Είδαμε την«Μήδεια» του Ευριπίδη και φέτος στο Φεστιβάλ Φιλίππων 2023, σε σκηνοθεσία Λέα Μαλένη. Κριτική της παράστασης Παύλος Λεμοντζής
Πρόλογος
Ο μύθος γνωστός και πολυταξιδεμένος. Μέσα από θιάσους και υπογραφές. Τούτη τη φορά το «ταξίδι» το υπογράφει η κ. Λέα Μαλένη, η οποία γράφει στο σκηνοθετικό της σημείωμα:
«Η ισορροπία του σύμπαντος έχει διαταραχθεί. Το αίμα ξεπληρώνεται με αίμα. Άλλη μια επώδυνη θυσία πρέπει να γίνει για να καθαρίσει την προηγούμενη και να επαναφέρει την κοσμική τάξη. Η Μήδεια γνωρίζει. Έχει την κατάρα της Σοφίας, έχοντας ποτίσει με το αίμα του Προμηθέα απ’ τα βουνά του Καυκάσου τα βότανα των ιερών τελετών της.
Ξένη. Προδομένη. Πρόσφυγας.
Γυναίκα- τρόπαιο, όχημα εξουσίας για έναν άντρα που τη χρησιμοποιεί μόνο για να πετύχει τον σκοπό του.
Η αιώνια πάλη μεταξύ αρσενικού και θηλυκού και η σύγκρουση ανάμεσα στην αρχέγονη πίστη των όρκων και τον στείρο ορθολογισμό, ενδεικτικό μιας κοινωνίας με συγκεκριμένο υλιστικό προσανατολισμό. Μια αναγωγή στην Αθήνα της εποχής και στην επεκτατική πολιτική παντός καιρού, που σκοτώνει τα παιδιά της στο βωμό της δύναμης, της εξουσίας και του κέρδους.
Τα αρχέτυπα παραμένουν αρχέτυπα, σ’ έναν μύθο που εκσυγχρονίζεται, με σημείο Μηδέν το Σήμερα· σε μια ατέρμονη, καταραμένη πάλη επιβίωσης του ανθρώπινου γένους, όπως αυτήν που σηκώνει στους ώμους του ο Σίσυφος, ως αποτέλεσμα της τιμωρίας του από τους Θεούς».
Το έργο
Η Μήδεια ήταν κόρη του βασιλιά της Κολχίδας Αιήτη, εγγονή του Ήλιου και ανιψιά της μάγισσας Κίρκης. Ο Ιάσονας συνάντησε τη Μήδεια στη διάρκεια της Αργοναυτικής εκστρατείας και, χωρίς τη βοήθειά της, δεν θα είχε σταθεί δυνατό να πάρει το χρυσόμαλλο δέρας.
Η Μήδεια για να τον ακολουθήσει και να του δώσει τη νίκη, όχι μόνο πρόδωσε και εγκατέλειψε τον πατέρα της αλλά πήρε και ως όμηρο τον αδελφό του Άψυρτο, τον οποίο δε δίστασε να σκοτώσει και να κομματιάσει.
Η Μήδεια και ο Ιάσων τελικά πηγαίνουν να ζήσουν στην Κόρινθο και όλα αλλάζουν από τη στιγμή που ο Κρέοντας, ο βασιλιάς της Κορίνθου, αποφασίζει να παντρέψει την κόρη του Γλαύκη με τον Ιάσονα.
Καθώς η οργή της Μήδειας αρχίζει να εκδηλώνεται, ο Κρέων την εξορίζει από την Κόρινθο, εκείνη όμως κατορθώνει να εξασφαλίσει προθεσμία μίας ημέρας. Η Μήδεια ξεκινά την εκδίκησή της απέναντι στον Ιάσονα αφανίζοντας την αντίζηλο και τον πατέρα της . Έπειτα, σκοτώνει τα παιδιά της πραγματοποιώντας τις εκδικητικές απειλές της.
Στο τέλος, εμφανίζεται σε ιπτάμενο άρμα -δώρο του προπάππου της Ήλιου και κατευθύνεται προς την Αθήνα.
