Η θεωρία λέει πως η ενσυνειδητότητα (mindfulness) έχει πολλαπλά οφέλη. Ωστόσο, επιστήμονες μελετώντας τις ψυxολογικές της επιδράσεις, έχουν την άποψη ότι μπορεί να επηρεάζει και τον κώδικα της ηθικής μας και να γινόμαστε περισσότερο εγωιστές.
Ενσυνειδητότητα (mindfulness) είναι η πρακτική της με πρόθεσης εστίασης της προσοχής μας στο παρόν, και η αποδοχή σε όσα συμβαίνουν γύρω σας χωρίς κριτική
Ο διαλογισμός της ενσυνειδητότητας
Τα άμεσα αποτελέσματα αυτού του δημοφιλούς είδους διαλογισμού φαίνεται να είναι η μείωση του στρες και του κινδύνου υπερκόπωσης. Εκτός από αυτά, συχνά θα έχετε ακούσει πως η ενσυνειδητότητα μπορεί να βελτιώσει την προσωπικότητά σας. Όταν μαθαίνουμε να ζούμε στο παρόν, λένε οι υποστηρικτές της, βρίσκουμε κρυμμένα αποθέματα ενσυναίσθησης και συμπόνιας για τους γύρω μας.
Ωστόσο, η επιστημονική έρευνα παρουσιάζει μια πιο σύνθετη εικόνα της επίδρασης της ενσυνειδητότητας στη συμπεριφορά μας. Υπάρχουν στοιχεία ότι κάποιες φορές μπορεί να αυξήσει τις εγωιστικές τάσεις μας.
Κατευνασμός των ενοχών μας
Σύμφωνα με νέα μελέτη, η ενσυνειδητότητα ίσως είναι ιδιαιτέρως επιζήμια όταν έχουμε αδικήσει άλλους ανθρώπους. Κατευνάζοντας τις ενοχές μας, αυτή η τεχνική διαλογισμού φαίνεται να μας αποθαρρύνει από το να επανορθώνουμε για τα λάθη μας.
«Η πρακτική της ενσυνειδητότητας μπορεί να αποπροσανατολίσει το άτομο από τα “παραστρατήματά” του και τις διαπροσωπικές υποχρεώσεις του, “χαλαρώνοντας” τον κώδικα ηθικής του», λέει ο Άντριου Χέιφενμπρακ, αναπληρωτής καθηγητής Διοίκησης και Οργάνωσης στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον και επικεφαλής της νέας μελέτης.
Όπως επισημαίνει, αυτού του είδους τα αποτελέσματα δεν θα πρέπει να μας αποθαρρύνουν από τον διαλογισμό. Ίσως να αλλάζουν το πότε και το πώς επιλέγουμε να τον κάνουμε. «Ενώ κάποιοι τον θεωρούσαν πανάκεια, ο διαλογισμός της ενσυνειδητότητας αποτελεί μια ειδική πρακτική με συγκεκριμένες ψυχολογικές επιδράσεις», όπως αναφέρει. Επιπλέον, χρειάζεται να είμαστε λίγο πιο συνειδητοί σχετικά με τα συγκεκριμένα αποτελέσματα.
Ήρεμοι και ανάλγητοι;
Υπάρχουν πολλά είδη διαλογισμού της ενσυνειδητότητας, όμως οι πιο συνήθεις τεχνικές περιλαμβάνουν την επικέντρωση στην αναπνοή ή στο τι αισθάνεται το σώμα μας. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως αυτές οι πρακτικές βοηθούν τα άτομα να διαχειρίζονται καλύτερα το στρες.
Ωστόσο, κάποιες μελέτες τα τελευταία χρόνια έχουν δείξει πως μπορεί να έχουν και κάποια απρόσμενα και ανεπιθύμητα αποτελέσματα.
Για παράδειγμα, το 2021, ερευνητές του Πανεπιστημίου της Πολιτείας της Νέας Υόρκης κατέδειξαν πως η ενσυνειδητότητα μπορεί να μεγεθύνει τις εγωιστικές μας τάσεις. Εάν κάποιος είναι ήδη ατομικιστής, τότε γίνεται ακόμα λιγότερο πιθανό να βοηθήσει άλλους ανθρώπους μετά τον διαλογισμό.
Η νέα μελέτη του Χέιφενμπρακ εξέτασε εάν η πνευματική μας κατάσταση τη στιγμή του διαλογισμού και το κοινωνικό πλαίσιο επηρεάζουν τα αποτελέσματά του στη συμπεριφορά μας. Γενικά, η ενσυνειδητότητα φαίνεται να κατευνάζει άβολα συναισθήματα, κάτι απίστευτα χρήσιμο εάν αισθάνεστε καταβεβλημένοι από την πίεση στην εργασία σας.
