένας επιμελής μελετητής των σύγχρονων θεωριών για το φως και το χρώμα στις θετικές επιστήμες. Ξέρει τον Βίλχελμ Όστβαλντ, τον Χέρμαν φον Χέλμχολτς, τον Μαξ Πλανκ ενώ γράφει και ο ίδιος μελέτες με θέμα το φως στη ζωγραφική.
Υποστηρίζει πως το φως και ο ήχος είναι έννοιες σχετικές καθώς και πως όλα είναι φως, αφού χωρίς το φως δεν υπάρχει το χρώμα. Εξελίσσει διαρκώς τη θεωρία του για τη σχέση φωτός-χρώματος και φτάνει ως τη δημιουργία «κοσμικών εικόνων». Η πιο εμβληματική από αυτές είναι και η σύνθεση «Κόκκινο φως, σφαιρική κατασκευή» που φυλάσσεται στη συλλογή Κωστάκη. Πρόκειται για έναν μοναδικό πίνακα, στον οποίο το κόκκινο φως πυροδοτεί στην κυριολεξία την κινητήρια δύναμη της ζωής.
Ο Ιβάν Κλιούν δημιούργησε τα πρώτα “mobiles”. Μπορείτε να μας μιλήσετε για αυτά; Τι είναι τα mobiles και πώς τα προσεγγίζει ο ίδιος;
Το 1915 ο Ιβάν Κλιούν παρουσίασε σε έκθεση στην Αγία Πετρούπολη τα «Ιπτάμενα Γλυπτά» του τα οποία αποτελούν τα πρώτα mobiles στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης. Τα ίδια τα γλυπτά δεν σώθηκαν αλλά σχέδια αυτών των γλυπτών βρίσκονται στη συλλογή Κωστάκη στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Έτσι έχουμε, βάσει του αρχείου, ορισμένες πληροφορίες για τις φόρμες, τα υλικά και τα χρώματα.
Στο πλαίσιο της συνέργειας του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη και του εργαστηρίου Γλυπτικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, έγινε η απόδοση έξι σχεδίων του Ιβάν Κλιούν για τα «Ιπτάμενα Γλυπτά» σε τρισδιάστατες κατασκευές. Η πολύ μελετημένη και πιστή απόδοση έγινε από τον επίκουρο καθηγητή και διευθυντή του εργαστηρίου Γλυπτικής Άρη Κατσιλάκη και τους διδάσκοντες Ζέφη Αθανασοπούλου, Γιώργο Πανανάκη και Μαρια Χαλβατζή.
Σε αυτοβιογραφικό κείμενο του Κλιούν αναφέρεται πως αφετηρία του δεν είναι ο κυβισμός, αλλά ο σουπρεματισμός και η μη αντικειμενική τέχνη. Μπορείτε να μας μιλήσετε για τα κινήματα αυτά και την επιρροή τους στο έργο του καλλιτέχνη;
Ο Ιβάν Κλιούν ήταν ένας καλλιτέχνης που ποτέ δεν έπαψε να πειραματίζεται. Πέρασε από όλο το φάσμα των κινημάτων και των τεχνικών από τον Νεο-ιμπρεσιονισμό και τον Συμβολισμό στον Κυβισμό και τον Φουτουρισμό καθώς και τον Σουπρεματισμό και τη λεγόμενη Μη-αντικειμενική τέχνη, δηλαδή την ζωγραφική που δεν αναπαριστά κάποιο θέμα αλλά δημιουργείται από τα βασικά φορμαλιστικά στοιχεία, το χρώμα, το φως, τον όγκο, τη γραμμή. Υπήρξε μέλος της ομάδας του Καζιμίρ Μαλέβιτς, του πολύ στενού του φίλου και πατέρα του Σουπρεματισμού, αλλά ωστόσο ανέπτυξε τη δική του προσωπική τεχνική για τον Σουπρεματισμό. Μελετούσε μεθοδικά όλα τα κινήματα των ευρωπαϊκών πρωτοποριών, τον Κυβισμό, τον Φουτουρισμό, τον Πουρισμό και διατηρούσε αρχείο εικόνων και κειμένων. Δεν αντέγραφε αλλά συνέθετε δημιουργικά και πειραματιζόταν προσδίδοντας το προσωπικό του ύφος στην ζωγραφική.
Ποια είναι η σημασία της ρωσικής πρωτοπορίας για τη μοντέρνα τέχνη και ποιος ο ρόλος του Ιβάν Κλιούν μέσα σε αυτή;
Η ρωσική πρωτοπορία είναι ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της παγκόσμιας ιστορίας της τέχνης. Οι καλλιτέχνες που δραστηριοποιήθηκαν την περίοδο από το 1910 ως το 1930 άλλαξαν τη μέθοδο, την προσέγγιση και την πρόσληψη της τέχνης, αρχικά εξελίσσοντας τα κινήματα της Δύσης, όπως τον κυβισμό και τον φουτουρισμό, και στη συνέχεια προτείνοντας ρηξικέλευθες αισθητικές και φιλοσοφικές θεωρίες για την τέχνη και το σύμπαν, για τη χρηστικότητα της τέχνης, για τη σύνθεση των τεχνών και για τη σχέση της τέχνης με τις επιστήμες. Ήταν μια περίοδος ζωντανή και πολύ δημιουργική ενώ ρόλο σ’ αυτό έπαιξε και η πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα.