Ανάγνωση
Μπορώ να πω ότι, πιθανώς, καμία άλλη γυναικεία μορφή του ευριπιδικού στερεώματος δεν αντιστέκεται τόσο στις συνήθεις ταξινομήσεις και δεν είναι τόσο πολυδιάστατη και αντιφατική όσο η Μήδεια, η οποία, όπως έχει γραφτεί, συνδυάζει την αυθάδεια (ισχυρογνωμοσύνη, πείσμα) του Αίαντα με τη δολιότητα του Οδυσσέα. Πριν ακόμη εμφανιστεί στη σκηνή και πριν ακουστεί καν, η Μήδεια είναι παρούσα μέσα από τα λόγια των ταπεινών προσώπων της Τροφού και του Παιδαγωγού.
Την αρχική εικόνα της απόγνωσης διαδέχονται εικόνες ανησυχητικές και απειλητικές, που επιτείνονται από τις σπαρακτικές κραυγές και τις κατάρες που εκστομίζει αθέατη η Μήδεια έσωθεν. Από τη στιγμή ωστόσο που εμφανίζεται στη σκηνή χαρακτηρίζεται από αξιοθαύμαστη αυτοκυριαρχία.
Μετερχόμενη άλλοτε θεμιτά και άλλοτε αθέμιτα μέσα, προσεταιρίζεται, εξουδετερώνει ή χειραγωγεί αλληλοδιαδόχως όλους όσοι βρίσκονται απέναντί της, τον χορό Κορινθίων γυναικών, τον Κρέοντα, τον Αιγέα και τον Ιάσονα, ώστε να μπορέσει να εξυφάνει και να εκδιπλώσει βαθμιαία το σχέδιο εκδίκησης, απροσδόκητο επιστέγασμα του οποίου συνιστά η παιδοκτονία. Μόνο στην κομβικής σημασίας σκηνή του διάσημου “μονολόγου ” η Μήδεια ταλαντεύεται προς στιγμήν και παλινδρομεί.
Όταν τα πράγματα έχουν πάρει αμετάκλητη τροπή με τον μαρτυρικό θάνατο του Κρέοντα και της κόρης του, που περιγράφεται με απαράμιλλη αφηγηματική δεξιοτεχνία στην αγγελική ρήση, η Μήδεια επιβεβαιώνει την απόφασή της να θανατώσει τα παιδιά, απευθύνει προτροπές εις εαυτήν, προκειμένου να μπορέσει να πράξει το αδιανόητο, και, έπειτα από αδιάλειπτη παρουσία στη σκηνή για περισσότερους από χίλιους στίχους, εισέρχεται στο σπίτι, από όπου ακούγονται σε λίγο οι εναγώνιες κραυγές των παιδιών.
Στη σκηνή της εξόδου η Μήδεια, που βρίσκεται ήδη πάνω στο φτερωτό άρμα έχοντας μαζί της τα νεκρά σώματα των παιδιών, σχεδόν εξισώνεται με θεό από μηχανής και απευθύνεται στον αποσβολωμένο Ιάσονα, σ’ αυτόν τον ανελέητο ύστατο διάλογο, από θέση απόλυτης επιβολής.
Αν πούμε πως η Μήδεια, τη στιγμή που σκοτώνει τα αγαπημένα της παιδιά αποκλειστικά και μόνο για να εκδικηθεί τον Ιάσονα, δρα ενεργώντας σύμφωνα με τα προστάγματα του σκοτεινού κομματιού της ψυχής της, εξαντλούμε άραγε το ερώτημα του πώς κατέστη δυνατή μια τέτοια φρικτή και εξωανθρώπινη πράξη;
Η πραγματικότητα της τρέλας ανέκαθεν υπήρξε για τον άνθρωπο μια συνθήκη που τον σαστίζει, μια πραγματικά «οριακή κατάσταση». Η κατάσταση της ψύχωσης -της σχιζοφρένειας, στις ακραίες της μορφές, όπως την κωδικοποιεί η σύγχρονη Ψυχιατρική, είναι μια κατάσταση τόσο ανοίκεια σε όλους μας, όσο και οικεία, επίφοβη .Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα: Μετέχει της τρέλας η πράξη της Μήδειας να σκοτώσει τα παιδιά της; Το αδιαμφισβήτητο πάντως είναι πως ο έρωτας σ’ αυτήν την περίπτωση «ξεκλειδώνει» την πόρτα για την Άβυσσο, κινητοποιεί και αποκωδικοποιεί υπέρτερες σκοτεινές πραγματικότητες. Ή μήπως πάρα πολύ ανθρώπινες;
Η παράσταση.
