Ναός Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης

Θυμάμαι ήταν ανήμερα του Αγίου Δημητρίου όταν είπα για πρώτη φορά να ρίξω μια ματιά στην ιστορία του ναού του Αγίου Δημητρίου στην Θεσσαλονίκη. Ως βέρα Θεσσαλονικιά έχω μπει άπειρες φορές μέσα για να ανάψω κερί. Σπάνια όμως πλέον σηκώνω το κεφάλι μου για να δω την ομορφιά του ναού. Ακόμα πιο σπάνια κατεβαίνω κάτω στην κρύπτη, που αποτελεί και ένα από τα μουσεία της πόλης μας. (Μουσείο Κρύπτης Ναού Αγίου Δημητρίου)

΄Αγιος Δημήτριος, ο Μυροβλήτης – Πολιούχος της Θεσσαλονίκης

Ο ναός είναι αφιερωμένος στο Άγιο Δημήτριο, τον Μυροβλήτη, Πολιούχο της Θεσσαλονίκης. Κατά την αγιολογική παράδοση, ο Άγιος Δημήτριος τάφηκε στον χώρο όπου τον 5ο αι. μ.Χ. χτίστηκε μεγαλοπρεπής ναός, ο οποίος μετά από καταστροφές και αλλαγές αποτελεί το σημερινό Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου. Ο Άγιος Δημήτριος είναι ο πολιούχος άγιος (προστάτης) της Θεσσαλονίκης. Το όνομα «Μυροβλύτης» του δόθηκε από το μύρο που αναβλύζει από τον τάφο του. Αν η προσοχή σας εστιάζεται σε θέματα πίστης και ενδιαφέρεστε για τα αγιολογικά κείμενα τότε μπορείτε να διαβάσετε εδω λίγα λόγια για τον βίο του Αγίου Δημητρίου – Πολιούχου της Θεσσαλονίκης. Οφείλουμε να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τη wikipedia οι περισσότεροι μελετητές αμφισβητούν την ιστορικότητα των βιογραφικών πληροφοριών των αγιολογικών κειμένων και συμφωνούν ότι δεν υπήρξε Δημήτριος που μαρτύρησε στη Θεσσαλονίκη, αλλά η λατρεία του προέρχεται από το Σίρμιο της Παννονίας.

Εμείς στο παρακάτω κείμενο θα  δούμε λίγα πράγματα για τον ναό εξετάζοντας τον, όχι από την άποψη της πίστης, αλλά από την άποψη της Τέχνης. 

Ναός Αγίου Δημητρίου – ιστορία

Για αρχή λίγη ιστορία. Είναι γνωστό ότι η θέση της εκκλησίας σύμφωνα πάντα με τα αγιολογικά κείμενα σηματοδοτεί τον τόπο μαρτυρίου του αγίου. Το πρώτο κτίσμα ανεγέρθηκε το 313 μ.Χ. και δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα προσευχητάριο. Το 412-413 ο έπαρχος Ιλλυρικού Λεόντιος κτίζει μια τρίκλιτη βασιλική στο υπόγειο της οποίας διατηρεί τμήμα των λουτρών όπου μαρτύρησε ο άγιος. Η βασιλική καίγεται γύρω στο 630 και αμέσως ανεγείρεται μία πεντάκλιτη βασιλική από τον επίσκοπο Ιωάννη με την οικονομική ενίσχυση των θεσσαλονικέων. Ο ναός λεηλατείται από τους Σαρακηνούς το 904, ενώ οι Νορμανδοί το 1185 μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης αφαιρούν το σκήνωμα του Αγίου, το οποίο τελικά βρέθηκε στο μοναστήρι του Αγίου Λαυρεντίου στο Κάμπο της Βόρειας Ιταλίας. Το 1978 η κάρα και μέρος των λειψάνων επιστρέφουν στην Θεσσαλονίκη. Ο γλυπτικός οίκος Φιλιππότη από την Τήνο κατασκευάζει αργυρή λειψανοθήκη το οποίο τοποθετείται κάτω από το ομοίωμα του παλιού κιβωρίου στο δυτικό κλίτος.

