Μάρκος Αυρήλιος: Ο Ρωμαίος φιλόσοφος αυτοκράτορας

Ο Μάρκος Αυρήλιος (Imperator Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus, 26 Απριλίου 121 – 17 Μαρτίου 180) υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους Ρωμαίους αυτοκράτορες. Επί των ημερών του η ρωμαϊκή αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της. Θεωρείται επίσης ως ένας από τους σημαντικότερους στωικούς φιλοσόφους.

Ο Μάρκος Αυρήλιος έγραψε το περίφημο έργο «Έις εαυτόν», στα ελληνικά, κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του. Ακόμη και σήμερα θεωρείται ως έργο μνημείο για μια διακυβέρνηση με γνώμονα το καθήκον και την εξυπηρέτηση του συνόλου

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: …και να θυμάσαι ακόμη ότι καθένας ζει μόνο το παρόν

Ο Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος Αύγουστος γεννήθηκε στη Ρώμη στις 26 Απριλίου του 121 μ.Χ. Ανατράφηκε σε περιβάλλον όπου κυριαρχούσε το ελληνικό πνεύμα και διδάχθηκε από τους καλύτερους διανοούμενους της εποχής του. Ο Ευφορίων του δίδαξε λογοτεχνία, ο Γεμίνος το δράμα, ο Άνδρων τη Γεωμετρία, ο Κάνινος Κέλερ και ο Ηρώδης ο Αττικός την ελληνική ρητορική. Ο Αλέξανδρος ο Κοτυεύς του δίδαξε την Ελληνική γλώσσα και ο Μάρκος Κορνήλος Φρόντων τη Λατινική γλώσσα.

Μάρκος Αυρήλιος: Αυτοκράτορας – Συναυτοκράτορας

Ο Μάρκος Αυρήλιος βρέθηκε, εξ υιοθεσίας, διάδοχος του θρόνου, στον οποίο ανήλθε το 161, μετά το θάνατο του θετού πατέρα του Αντωνίνου Πίου.

Η διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας από τον νέο Καίσαρα Μάρκο Αυρήλιο σημαδεύτηκε από αξιοσημείωτες στρατιωτικές νίκες όπως αυτές εναντίον της αυτοκρατορίας των Πάρθων που εισέβαλαν στη Συρία και στην Αρμενία αλλά και των επιθέσεων των γερμανικών φυλών στα βόρεια σύνορα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας

Όταν απεβίωσε ο Αντωνίνος Πίος, ο Μάρκος Αυρήλιος αποδέχτηκε τον θρόνο με τον όρο ότι θα ήταν συναυτοκράτορας με τον Λεύκιο Βέρο. Η επιθυμία του Μάρκου Αυρηλίου για τη συγκυριαρχία του Βέρου, οφειλόταν στον σεβασμό προς τη θέληση του θετού πατέρα του και ενδεχομένως στο ότι τον περισσότερο χρόνο της βασιλείας του βρισκόταν στα διάφορα μέτωπα πολεμώντας με τις διάφορες φυλές στα σύνορα της Αυτοκρατορίας. Ο Βέρος έμεινε πιστός στον Μάρκο Αυρήλιο έως το τέλος του, το 169. Αυτή η συγκυριαρχία θύμιζε πολύ το παλαιό σύστημα των δύο υπάτων της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, που δεν επέτρεπε σε ένα άτομο να κρατήσει την εξουσία μόνο για τον εαυτό του.

