Ο περίφημος Μάρκος Μπότσαρης, γνωστός και ως «Αετός του Σουλίου», είναι μια από τις πιο αγνές μορφές της ελληνική επανάστασης του 1821.
Μάρκος Μπότσαρης
Γεννημένος στα δύσβατα ορεινά μέρη του Σουλίου Θεσπρωτίας το 1790, υπήρξε ένας από τους καπετάνιους των Σουλιωτών, καθώς διακρίνονταν για την άριστη στρατηγική ικανότητά του, το θάρρος και την ευφυία του, φτάνοντας να κατακτά τιμητικά μετά θάνατον τον βαθμό του στρατηγού. Καταγόμενος από μία από τις πιο γνωστές και σημαντικές οικογένειες του τόπου του, η οποία σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση προέρχονταν από το χωριό Δράγανη σημερινή Αμπελιά, της Παραμυθιάς, κατάφερε να συνδέσει στενά το όνομά του, με τους αγώνες του ελληνικού έθνους για την ανεξαρτησία του.
Ο Μάρκος Μπότσαρης παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο την Ελένη Καρακίτσου, με την οποία χώρισε το 1810 για λόγους απιστίας. Αργότερα παντρεύτηκε ξανά με τη Χρυσούλα Καλογήρου, κόρη του αρματολού της Πρέβεζας Χρηστάκη Καλογήρου, με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά.
Η δράση και η ένταξη του στην Ελληνική Επανάσταση
Ο τόπος καταγωγής, του, το Σούλι, αποτέλεσε κόκκινο πανί για τους Τούρκους και τους εξισλαμισμένους Αλβανούς αγάδες και μπέηδες της περιοχής. Όλες όμως οι απόπειρες εξουδετέρωσης των Σουλιωτών απέτυχαν οικτρά.
Ο Μάρκος Μπότσαρης, μαζί με τον θείο του, Νότη Μπότσαρη, αγωνιζόταν αρχικά στο πλευρό των σουλτανικών δυνάμεων εναντίον του τυράννου της Ηπείρου, του περίφημου Αλή Πασά. Η απόφαση για σύμπλευση ήρθε κατόπιν συμφωνίας με την οθωμανική ηγεσία, βάσει της οποίας οι Σουλιώτες θα επέστρεφαν και θα ζούσαν αρμονικά στα πάτρια εδάφη τους. Τον Οκτώβριο του 1820 όμως, ο Μπότσαρης, ο οποίος είχε αντιληφθεί ότι η συμφωνία με την οθωμανική ηγεσία δεν πραγματοποιούνταν, ήρθε σε συνεννόηση με τον Αλί Πασά και ζήτησε τον επαναπατρισμό των Σουλιωτών, με αντάλλαγμα να τον βοηθήσουν στον αγώνα του εναντίον των στρατευμάτων του σουλτάνου, πράγμα που έγινε.
Λίγο αργότερα, ξέσπασε η επανάσταση, στην οποία και έλαβε μέρος χωρίς δεύτερη σκέψη. Πρώτη του επιτυχία ήταν η νίκη στους Καμψάδες και στα Πέντε Πηγάδια και η κατάληψη των φρουρίων της Ρηγιάσας και της Ρινιάσσας. Ακολούθησαν οι νικηφόρες μάχες στο Κομπότι της Άρτας (3 Ιουλίου 1821) και στην Πλάκα. Επίσης έλαβε μέρος στη μάχη του Πέτα που κατέληξε σε καταστροφή, ενώ βρέθηκε μεταξύ των υπερασπιστών του Μεσολογγίου στην πρώτη του πολιορκία στα τέλη του 1822, όπου παρασύροντας τους Τούρκους σε κατασκευασμένες συνομιλίες έδωσε χρόνο στους πολιορκημένους να ενισχύσουν τις οχυρώσεις.
Τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους, με δύναμη μόλις 35 ανδρών, ανέλαβε την προστασία του τοίχους της πόλης από τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη. Τότε με παρέμβαση του Κώστα Μεταξά του έδωσαν τον τίτλο του αρχιστράτηγου της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Μάλιστα το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντιζηλία των υπολοίπων οπλαρχηγών κάτι το οποίο οδήγησε τον Μπότσαρη, να σκίσει μπροστά τους το χαρτί του διορισμού του λέγοντας: «Όποιος είναι άξιος παίρνει το δίπλωμα αύριο μπροστά στον Πασά!».