Ο Ιβάν Κλιούν είναι ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του πρώτου κύματος της ρωσικής πρωτοπορίας. Ανέπτυξε έναν διακριτό καλλιτεχνικό τρόπο έκφρασης. Ακολούθησε τη δική του μεθοδολογική προσέγγιση σε καινοτόμες τάσεις και τεχνικές των αρχών του 20ού αιώνα. Ο Ιβάν Κλιούν εκπροσωπείται στη συλλογή Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης με 383 έργα τέχνης (πίνακες και σχέδια) και ένα μοναδικό αρχειακό υλικό (γράμματα, χειρόγραφα, λιθογραφικές εκτυπώσεις, διδακτικό υλικό κλπ.). Σκοπός της έκθεσης αυτής είναι να αναδείξει το έργο αυτού του σπουδαίου καλλιτέχνη που δεν ήταν έως τώρα γνωστός στην Δύση.
Τι ρόλο επιδιώκει να διαδραματίσει το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης με την περίφημη συλλογή Κωστάκη στην εικαστική σκηνή της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού;
Η συλλογή και το αρχείο Κωστάκη στη Θεσσαλονίκη είναι ανοιχτά στους ερευνητές από όλο τον κόσμο. Έχει ήδη χαρτογραφηθεί ως ένα από τα σημαντικότερα κέντρα για τη μελέτη των κινημάτων της ρωσικής πρωτοπορίας και της ένταξής τους στον μοντερνισμό του 20ου αιώνα.
Σημαντική παράμετρος είναι η επίδραση της τέχνης αυτής στους σύγχρονους δημιουργούς καθώς και η εκπαιδευτική δραστηριότητα για παιδιά και ενήλικες. Το μουσείο έχει δημιουργήσει μια βάση δεδομένων με τα έργα, το αρχείο αλλά και την βιβλιοθήκη, η οποία διαρκώς αναπτύσσεται. Επίσης, η αδιαμφισβήτητη γνησιότητα των έργων της συλλογής σ’ έναν χώρο που σήμερα κατακλύζεται, δυστυχώς, από πλαστά έργα, μας δίνει με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας συμπεράσματα που συμβάλλουν διεθνώς στην καλύτερη διερεύνηση της γνησιότητας των έργων της ρωσικής πρωτοπορίας.
Η κατοχή μιας σπουδαίας συλλογής έργων της ρωσικής πρωτοπορίας – της μεγαλύτερης τέτοιας συλλογής εκτός Ρωσίας – από ένα μουσείο της Θεσσαλονίκης δημιουργεί πολλές δυνατότητες στην εικαστική πολιτιστική πολιτική της Ελλάδας και μας βάζει σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διαπολιτισμική διαδικασία προβολής αυτής της σπουδαίας τέχνης που είναι ένα αναπόσπαστο και πολύ σημαντικό τμήμα της ευρωπαϊκής τέχνης του 20ου αιώνα.
Μεγάλο ζητούμενο δεν είναι μόνο οι συνεργασίες με τα μουσεία του εξωτερικού που είναι πολλές και εδραιωμένες αλλά και το να κατανοήσει το κοινό της Θεσσαλονίκης και της Ελλάδας τον μεγάλο αυτό θησαυρό που αποτελεί δημόσιο πολιτιστικό αγαθό και να αυξάνεται με ακόμη μεγαλύτερο ρυθμό η επισκεψιμότητα του μουσείου. Καταβάλλεται μεγάλη και πολυδιάστατη προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή γιατί η χώρα μας δεν έχει ακόμα την μαζική κουλτούρα των επισκέψεων σε μουσεία τέχνης που έχουν άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι όμως ευχάριστο ότι οι αριθμοί είναι αυξητικοί και αυτό επιδιώκουμε να συνεχιστεί μετά την πανδημία.
Πρόσφατα ανακοινώθηκε πως το Υπουργείο Πολιτισμού ενέκρινε μια έκτακτη επιχορήγηση για τη στήριξη του Μητροπολιτικού Οργανισμού Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης. Τι δυνατότητες ανοίγει η επιχορήγηση αυτή και τι στόχους θα θέσει το MOMus;
Το МОМus έλαβε κατά τη διάρκεια του lockdown το χρηματικό ποσό των 80.000 ευρώ από το ΥΠΠΟΑ για την αγορά έργων τέχνης που θα εμπλουτίσουν τις συλλογές σύγχρονης τέχνης και φωτογραφίας ενώ ταυτόχρονα θα ενισχύσουν και τους ίδιους τους καλλιτέχνες που βρέθηκαν σε δυσμενή κατάσταση λόγω της γενικής παράλυσης που προκάλεσε η πανδημία.
Η επιμελητική ομάδα του MOMus εργάστηκε πολύ μεθοδικά και επέλεξε έργα σημαντικά για τον εμπλουτισμό των συλλογών. Θεωρήσαμε αναγκαία συνθήκη για την σχέση των μουσείων μας με τους καλλιτέχνες τη θέσπιση ενός προγράμματος αγορών που θα συνεχιστεί και στο μέλλον, επισημάναμε στο ΥΠΠΟΑ τη θέση μας, η οποία έγινε αμέσως αποδεκτή, και εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας γι αυτό. Είμαστε, επομένως, στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσουμε ότι το πρόγραμμα αγορών έργων τέχνης του MOMus θα συνεχιστεί και την επόμενη τριετία με κριτήρια έρευνας αλλά και μέσα από ανοικτές προσκλήσεις.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 19 Σεπτεμβρίου 2021.
Γράφει η Άννα Κάμπα
φωτογραφιες: της Μαρία Τσαντσάνογλου ειναι του Στεφανου Τσακιρη. Οι υπολοιπες του MOMus-Μουσειου Μοντερανς Τεχνης-Συλλογη Κωστακη
σχετικά νέα
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