Στο μακρύ χρονικό διάστημα της βασιλείας του, από το 161 έως το 180, ο Μάρκος Αυρήλιος άσκησε με επιτυχία τα καθήκοντά του τόσο στον στρατιωτικό όσο και στον πολιτικό τομέα έτσι, ώστε να αναγνωριστεί ως άξιος ηγέτης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Για την ακρίβεια, κρίθηκε ως ο τελευταίος χρονικά σημαντικός ηγεμών μιας σειράς λαμπρών ρωμαίων αυτοκρατόρων. Ειδικότερα, ως προς την στρατιωτική δράση του, προκειμένου να διατηρήσει τα σύνορα της αυτοκρατορίας, πολέμησε για πολλά χρόνια τόσο στην Ανατολή, όταν οι Πάρθοι εισέβαλαν στην Αρμενία, όσο και στην Δύση, όταν οι Μαρκομάνοι Γερμανοί παραβίασαν τα βόρεια σύνορα. Σε πολιτικό επίπεδο, εξάλλου, πήρε πρωτοβουλίες και έλαβε μέτρα στοχεύοντας την δημιουργία μιας δικαιότερης και πιο ήπιας κοινωνίας.

Εισήγαγε, συγκεκριμένα, ένα πιο αντιπροσωπευτικό των αναγκών των πολιτών σύστημα φορολόγησης και διεύρυνε τα δικαιώματα των δούλων, καθώς γενίκευσε τις απελευθερώσεις των, τους έδωσε το δικαίωμα να κληρονομούν τον κύριό τους εφόσον ο τελευταίος αυτός δεν είχε συγγενείς, απαγόρευσε την σωματική τιμωρία και το φόνο τους. Ακόμη, συνέστησε ειδικό ταμείο για τους απόρους και ειδική υπηρεσία για την μέριμνα των ορφανών, και οργάνωσε ένα αποτελεσματικό σύστημα επισιτισμού.

Επίσης, φρόντισε για την απαλλαγή των φρενοβλαβών που παρανόμησαν και θέσπισε νόμο σύμφωνα με τον οποίο, στις δίκες, σε περίπτωση αμφιβολιών, να δίνεται μια πιο ευνοϊκή υπέρ του κατηγορούμενου ερμηνεία για την ανθρώπινη ελευθερία. Επιπλέον, περιόρισε τις βαναυσότητες στις δημόσιες μονομαχίες συναντώντας γι’ αυτό την έντονη αντίδραση των πολιτών, οι οποίοι, μάλιστα, στασίασαν εναντίον του όταν αποφάσισε να επιστρατεύσει τους μονομάχους για τον πόλεμο κατά των Μαρκομάνων φωνάζοντάς του ότι ήθελε να τους αποσπάσει από τις διασκεδάσεις για να τους στρέψει στην πληκτική φιλοσοφία.

Ο Μάρκος Αυρήλιος άσκησε τα καθήκοντά του ως πολιτικός και ως στρατιωτικός ηγέτης έχοντας σαν γνώμονα των επιλογών του την αλληλεγγύη. «Οι άνθρωποι», έλεγε, «έχουν γίνει ο ένας για τον άλλο: ή δίδασκέ τους, λοιπόν, ή δείξε ανοχή απέναντί τους». Ακόμη και τους εχθρούς του ήξερε να τους τιμά

Μάρκος Αυρήλιος: «Τα Εις Εαυτόν»

Κατά την διάρκεια εκστρατειών μεταξύ του 170 και του 180, ο Μάρκος Αυρήλιος έγραψε «Τα Εις Εαυτόν» στα ελληνικά, ως πηγή για τη βελτίωση του χαρακτήρα και του πνεύματός του.

Ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν εκπρόσωπος της Στωικής φιλοσοφίας και τα «Εις Εαυτόν» θεωρούνται εξαιρετικό έργο, κλασικό δείγμα της φιλοσοφίας αυτής. Το βιβλίο τυπώθηκε το 1558 στην Ζυρίχη, από ένα αντίγραφο χειρογράφου που τώρα έχει χαθεί. Ένα ακόμη αντίγραφο του χειρογράφου, το μοναδικό σωζόμενο, βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Βατικανού.