Η τροφός ( Ελένη Καστάνη) πρώτη αποσχίζεται από το σύνολο και ως «κήρυκας» μιλά για τον έρωτα, το αδικαίωτο ερωτικό ένστικτο, την εκδίκηση, την αδικία εναντίον της ετερότητας, τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης και μας προϊδεάζει για τη συνέχεια.
Σαφώς ενδιαφέρουσα η πρόταση της κ. Μαλένη. Μια σύγχρονη, με σεβασμό στο αρχετυπικό κείμενο, καλλιτεχνική άποψη στην αιματοβαμμένη ιστορία της Μήδειας.
Η σκηνοθεσία και η ερμηνεία της Μαρίας Κίτσου συνιστούν τον πυρήνα της διαφοροποιημένης ποιότητας αυτής της έντιμης παράστασης.
Φυσικά, μεταξύ των δύο, τον πρώτο λόγο έχει η ωφέλιμη έκφραση της σκηνοθεσίας, με έναν τρόπο πιο εγκεφαλικό. Έως και ταπεινό. Μόνο εάν παρατηρείς προσεκτικά, τι είναι αυτό που τον ξεχωρίζει, θα εκτιμήσεις την αξιοποίηση του ταλέντου και των γνώσεων.
Με το σκηνικό στη μέση της ορχήστρας να κυριαρχεί, ένας λόφος και στις παρυφές του χώματα, όπως το σχεδίασε ο Γιώργος Γαβαλάς, η κίνηση (Φρόσω Κορρού) και τα εξαίσια χορικά του Θέμη Καραμουρατίδη τονίζουν αυτομάτως και τη δομή της τραγωδίας : πρόλογος-πάροδος-επεισόδιο-στάσιμο-έξοδος. Παριστάνονται κατά τρόπο κλασσικό μεν, πλήρως κατανοητό δε.
Στην πάροδο, η βασική θεματολογία του έργου πέρασε από τα κεντρικά πρόσωπα, ενώ μπορούμε να μιλήσουμε για κατοχύρωση χαρακτήρα χορού, έστω κι αν «Χορός» στο έργο είναι δευτερεύον σκέλος. Οι έξι κοπέλες επιτελούν σπουδαίο έργο στο μέτρο της εμβέλειάς τους από τον ποιητή και στο όριο της σκηνοθετικής γραμμής.
Σε διάταξη εικαστικών έργων στον τοίχο – πέτασμα, αλλά και εξόχως αρμονική γύρω από τους ήρωες ή γύρω από το σκηνικό, το οποίο θα μπορούσε κανείς να το ονοματίσει βωμό στη θεά Εκάτη, που λάτρευε η Μήδεια ή πόλη της Κορίνθου ή παλάτι βασιλικό ή νυφική παστάδα, διότι ένας όγκος συμβολίζει το οτιδήποτε στο κέντρο . Από το πιο απλοϊκό: «βουνό τα προβλήματα», έως το πιο πολυσύνθετο: «μια κονίστρα αγώνα μεταξύ αρσενικού -θηλυκού, όπου το ένα προσπαθεί να ρημάξει το άλλο διά μέσου του λόγου».
Το στάσιμο, θαρρώ πως είναι ένα εύστοχο σύνολο κινήσεων, μουσικών γεφυρών , ίσως και σκόρπιων στοχασμών, έτσι όπως ο Βολανάκης διάνθισε το κείμενο. Η φιλοσοφική και διδακτική αξία της τραγωδίας , ωστόσο, εμφανώς διαπερνά τους θεατές και το εξέλαβα από τις αντιδράσεις τους. Σημαντικότατη, βεβαίως, η συμμετοχή της ερμηνείας της κεντρικής ηρωίδας σ’ αυτό. Τέλος, η καταληκτήρια σκηνή στην έξοδο είναι καθηλωτική. Συνδυάζει το διαλογικό με το λυρικό στοιχείο.
