«Ο Τόπος» & «Μια γυναίκα» της Annie Ernaux

«Ο Τόπος» και «Μια γυναίκα» της Annie Ernaux, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο

…. «Ένας φίλος κάποτε μου είπε : “Τόσα χρόνια επανάσταση, σπουδές και διαβάσματα, ατελείωτοι καβγάδες, συγκρούσεις με τους γονείς. Και χθες εκεί που καθόμουν, είδα πως είχα την στάση του σώματος του πατέρα μου. Πέρασαν τόσα χρόνια για να καταλάβω ότι, όσο μακριά και να πας, στο τέλος γυρνάς εκεί που ξεκίνησες.»

… «Για μένα, η μητέρα μου δεν έχει ιστορία. Ήταν ανέκαθεν εκεί.»

Τα δύο αυτά «μικρά» βιβλία μιλούν για τους ανθρώπους που μας γέννησαν, την διαδρομή τους που είναι και δική μας. Η Annie Ernaux παίρνει τα παιδικά της χρόνια, τις αναμνήσεις της, όλες αυτές τις φωτογραφίες που κρατούσε σιωπηλά αλλά με ιερή αρχειοθέτηση η ψυχή της, σχεδόν εν αγνοία της και τις αραδιάζει με προσοχή, σεβασμό αλλά και με μια διάθεση πραγματικής ενδοσκόπησης και εμβάθυνσης, τώρα που η ωριμότητα της ηλικίας αλλά και η απόσταση της απώλειας θέτουν τους δικούς τους όρους.

«Για να γίνουμε άνθρωποι περνάμε μέσα από το κοσκίνισμα της οικογένειας»

Με την απομάκρυνση από τα γεγονότα, η αφηγήτρια πιάνει το μίτο από την αρχή, από τους παππούδες της ακόμη και με μια εκκωφαντικά λιτή γραφή, μικρές προτάσεις, απέριττες περιγραφές, σχεδόν τηλεγραφικές ως άλλης εποχής ασπρόμαυρες φωτογραφίες, μας ταξιδεύει από τα πρώτα χρόνια μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο μέχρι και σήμερα. Ένα σήμερα που τη βρίσκει διερρηγμένη «Δεν θα ακούσω ποτέ πια τον ήχο της φωνής της. Και ήταν η φωνή, τα λόγια, τα χέρια, οι κινήσεις της, ο τρόπος που γελούσε και βάδιζε, αυτά που ένωναν την γυναίκα που είμαι τώρα με το παιδί που ήμουν κάποτε. Ο τελευταίος δεσμός με τον κόσμο απ’ τον οποίο προερχόμουν, διερράγη».

Φτώχεια, καταπίεση, καθωσπρεπισμός και συγκεκριμένες ηθικές παράμετροι, ταξικές διακρίσεις σε οτιδήποτε, απαγορευμένες φιλοδοξίες, επιβεβλημένες πρακτικές, εργασία, εκκλησία, σχέσεις, κοινωνικές τάξεις, κανόνες επιβίωσης, χάσμα γενεών, γνώση, προκαταλήψεις, βιβλία, μόρφωση, ραδιόφωνο, περιοδικά, αυτοκίνητα, διαφημίσεις, τρόπος ζωής τότε και τώρα, αγροτικός κόσμος, αστικές συνήθειες, ντοπιολαλιές, ανίατες ασθένειες, ζωή και θάνατος.

Άλλοτε βατά, και άλλοτε με στικτές επασβεστώσεις στις στροφές της ζωής, η συγγραφέας παίρνει τον ανώνυμο συλλογικό γονιό, μάνα ή πατέρα (ποτέ δεν μάθαμε το όνομα των γονέων της) και τους φέρνει μπροστά μας ως τον επώνυμο ατομικό γονέα – τον δικό μας. Αυτόν με τον οποίο πολεμήσαμε για το «καινούργιο» έναντι στο «παρωχημένο», για αυτόν που η «παράδοση» σήμαινε σεβασμός, αποδοχή, μη αλλαγή των δεδομένων, ενώ για μας και μόνον η λέξη ήταν αιτία για αναβρασμό, ατελείωτες συζητήσεις και καυγάδες, χάραξη διαχωριστικών γραμμών με το απέναντι στρατόπεδο. (ήταν τελικά έτσι;;).