Το «Εις Εαυτόν» δεν γράφτηκε για να δημοσιευθεί ή για λόγους υστεροφημίας, αλλά για την καθοδήγηση και πνευματική ανάπτυξη του ίδιου του συγγραφέα. Ήταν δηλαδή ένας προσωπικός οδηγός πλοήγησης, διακυβέρνησης και αυτοβελτίωσης

Το «Τα Εις Εαυτόν» αφορά μια σειρά οργανωμένων σκέψεων, παραινέσεων, αφορισμών, ή «πνευματικών ασκήσεων» που σχετίζονται άμεσα με τη στωική φιλοσοφία.

Ο Στωικισμός, η σημαντική φιλοσοφική σχολή των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων (300 π.Χ. – περίπου 250 μ.Χ.), ιδρύθηκε στην Αθήνα από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα και είχε ως κέντρο του την «Ποικίλη Στοά» στην οποία οι μαθητές του παρακολουθούσαν τις παραδόσεις του και γι’ αυτό ονομάστηκαν “Στωικοί” ή Φιλόσοφοι της Στοάς.

 

Βασικοί άξονες της Στωικής Φιλοσοφίας είναι η αρετή, η απάθεια- αταραξία, η ελευθερία, η φύση και η συμπάθεια. Σύμφωνα με τους Στωικούς, η ανθρώπινη φύση είναι κομμάτι της παγκόσμιας φύσης και πρέπει να ζει σε αρμονία με το Σύμπαν. Ο άνθρωπος συγγενεύει όχι μόνο με τα ζώα αλλά και με τον Θεό, διαθέτει ηθική αίσθηση και το κύριο ζητούμενο της ζωής του είναι το να ζει με αρετή ώστε να εξασφαλίσει την ηρεμία, τη γαλήνη, την αταραξία και άρα την ευτυχία. Όλα τα υπόλοιπα πράγματα, ευχάριστα ή δυσάρεστα, δεν έχουν καμιά αξία και είναι απλώς «αδιάφορα».

Αξιοσημείωτο είναι ότι το περιεχόμενο των στοχασμών του Μάρκου Αυρήλιου δεν σχετίζεται με τις καθημερινές έγνοιες του ως αυτοκράτορα. Αντιθέτως, οι στοχασμοί του εστιάζονται στο πώς να μετασχηματίσουν δραστικά τον τρόπο ζωής του έτσι ώστε να οδηγηθεί τελικά σε μια απλούστερη, γνησιότερη, πιο ενάρετη, και ευτυχισμένη ύπαρξη.

«Να θυμάσαι πάντα τούτο: πως δεν χρειάζονται πολλά πράγματα για να κάνουν τη ζωή ευτυχισμένη» / «Μην φέρεσαι σαν να επρόκειτο να ζήσεις μύρια χρόνια. Όσο ζεις κι όσο μπορείς, να ‘σαι καλός και τίμιος»

Κι ακόμη, να επιφέρει μια αρμονική ισορροπία στην καθημερινή ζωή του, συμβουλεύοντας και καθοδηγώντας τον εαυτό του πάνω σε καίρια και σημαντικά ζητήματα όπως την ελπίδα, την αυτάρκεια, την αρμονία, την αλλαγή, την επιμονή, την πλεονεξία, την πειθαρχία, την εμπιστοσύνη, τη λογική, το θάρρος, τη φύση του καλού και του κακού, τη φιλοδοξία, την ευγένεια και τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν.

Ο λόγος που το «Εις Εαυτόν» παραμένει διαχρονικό και ασκεί επιρροή μετά από 2.000 χρόνια, οφείλεται στην απλότητα, τη σαφήνεια, το βάθος και την ποιότητα, μα προπάντων στην αμεσότητα, χρησιμότητα και χρηστικότητά του στη ζωή των ανθρώπων

Μάρκος Αυρήλιος: Θάνατος και διαδοχή

Ο Μάρκος Αυρήλιος πέθανε στις 17 Μαρτίου του 180 μ.Χ. στην πόλη της Βιντομπόνα (σημερινή Βιέννη) χτυπημένος από την επιδημία της πανώλης. Θεοποιήθηκε και οι στάχτες μεταφέρθηκαν πίσω στη Ρώμη, και έμειναν στο Μαυσωλείο του Αδριανού μέχρι την καταστροφή της Ρώμης από τους Βησιγότθους το 410. Οι εκστρατείες του εναντίον των γερμανικών φυλών και των Σαρμάτων μνημονεύτηκαν από μία στήλη και έναν ναό που φτιάχτηκε προς τιμήν τους.