Η Μαρία Κίτσου, ως Μήδεια, υποδύεται συγκλονιστικά την προδομένη γυναίκα, το ερωτοχτυπημένο μα αδικημένο και αλαφιασμένο θηλυκό, την τραγική μάνα αλλά και την σκληρή κι εκδικητική «λέαινα». Δικαίως συγκινεί το κοινό και καταχειροκροτείται.
Επιτυχώς η σκηνοθέτις δίνει διαχρονικό περιτύλιγμα στο πόνημά της είτε με τη διάταξη ηθοποιών είτε με τη μουσική του Θέμη Καραμουρατίδη ή με τους χαμηλούς φωτισμούς του Νίκου Σωτηρόπουλου σε όλη τη διάρκεια της παράστασης και αφήνει τους ηθοποιούς να ερμηνεύσουν τους ρόλους με κλασικίζοντα τρόπο.
Έτσι, ακούμε καθαρό τραγικό λόγο (συγκινητική η μετάφραση του Μίνου Βολανάκη) από την εξαιρετική Μήδεια- Μαρία Κίτσου, τον Αιγέα- Βασίλη Αλεξανδρή, τον Κρέοντα- Λαέρτη Μαλκότση, τον Εξάγγελο – Αλμπέρτο Φάις, τον Παιδαγωγό – Θόδωρο Κατσαφάδο και τον Ιάσωνα- Φάνη Μουρατίδη, ο οποίος δίνει την πλευρά εκείνη του ήρωα, την άμυαλη εγωκεντρική και, σχεδόν, κωμικά ελαφρόμυαλη. Ταυτόχρονα, δείχνει κι έναν τυχοδιωκτισμό, αυτόν ακριβώς που γοητεύει τις γυναίκες.
Σ’ αυτή τη «φρόνιμη» παράσταση, οι θεατές – παλιοί και νέοι – γευόμαστε μια πρόταση καινούργια μεν, χωρίς να κομίζει περίεργες καινοτομίες, αλλά με σεβασμό στον αρχετυπικό λόγο.
Τα κοστούμια σε γραμμή ακαθόριστη χρονικά, αλλά άποψη που δεν ενόχλησε.
Στη συνολική πρόταση της κ. Μαλένη, βρήκα ευφάνταστη την ανάθεση του ρόλου της Τροφού στην Ελένη Καστάνη, η οποία τον ερμήνευσε με τον ιδιάζοντα τρόπο της. Ιδίως στις σκηνές που νουθετούσε τη Μήδεια – ηρωίδα, το αποτέλεσμα ήταν εξόχως εντυπωσιακό και πιστοποίησε του λόγου του Ευριπίδη «δυο φορές βάρβαρη η Μήδεια», το αληθές.
Ο Χορός, πρωταγωνιστής της τραγωδίας συνήθως, στον Ευριπίδη περιορίζεται σε δευτερεύοντα ρόλο. Οι : Αλίκη Αβδελοπούλου, Στέλλα Ράπτη, Έλενα Χατζηαυξέντη, Μυρτώ Παπά – Αργυροπούλου, Γωγώ Παπαϊωάννου και Μυρτώ Καστρινάκη- Μεϊτάνη, προσπαθούν φιλότιμα για το καλύτερο, συμπονούν ή συμβουλεύουν τη Μήδεια, αλλά εντυπωσιάζουν σε υπερθετικό βαθμό το κοινό με τις υπέροχες φωνές τους, στα χορικά της τραγωδίας.
Η «Μήδεια», άλλωστε, επιφυλάσσει ιδιαίτερο ρόλο για τους χαρακτήρες που προέρχονται από τα ταπεινότερα κοινωνικά στρώματα (την Τροφό, τον Παιδαγωγό, τον Χορό). Οι απλοί άνθρωποι του έργου είναι γενικά εκείνοι που δημιουργούν κλίμα συμπάθειας και κατανόησης για την ξένη γυναίκα από την Κολχίδα, την οποία έχει προδώσει ο άνδρας της και η οποία έχει κάθε δικαίωμα να οργίζεται και να επικαλείται τους θεούς της εκδίκησης, ακόμη και τον ίδιο τον Δία, τον προστάτη των όρκων.
