«Νικήρατος»-Ευανθία Καΐρη: Το πρώτο τυπωμένο ελληνικό θεατρικό έργο για την Ελληνική Επανάσταση

Το πρώτο τυπωμένο ελληνικό θεατρικό έργο για την Ελληνική Επανάσταση ήταν ο “Νικήρατος” της Ευανθίας Καΐρη.

Η Ευανθία Καΐρη γεννήθηκε στην Άνδρο το 1799. Ήταν αδελφή του λόγιου Θεόφιλου Καΐρη, του οποίου υπήρξε μάλιστα μαθήτρια στη Σχολή των Κυδωνιών. Το 1821, με την έναρξη της Επανάστασης, επέστρεψε στην Άνδρο, όπου έμεινε μέχρι το καλοκαίρι του 1824, όταν  ακολούθησε τον αδελφό της Δημήτριο στη Σύρο, όπου εκείνος ασχολήθηκε με το εμπόριο. Το καλοκαίρι του 1839 επέστρεψε πάλι στην Άνδρο, όπου και παρέμεινε οριστικά μέχρι το θάνατό της (1866).

H Έξοδος του Μεσολογγίου “γέννησε” τον Νικήρατο

Η Έξοδος του Μεσολογγίου συγκλόνισε τους Έλληνες ανάμεσά τους και την Ευανθία Καΐρη, η οποία θα γράψει το 1826 το πεζό δράμα με τίτλο “Νικήρατος”.

Ο «Νικήρατος», «δράμα εις τρεις πράξεις, υπό ελληνίδος τινός συντεθέν», τυπώθηκε στο Ναύπλιο το 1826. Σύμφωνα με την ημερομηνία της εισαγωγής -που έχει μορφή επιστολής με τίτλο «προς τας Ελληνίδας», το έργο ή μέρος του γράφτηκε στην Ανδρο:
-«Εν Α[νδρω] 1826 Ιουλίου 11».

Η Ευανθία Καΐρη δεν υπογράφει το δράμα της ούτε καν με τα αρχικά της. Μόνο η ένδειξη: «Η ***» βρίσκεται στη θέση της υπογραφής της, «κατεχόμενη από υπερβάλλουσαν συστολήν, η οποία έρχεται εις αντίφασιν προς την ζωηρότητα της φαντασίας» της.

Ο «Νικήρατος» κυριαρχεί ως εξαίρεση μεταξύ των γραπτών της. Την πένα της οδηγεί το συγκλονιστικό γεγονός της εξόδου του Μεσολογγίου, το οποίο αποτελεί το θέμα
του έργου: «[…] Την ημέραν κατά την οποίαν ηκούσθη ‘έπεσε το Μεσολόγγι’, ποιαν αφήκεν πληγήν εις την κατώδυνον καρδίαν μας [.. ,]».

Η επιλογή του θέματος έχει ως φανερή αιτία το πατριωτικό καθήκον, το «μέγα χρέος», απέναντι στο οποίο είναι εξαιρετικά ευαίσθητη. Η Ευανθία Καΐρη δεν είχε μόνον συναίσθηση αλλά και συνείδηση της εξέχουσας ιστορικής στιγμής.

«Υπήρξεν αδύνατον να λησμονήσω την νύκτα της 10ης του εφετεινού Απριλίου»

Άρχισε αμέσως να συνθέτει τον «Νικήρατο», τον οποίο ολοκλήρωσε σε 3 μόλις μήνες μετά το γεγονός, δημιουργώντας ένα ενδιαφέρον από κάθε άποψη ιστορικό δράμα, όπου περικλείεται ηχηρή ακόμα η πραγματικότητα και ζέουσες οι εντυπώσεις της ηρωικής εξόδου.

«Υπήρξεν αδύνατον να λησμονήσω την νύκτα της 10ης του εφετεινού Απριλίου […]
εκείνα τα ηρωικά φαντάσματα, τα παλαίοντα τόσας ημέρας με την πείναν και με τον θάνατον […] τας ημιθανείς γυναίκας και τα μόλις πνέοντα παιδία […] εκείνος των φίλων
και συγγενών ο αποχωρισμός […] αι οιμωγαί των μητέρων […] εκείνοι οι ήρωες, όσοι απεφάσισαν να ενταφιασθούν υπό τα ερείπια του Μεσολογγίου […] των υπονόμων αι εκρήξεις, αι φλόγες, τα χάσματα […], ήρχοντο πάντοτε εις την φαντασίαν μου και ήτον αδύνατον να την εφησυχάσω, εάν δεν απεφάσιζα να εκθέσω εγγράφως, όσα ενόμιζα, ότι
έβλεπα και ήκουα. Πόσον όμως εις εμέ υπήρξεν δύσκολον να συνάψω όσα εφανταζόμην
και όσα ησθάνετο η καρδία μου! Ήρχισα πολλάκις και πολλάκις παραίτησα. Τέλος έγραψα το δράμα τούτο. Ενόμισα ότι έκαμα τί και έλαβα ολίγην άνεσιν. Το παράξενον όμως είναι ότι ετόλμησα να το εκδώσω [

Στον «Νικήρατο» ο τρόπος της δραματουργίας αναλαμβάνει να υπηρετήσει μια ισχυρή συγγραφική έκρηξη, κατά την οποία η επική έξαρση συναγωνίζεται την ποιητική διάθεση.
Ο «Νικήρατος» είναι η μοναδική της δραματουργική προσπάθεια, χωρίς συνέχεια.

Η επιτυχία του έργου

Η επιτυχία του Νικήρατου χάρισε στην Ευανθία Καΐρη μια θέση μεταξύ των λογίων της εποχής. Το 1827 ο Αλέξανδρος Σούτσος σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ὁ Φίλος τοῦ Νόμου (φ. 266, 7 Φεβρουαρίου) αποκάλυψε το όνομά της γράφοντας:

Ἄν καὶ ἡ κυρία Εὐανθία ἠθέλησεν ἀπό μετριοφροσύνην ἀνωνύμως νά ἐκδώσῃ καὶ ν’ ἀποποιηθῇ τὸ καλὸν καὶ ἄξιον λόγου δράμα τοῦ Νικηράτου, ἡμεὶς ὀμως ἀγαπῶντες νὰ ἐνθαῤῥύνομεν τὰ προτερήματα καὶ νὰ διεγείρωμεν τὴν εὐγενὴ ἄμιλλαν, τολμώμεν νὰ τὴν κηρύξωμεν μητέρα τοῦ πονήματος τούτου, νά την κατατάξωμεν εἰς τὸν χορόν τῶν Μουσῶν […].

Το έργο παρουσιάστηκε στην Ερμούπολη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, ενώ ένα μέρος μεταφράστηκε στα ιταλικά, από τον Severiano Fogacci.

Πηγή: (με πληροφορίες από nhmuseum.gr)