Ο Μάρκος Αυρήλιος έκανε το γιο και διάδοχό του Κόμμοδο, Καίσαρα το 166 και συναυτοκράτορα το 177. Η απόφασή του να σταματήσει την εξ υιοθεσίας διαδοχή ήταν εξαιρετικά ατυχής και υπήρξε αντικείμενο κριτικής από τους μετέπειτα ιστορικούς. Ο Κόμμοδος υπήρξε ένας κακός αυτοκράτορας και στρατηγός, ένας εγωιστής με ψυχονευρωτικά προβλήματα.

Ο θάνατος του Μάρκου Αυρήλιου θεωρείται από πολλούς ως το τέλος της περίφημης Ρωμαϊκής Ειρήνης (Pax Romana)

Η απόφαση του να βάλει τον Κόμμοδο ως διάδοχό του ήταν μάλλον λόγω της απουσίας ικανών διαδόχων και της προσπάθειας του να αποφύγει η αυτοκρατορία εμφύλιους πολέμους διαδοχής.

Ο ιστορικός Μάικλ Γκραντ στο βιβλίο του The Climax of Rome (1968) λέει όσον αφορά τον Κόμμοδο, «η νεανική του ζωή ήταν τόσο απογοητευτική και μη παραδοσιακή, που η καταστροφή ήταν πραγματικά αναπόφευκτη. Αλλά είτε το ήξερε αυτό ο Μάρκος είτε όχι, η επιλογή κάποιου άλλου θα σήμαινε σίγουρα εμφύλιο πόλεμο όπως οι πολυάριθμοι που έγιναν στο μέλλον».

ΕΙΠΕ

• Τίποτε δεν μπορεί να σου συμβεί που δεν είναι στη φύση σου να το αντέξεις
• Σκάβε μέσα σου· μέσα σου είναι η πηγή του καλού και θα αναβλύζει πάντα αν πάντα την αναζητείς
• Παρόλο που περιφρονεί ο ένας τον άλλο, καλοπιάνει ο ένας τον άλλο, και παρόλο που θέλουν να υπερέχουν, υποκλίνονται ο ένας στον άλλο
• Πολλές φορές είναι άδικος αυτός που δεν κάνει κάτι, όχι μόνο αυτός που κάνει κάτι
• Πρέπει να στέκεσαι όρθιος, όχι να σε κρατάνε όρθιο
• Ό,τι δεν συμφέρει το μελίσσι, δεν συμφέρει και τη μέλισσα
• Τι κάνεις άνθρωπε; Δεν χρειάζεται να το λες από πριν. Αυτό [που κάνεις] θα φανεί
• Φοβάται κανένας την αλλαγή; Αλλά τι μπορεί να γίνει χωρίς αλλαγή!
• Πέταξε τα όλα, κράτησε μόνο τούτα τα λίγα· και να θυμάσαι ακόμη ότι καθένας ζει μόνο το παρόν -τούτο το ακαριαίο· τα άλλα ή τα έχει ζήσει πια ή είναι στη σφαίρα του άδηλου

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ιωάννης Παπάφης, ο μεγάλος ευεργέτης που η Ελλάδα του αρνήθηκε την ελληνική ιθαγένεια

Ιωάννης Παπάφης, ο μεγάλος ευεργέτης που η Ελλάδα του αρνήθηκε την ελληνική ιθαγένεια