Εν κατακλείδι, η φετινή Μήδεια που περιοδεύει τη χώρα είναι μια κλασσική, έντιμη παράσταση, χωρίς να διεκδικεί επιβραβεύσεις για καινοτόμες γραμμές.
Επίλογος
Η Μήδεια, γυναίκα μοναδική που υπονομεύει και ανακατασκευάζει όλες τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για το φύλο της, αυτές που η ίδια χρησιμοποιεί προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της. Αντιμέτωπη με την ανδρική εξουσία υιοθετεί όλα τα προσωπεία, όλες τις συμπεριφορές που αναμένονται παραδοσιακά από μέρους της.
Γίνεται καλή, γλυκιά, παρακαλεί, δείχνει την αδυναμία της. Επικαλείται τη μητρική της ιδιότητα, το ανίσχυρο της θέσης της και των παιδιών της. Και με αυτά τα δίχτυα πιάνει τους εχθρούς της αποκαλύπτοντας το αληθινό μέγεθος της δύναμής και της ευφυΐας της, αλλά και της λυσσαλέας, καταστρεπτικής μανίας της.
Η σκηνοθέτρια Λέα Μαλένη είναι απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, του Πανεπιστημίου Queen Margaret (BA, Performing Arts) και του Goldsmiths College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (MA, Directing). Η Λέα Μαλένη έχει τιμηθεί με το Βραβείο Υποκριτικής ΘΟΚ-Μελίνα Μερκούρη, ενώ από το 2011 είναι υποψήφια για το Ευρωπαϊκό Βραβείο «New Theatrical Realities» (European Premio Theatre Awards).
Δεκατρείς ηθοποιοί ζωντανεύουν επί σκηνής, σύμφωνα με το όραμα της κ. Μαλένη, το μεγαλύτερο και αγριότερο παραμύθι που επινοήθηκε ποτέ για τον έρωτα. Μέσα από τα υλικά του ονείρου φανερώνεται η βαθιά λαχτάρα του ανθρώπου να ενωθεί με το άλλο του μισό.
Συντελεστές
Μετάφραση: Μίνως Βολανάκης
Σκηνοθεσία: Λέα Μαλένη
Μουσική: Θέμης Καραμουρατίδης
Σκηνικά: Γιώργος Γαβαλάς
Κοστούμια: Kλαιρ Μπρέισγουελ
Κίνηση: Φρόσω Κορρού
Σχεδιασμός Φωτισμού: Νίκος Σωτηρόπουλος
Μουσική Διδασκαλία: Χρίστος Θεοδώρου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Σταυριάνα Καδή
Βοηθός σκηνογράφου: Νικόλας Κανάβαρης
Βοηθός ενδυματολόγου: Κυράννα Γκιόκα
Διαφήμιση – Social Media: Renegade Media/Βασίλης Ζαρκαδούλας
Φωτογραφίες: Έλενα Γιουνανλή
Διανομή:
ΜΗΔΕΙΑ: Μαρία Κίτσου
ΙΑΣΟΝΑΣ: Φάνης Μουρατίδης
ΤΡΟΦΟΣ: Ελένη Καστάνη
ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ: Θοδωρής Κατσαφάδος
ΑΙΓΕΑΣ: Βαγγέλης Αλεξανδρής
ΚΡΕΟΝΤΑΣ: Λαέρτης Μαλκότσης
ΑΓΓΕΛΟΣ: Αλμπέρτο Φάις
ΧΟΡΟΣ:
Αλίκη Αβδελοπούλου
Στέλλα Ράπτη
Έλενα Χατζηαυξέντη
Μυρτώ Παπά- Αργυροπούλου
Γωγώ Παπαϊωάννου
Μυρτώ Καστρινάκη Μεϊτάνη
Παραγωγή: Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη
Οργάνωση Παραγωγής: Ντόρα Βαλσαμάκη
Επικοινωνία-Προβολή: Μαρκέλλα Καζαμία
Φωτογραφίες Λάσκαρης Τσούτσα
«Μήδεια» Φεστιβάλ Φιλίππων 2023 | Σκηνοθεσία: Λέα Μαλένη | Κριτική παράστασης Παύλος Λεμοντζής
σχετικά νέα
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