.. «Στο σπίτι, δεν γελούσα, είχα ενδώσει στον “σαρκασμό”. Απευθυνόμασταν η μία στην άλλη με αυτόν τον ιδιαίτερο τόνο, ένα κράμα αγανάκτησης και αιώνιας πικρίας, που έκανε τους άλλους να πιστεύουν, αδίκως πάντα, ότι καβγαδίζαμε, έναν τόνο ανάμεσα σε μάνα και κόρη που θα τον αναγνώριζα σε oποιαδήποτε γλώσσα.»

Μέσα από τον ξεκάθαρο λόγο της και την αφοπλιστική της λιτότητα, το συναίσθημα καθίσταται προσωπική υπόθεση του καθενός. Ο χρόνος γίνεται ψηλαφητός μέσα μας, Αυτά που δεν ξέραμε ότι υπήρχαν, αποκτούν φωνή, φωνή με την μορφή αστραπής που φωτίζει ακόμη πιο κάτω. Οι νοητικές και συναισθηματικές μας άγκυρες δονούνται από ρεύματα τόσο παλιά αλλά τόσο διαχρονικά!!!

«Πιστεύω ότι γράφω για την μητέρα μου γιατί είναι η δική μου σειρά να την φέρω στον κόσμο. Ήταν πρόθυμη να κάνει οποιαδήποτε θυσία για να έχω μια ζωή καλύτερη από την δική της, ακόμη και την πιό μεγάλη, να την αποχωριστώ…. Φοιτήτρια φιλολογίας είχα για κείνη μια εικόνα εξευγενισμένη, χωρίς φωνές, μήτε βία. Ήμουν σίγουρη τόσο για την αγάπη της όσο και για μια κατάφωρη αδικία : εκείνη πουλούσε πατάτες και γάλα από το πρωϊ ως το βράδυ προκειμένου εγώ να κάθομαι σε ένα αμφιθέατρο και να ακούω να μιλούν για τον Πλάτωνα»…

… «Ένα βιβλίο πάνω στο ορυκτό βίωμα. Πως οι σπουδές αλλάζουν τον άνθρωπο. Πως ανοίγει κάτω από τα πόδια σου γκρεμός, που σε ξεκόβει από την παλιά ζωή. Πως ο γονιός πεθαίνει, γίνεται ανάμνηση. Δεν λες τα λόγια που πρέπει, την ώρα που πρέπει γιατί δεν ξέρεις πως να τα πεις. Και εκ των υστέρων, τα γράφεις. Ο πόνος αγκαλιά με την χαρά. Η βαθιά υπερηφάνεια του πατέρα. Η κόρη του ανήκει πια “στον κόσμο που αυτόν τον είχε καταφρονήσει”. Το βιβλίο αυτό μιλάει για τους ανθρώπους που μας γέννησαν. Για την μέγγενη του περιβάλλοντος, το τι σημαίνει να είσαι πατέρας αλλά και να είσαι η κόρη αυτού του πατέρα» (από το εισαγωγικό σημείωμα της κας. Σ. Νικολαϊδου).

Σε έναν κόσμο που αλλάζει με απίστευτους ρυθμούς και τα πάντα είναι ρευστά, ίσως κάποιες σταθερές να μην είναι επαναλαμβανόμενα και μπαγιάτικα συναισθηματικά αφηγήματα αλλά νοητικές κατευθυντήριες γραμμές προς το μέλλον.

Βιβλιοπαρουσίαση Ανδρομάχη Καρανίκα – Δημητριάδου