Τον Ιούλιο του 1822 ξεκίνησε να αντιμετωπίσει τους Τουρκαλβανούς στο Καρπενήσι και σχεδίασε νυχτερινή αιφνιδιαστική επίθεση. Οι Τούρκοι αντέδρασαν αποφασιστικά και ο Μπότσαρης ήταν από τους πρώτους νεκρούς. Τότε οι Σουλιώτες, αν και νίκησαν, διέκοψαν τον αγώνα για να παραλάβουν τον νεκρό αρχηγό τους και τα λάφυρα. Μεταφέροντας τον νεκρό προς το Μεσολόγγι όπου τελικά τον ενταφίασαν, σταμάτησαν στην Μονή Προυσσού όπου ευρισκόταν ο Καραϊσκάκης κατάκοιτος. Αυτός τον ασπάστηκε λέγοντας «Άμποτε ήρωα Μάρκο, κι εγώ από τέτοιο θάνατο να πάω».
Ο νεκρός, σε ηλικία μόλις 33 ετών, Μπότσαρης, μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι με θριαμβική πομπή, καλυμμένος με κυανή χλαμίδα. Η κηδεία ξεκίνησε από το οίκημα του Επάρχου Κωνσταντίνου Μεταξά.
Η επικήδεια τελετή έγινε στον ναό Αγίου Νικολάου των προμαχώνων. Για τον θάνατο του Μπότσαρη γράφτηκαν πολλά έντεχνα ποιήματα και δημοτικά τραγούδια. Μεταξύ των άλλων ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε ποίημα όπου παρομοιάζει την συρροή των Ελλήνων στην κηδεία του Μπότσαρη με την συρροή των Τρώων στην ταφή του Έκτορα.
Μετά την Έξοδο και τη κατάληψη του Μεσολογγίου από τους Οθωμανούς, οι Τουρκαλβανοί άνοιξαν τον τάφο του Μπότσαρη αναζητώντας τα πολύτιμα όπλα του.
Botzaris – Η στάση στο μετρό του Παρισιού
Ποιήματα αφιερωμένα στον Μπότσαρη έγραψαν ο Αμερικανός ποιητής Φιτζγκρίν Χάλεκ με τίτλο «Marco Bozzaris», ο Ελβετός ποιητής και δημοσιογράφος Ζιστ Ολιβιέ με τίτλο «Marcos Botzaris au mont Aracynthe» («Ο Μάρκος Μπότσαρης στο όρος Αράκυνθος») και ο Γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ στη συλλογή ποιημάτων του «Les Orientales» («Τ’ Ανατολίτικα»).
Το 1858 ο Ζακυνθινός συνθέτης Παύλος Καρρέρ παρουσίασε την όπερα «Μάρκος Μπότσαρης». Το γαλλικό κράτος τίμησε το 1911 τον Μάρκο Μπότσαρη, δίνοντας σ’ έναν από τους σταθμούς του παρισινού μετρό τ’ όνομά του («Botzaris»).
Το ελληνοαρβανίτικο λεξικό
Σε ηλικία μόλις 19 ετών, ο Mάρκος Μπότσαρης χειρόγραφα συνέταξε στην Κέρκυρα, όπου κατέφυγε μετά την πτώση του Σουλίου το 1803, ύστερα από πρωτοβουλία του Γάλλου πρέσβη Πουκεβίλ, το περίφημο «Λεξικόν της Ρομαϊκοίς και Αρβανητηκοίς Απλής». Τον νεαρό Μάρκο βοήθησαν, ο πατέρας του Κίτσος Μπότσαρης, ο θείος του Νότης Μπότσαρης και ο πεθερός του Χρηστάκης Καλογήρου.
Στο χειρόγραφο του Μπότσαρη συμπεριλαμβάνεται και ένα είδος Ελληνο-Αλβανικής μεθόδου άνευ διδασκάλου με ελληνο-αλβανικούς διαλόγους. Είναι γραμμένο με ελληνικά γράμματα μερικά των οποίων είναι ιδιόμορφα και δυσανάγνωστα. Ο ίδιος γνώριζε λίγα γράμματα που πιθανώς είχε διδαχθεί ή από τον καλόγηρο Σαμουήλ ή στη Μονή του Προφήτου Ηλιού.