Όμως, πολλά αρνητικά συναισθήματα μπορεί να εξυπηρετούν κάποιον χρήσιμο σκοπό, ειδικά όταν πρόκειται για τη διαδικασία λήψης αποφάσεων που αφορούν την ηθική. Για παράδειγμα, οι τύψεις μπορεί να μας κινητοποιήσουν να ζητήσουμε συγγνώμη εάν βλάψαμε κάποιον ή να επανορθώσουμε για κάτι που κάναμε. Εάν ο διαλογισμός της ενσυνειδητότητας μας οδηγεί να αγνοήσουμε αυτό το συναίσθημα, θα μπορούσε να μας αποτρέψει από το να επανορθώσουμε για τα λάθη μας, υπέθεσε ο Χέιφενμπρακ.
Για να βρει αν ισχύει αυτή η υπόθεση, ο Χέιφενμπρακ σχεδίασε μια σειρά οκτώ πειραμάτων με τη συμμετοχή συνολικά 1.400 ατόμων, χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους.
Σε ένα από αυτά, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να θυμηθούν και να γράψουν για ένα περιστατικό που τους είχε κάνει να αισθανθούν ενοχές. Μετά, ζήτησαν από τους μισούς να κάνουν μια άσκηση ενσυνειδητότητας που κατεύθυνε τη συγκέντρωση στην αναπνοή, ενώ στους άλλους είπαν να επιτρέψουν στον νου τους να περιπλανηθεί ελεύθερα.
Ενσυνειδητότητα και τύψεις
Στη συνέχεια, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να απαντήσουν ένα ερωτηματολόγιο που μετρούσε τα συναισθήματα ενοχής τους. Όπως είχε υποθέσει ο Χέιφενμπρακ, οι συμμετέχοντες που είχαν κάνει τον διαλογισμό ενσυνειδητότητας ανέφεραν λιγότερες τύψεις.
Σε άλλο πείραμα, ο Χέιφενμπρακ χώρισε τους συμμετέχοντες σε τρεις ομάδες. Κάποιοι έκαναν ασκήσεις ενσυνείδητης αναπνοής, σε άλλους είπαν να αφήσουν τον νου τους να περιπλανηθεί και σε μια τρίτη ομάδα είπαν να περιηγηθεί στο διαδίκτυο.
Στη συνέχεια, ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να γράψουν ένα γράμμα με το οποίο να ζητούν συγγνώμη από εκείνον που αδίκησαν. Αυτό βαθμολογήθηκε σύμφωνα με το εάν ανέλαβαν την ευθύνη των πράξεών τους και εάν προσφέρονταν να επανορθώσουν για την αδικία που διέπραξαν. Μια ειλικρινής απολογία έπρεπε να περιλαμβάνει και τα δύο στοιχεία.
Όπως είχε υποθέσει ο Χέιφενμπρακ, η συγγνώμη εκείνων που είχαν κάνει διαλογισμό ενσυνειδητότητας ήταν λιγότερο ειλικρινής από εκείνων που συμμετείχαν στις δύο ομάδες ελέγχου. Ο διαλογισμός είχε «σιγάσει» τις ενοχές τους και, ως αποτέλεσμα, την προθυμία τους να επανορθώσουν.
Τα αποτελέσματα των άλλων πειραμάτων συνηγορούν πως αυτό ισχύει σε διάφορες περιστάσεις, μεταξύ των οποίων και κατά τη λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων που ίσως επηρεάσουν την κοινωνική δικαιοσύνη.
Για παράδειγμα, οι συμμετέχοντες σε ένα πείραμα έπρεπε να φανταστούν πως ήταν διευθύνοντες σύμβουλοι εταιρείας χημικών η οποία διαχειριζόταν επικίνδυνα υλικά. Στη συνέχεια, τους ζητήθηκε να στηρίξουν μια νέα περιβαλλοντική πολιτική που θα συνέβαλε στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οι συμμετέχοντες που μόλις είχαν κάνει διαλογισμό ενσυνειδητότητας ήταν λιγότερο πιθανό να υποστηρίξουν αυτό το επανορθωτικό μέτρο.
Το χάπι του Βούδα
Είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη πως αυτές οι μελέτες εξέτασαν τα αποτελέσματα των ασκήσεων ενσυνειδητότητας σε πολύ συγκεκριμένα πλαίσια, όταν οι ενοχές ήταν κυρίαρχες στο μυαλό των συμμετεχόντων. «Δεν πρέπει να γενικεύουμε και να συμπεραίνουμε πως η ενσυνειδητότητα σε κάνει χειρότερο άνθρωπο», λέει ο Χέιφενμπρακ.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα της έρευνάς του μας ωθούν να είμαστε πιο προσεκτικοί ως προς το πότε την ασκούμε. Θα πρέπει να το σκεφτούμε δυο φορές εάν έχει προηγηθεί διαφωνία με έναν φίλο ή συνεργάτη, ειδικά, εάν ξέρουμε πως κάναμε λάθος.