Ο ναός μετατρέπεται σε τζαμί – Κασιμιέ Τζαμί

Τον 13ο αιώνα ο ναός επισκευάζεται και ανακαινίζεται ενώ γύρω στο 1492 μετατρέπεται σε τζαμί με το όνομα Κασιμιέ Τζαμί. Η λατρεία του αγίου μεταφέρεται σε ένα παραθαλάσσιο ξυλόγλυπτο ναό περίπου στην θέση της σημερινής Μητρόπολης. Εκεί μεταφέρεται και η εικόνα του αγίου που είχε ζωγραφιστεί όσο ήταν εν ζωή. Η Βασιλική καταστρέφεται από πυρκαγιά το 1890. Τα μωσαϊκά του ναού αποκαλύπτονται κατά την ανακαίνιση που διέταξε ο Βαλής Δεούφ Πασάς ενώ αποδίδεται πάλι στην χριστιανική λατρεία το 1912.

Ναός Αγίου Δημητρίου – Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς Unesco

Κάηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στην μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης το 1917 και τελικά παίρνει την σημερινή μορφή της πεντάκλιτης βασιλικής το 1948. Υπεύθυνος για την αναστύλωση ήταν ο αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος που χάρης στις φωτογραφίες του, τα σχέδια και τις σημειώσεις ο ναός διατήρησε πολλά από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του. Από το 1988 η βασιλική του Αγίου Δημητρίου ανακηρύχθηκε από την Unesco Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς και αποτελεί ένα από τα πολλά Βυζαντινά μνημεία που βρίσκονται στην πόλη. την ίδια χρονιά η κρύπτη του ναού ανακαινίζεται και λειτουργεί μέχρι σήμερα ως μουσειακή έκθεση, γλυπτών, αγγείων, κιονόκρανων και θωρακίων από όλες τις περιόδους του ναού.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία του ναού του Αγίου Δημητρίου

Από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία να πούμε ότι στο κεντρικό κλίτος και στον νάρθηκα του 5ου αιώνα υπάρχει ορθομαρμάρωση από σκυριανό μάρμαρο. Αποτελείται από τέσσερις πλάκες τοποθετημένες με τέτοιον τρόπο ώστε οι φλεβώσεις σχηματίζουν άνθρωπο σε στάση προσευχής. Οι κίονες έχουν κιονόκρανα της εποχής του Θεοδόσιου (5ος αιώνας) τα οποία προέρχονται είτε από την τότε βασιλική ή από παλιότερα ρωμαϊκά κτίσματα. Τα κιονόκρανα επίσης ποικίλουν ως προς την διακόσμηση και αποτελούνται ή από δύο σειρές άκανθα πτυχωτά ή μία σειρά άκανθα και μία σειρά πτυχώσεις που στις γωνίες εμφανίζονται τέσσερις αετοί ή τέσσερις κριοί. Τα τοξωτά επιστήλια και τα επίκρανα διακοσμούνται με ρόδακες, φύλλα πριονωτής άκανθας και προτομές ζώων. Μερικά επίκρανα είναι του 5ου αιώνα. Δυστυχώς δεν είναι γνωστή η αρχική μορφή του τέμπλου έτσι το σημερινό μαρμάρινο προσομοιάζει με άλλα γνωστά παλαιοχριστιανικά.

Ναός Αγίου Δημητρίου – Ψηφιδωτά

Όσον αφορά τα ψηφιδωτά μετά την πυρκαγιά του 1917 σώθηκαν μόνο έντεκα που χρονολογούνται από τον 5ο και τον 9ο αιώνα. Όλα τα ψηφιδωτά εικονίζουν τον Άγιο Δημήτριο περιτριγυρισμένο από διάφορες αντρικές και γυναικείες μορφές ή και αγγέλους. Τα περισσότερα δεν σώζονται ολόκληρα. Χαρακτηριστικό είναι το ψηφιδωτό που όπου ο άγιος εικονίζεται να αγκαλιάζει έναν επίσκοπο και έναν έπαρχο μπροστά στα τείχη της πόλης. το ψηφιδωτό αυτό είναι του 7ου αιώνα και έγινε κατά την Τρίτη πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Σλάβους. Παράλληλα σώζονται και τοιχογραφίες από τον 8 αιώνα που εικονίζουν τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό έφιππο με στρατιωτική ακολουθία. Άλλες τοιχογραφίες αφορούν τον Όσιο Λουκά τον Στειριώτη (11ος αιώνας), τον πατριάρχη Γρηγόριο Παλαμά με τον Ιωάννη τον ΣΤ Κατακουζηνό, ενώ υπάρχει και μία αλληγορική παράσταση ανθρώπου που τον κυνηγάει ένας μονόκερος.

Κρύπτη Αγίου Δημητρίου

Αγίου Δημητρίου 97, 54633, Θεσσαλονίκη Δείτε τον χάρτη