«Εάν μειώσουμε “τεχνητά” τις ενοχές μας με τον διαλογισμό, ίσως καταλήξουμε με χειρότερες σχέσεις ή, ακόμα, και με λιγότερες σχέσεις», σημειώνει ο Χέιφενμπρακ.
Ο Μιγκέλ Φαρίας, αναπληρωτής καθηγητής στην Πειραματική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Κόβεντρι του Ηνωμένου Βασιλείου, λέει πως αποδέχεται τις μελέτες που καταγράφουν λεπτομερώς, με προσοχή και ακρίβεια, τα αποτελέσματα της ενσυνειδητότητας.
«Πιστεύω πως πρέπει να αρχίσουμε να εξετάζουμε τις αποχρώσεις της», όπως αναφέρει. Στο βιβλίο του The Buddha Pill, που συνέγραψε με την Κάθριν Γουίκχολμ, περιγράφει πώς οι πρακτικές της ενσυνειδητότητας στη Δύση συχνά παρουσιάζονται ως «γρήγορη λύση», αγνοώντας μεγάλο μέρος της ηθικής καθοδήγησης, η οποία αποτελούσε μέρος της αρχικής θρησκευτικής παράδοσης. Αυτή είναι που ίσως διασφαλίζει πως η πρακτική αυτή θα φέρει τις επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά των ανθρώπων.
Δουλεύοντας με την Ούτε Κρέπλιν στο Πανεπιστήμιο Μάσεϊ στη Νέα Ζηλανδία, ο Φαρίας εξέτασε πρόσφατα τις διαθέσιμες μελέτες της επίδρασης του διαλογισμού στον αλτρουισμό και στη συμπόνια. Ωστόσο, τα στοιχεία που αναφέρονταν σε σημαντικές θετικές αλλαγές ήταν περιορισμένα.«Τα αποτελέσματα είναι πολύ πιο αδύναμα από τις εκτιμήσεις», σημειώνει.
Όπως ο Χέιφενμπρακ, θεωρεί πως η πρακτική εξακολουθεί να είναι χρήσιμη. Όμως, το εάν θα προκύψουν τα επιθυμητά οφέλη, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων η προσωπικότητα εκείνων που διαλογίζονται, τα κίνητρα και τα πιστεύω τους, αναφέρει, και προσθέτει πως το πλαίσιο είναι πολύ σημαντικό.
Σύμφωνα με τη μελέτη του Χέιφενμπρακ, όσοι κάνουν διαλογισμό ίσως στραφούν σε άλλες τεχνικές εκτός από την ενσυνείδητη αναπνοή και το «σκανάρισμα» του σώματος, στην περίπτωση διαπροσωπικών συγκρούσεων.
«Διαλογισμός της στοργικής καλοσύνης»
Για παράδειγμα, ο Χέιφενμπρακ εξέτασε μια τεχνική γνωστή ως «διαλογισμός της στοργικής καλοσύνης», εμπνευσμένη από τη βουδιστική πρακτική «μέτα μπάβανα» (Metta Bhavana). Κατά την πρακτική αυτή, φέρνουμε στο νου άτομα από τη ζωή μας -φίλους και συγγενείς αλλά και απλούς γνωστούς, ακόμα και αγνώστους- και καλλιεργούμε τρυφερές σκέψεις για αυτούς.
Στη μελέτη του για τις ενοχές, ο Χέιφενμπρακ βρήκε πως, σε αντίθεση με την ενσυνείδητη αναπνοή, ο «διαλογισμός της στοργικής καλοσύνης» αυξάνει την πρόθεσή μας να επανορθώσουμε για τα λάθη μας. «Μπορεί να μας βοηθήσει να νιώσουμε λιγότερο άσχημα και να εστιάσουμε στο παρόν, χωρίς τον κίνδυνο να μειωθεί η επιθυμία μας να επιδιορθώσουμε τις σχέσεις μας, σημειώνει.
Οι άνθρωποι είναι σύνθετα όντα με πολλές διαφορετικές ανάγκες. Είναι λογικό να χρησιμοποιούμε ποικίλες τεχνικές για να διαμορφώσουμε τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας. Κάποιες φορές αυτό περιλαμβάνει την ενδοσκόπηση, τη γείωση σκέψεων και σώματος.
Άλλες φορές, πρέπει να κοιτάξουμε προς τα έξω και να υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας τις ουσιαστικές συνδέσεις με τους ανθρώπους γύρω μας. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος ώστε να αναλάβουμε την ευθύνη για τη συμπεριφορά μας και να διασφαλίσουμε πως οι σχέσεις μας θα συνεχίσουν να ανθίζουν.
ΠΗΓΗ:BBC
σχετικά νέα
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
