«Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού » του Ντάριο Φο στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων! | Κριτική της παράστασης Παύλος Λεμοντζής
Πρόλογος
«Πώς μας ήρθε η ιδέα να ετοιμάσουμε μια παράσταση με θέμα τις κρατικές δολοφονίες; Στην περίπτωση, μας ώθησε η ανάγκη. Ένα μεγάλο μέρος του κοινού των παραστάσεών μας – εργάτες, φοιτητές, προοδευτικοί δημοκράτες- μάς προέτρεπε να γράψουμε ένα θεατρικό έργο για τη σφαγή στην Αγροτική Τράπεζα του Μιλάνου και τη δολοφονία του Πινέλι, ένα έργο που θα πραγματευόταν τα αίτια και τις πολιτικές επιπτώσεις αυτών των γεγονότων. Ο λόγος πίσω από το αίτημα αυτό ήταν η τρομακτική έλλειψη πληροφόρησης γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα. Αφού πέρασε το αρχικό σοκ, τα ΜΜΕ σιωπούσαν.
Οι δημοσιογράφοι της επίσημης Αριστεράς, με πρώτη την εφημερίδα “Ουνιτά” (L’Unita), παρέμεναν εξαιρετικά προσεκτικοί και δεν προχωρούσαν πέρα από σποραδικά σχόλια του τύπου, όπως: «Το γεγονός είναι ανησυχητικό», «Πόσο μυστηριώδης είναι ο θάνατος του Πινέλι», «Θα παραμείνει τυλιγμένη στο μυστήριο η σφαγή στις τράπεζες;». Όλοι περίμεναν να «χυθεί άπλετο φως». Περίμεναν, αρκεί να μη γινόταν φασαρία. […] (Από τον πρόλογο των Ντάριο Φο – Φράνκα Ράμε)
Η παραγωγή δηλώνει ότι μετά από δύο «σε εντυπωσιακό βαθμό» sold out σεζόν και πολλά θεατρικά βραβεία, η παράσταση – για την οποία συζητάνε δύο χρόνια τώρα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη – κάνει μεγάλη καλοκαιρινή περιοδεία.
Οπότε ο θίασος ταξιδεύει, ώστε να έχουν την ευκαιρία οι απανταχού θεατρόφιλοι να απολαύσουν μια παράσταση με δαιμονική ενέργεια, τραγούδια, ζωντανή μουσική και καυστικό χιούμορ, από μια καλοκουρδισμένη ομάδα ηθοποιών που παίζουν, χορεύουν, τραγουδούν, διακωμωδώντας βιωματικά το δικό τους σήμερα μέσα από την ιστορία του έργου.
Η παράσταση έφτασε και στην Καβάλα και σήκωσε αυλαία στο 66ο Φεστιβάλ Φιλίππων.
Υπόθεση
Μια εκπληκτική κωμωδία του μεγάλου Ιταλού Νομπελίστα συγγραφέα-ηθοποιού Ντάριο Φο, μια ανελέητη σάτιρα κατά της εξουσίας με το γνωστό τρελό χιούμορ του, που δεν αφήνει τίποτα όρθιο!
«Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού», βασίζεται στα αληθινά περιστατικά γύρω από το μυστηριώδη θάνατο του Giuseppe Pinelli, ενός ιταλού αναρχικού, που κατηγορήθηκε για την τοποθέτηση βόμβας στην αγροτική τράπεζα. Ο θάνατος του Pinelli προκλήθηκε, σύμφωνα με τις αστυνομικές αρχές, έπειτα από πτώση από το παράθυρο του αστυνομικού τμήματος. Πρόκειται για μια αμφιλεγόμενη υπόθεση που ταλάνισε την ιταλική κοινή γνώμη.
Ένας τρελός για δέσιμο, ειδικός στις μεταμφιέσεις, διεισδύει στα γραφεία της κεντρικής Ασφάλειας μεταμφιεσμένος σε ανώτατο ανακριτή του Υπουργείου Δικαιοσύνης, για να διαλευκάνει την υπόθεση της «αυτοκτονίας» του αναρχικού που έπεσε από τον 4ο όροφο της Ασφάλειας κατά τη διάρκεια της ανάκρισης. Κι από δω αρχίζει ένα φανταστικό γελαστικό παιχνίδι!
Τρομοκρατημένοι οι μπάτσοι γίνονται έρμαια στην εξυπνάδα και στη φαντασία του τρελού, πέφτουν σε όλες τις παγίδες που τους στήνει, οι αντιφάσεις και τα ψέματα κάνουν παρέλαση και από άγριοι και βλοσυροί μεταμορφώνονται σιγά-σιγά σε κάτι αξιοθρήνητα ανθρωπάκια, που δέρνονται μεταξύ τους. Είναι έτοιμοι να πηδήξουν κι αυτοί απ’ το παράθυρο, τραγουδάνε, εκλιπαρούν τον τρελό για έλεος και η κατηφόρα δεν έχει τέλος! Μέσα σε δύο ώρες η κεντρική Ασφάλεια γίνεται μπάχαλο!
Ανάγνωση
Το 1970 ο νομπελίστας συγγραφέας και η σύζυγός του γράφουν ένα πολιτικό έργο – σταθμό. Πρόκειται για το «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού». Το γράφουν μετά από μια τρομοκρατική επίθεση στην Εθνική Αγροτική Τράπεζα στο Μιλάνο, με σκοπό να ασκήσουν κριτική στην κατάχρηση εξουσίας του συστήματος δικαιοσύνης της Ιταλίας και της κυβερνητικής διαφθοράς.
Μπροστά στην εμφάνιση του επαναστατικού κινήματος, παρόλες τις προσπάθειες των συνδικάτων και των γραφειοκρατών της παλιάς και της νέας αριστεράς να το επαναφομοιώσουν, η εξουσία οδηγείται μοιραία να παίξει αυτή τη φορά το ψεύτικο χαρτί της τρομοκρατίας.
Η ιταλική αστική τάξη του 1969 δεν έχει πια ανάγκη από τα σφάλματα των παλιών αναρχικών, για να βρει μια πρόφαση και να υλοποιήσει την ολοκληρωτική της φύση, παγιδεύοντας τους νέους αναρχικούς με μια αστυνομική σκευωρία. Η βόμβα του Μιλάνου έσκασε εναντίον του προλεταριάτου. Προορισμός της ήταν να χτυπήσει τα λιγότερα σκληροπυρηνικά στρώματα του πληθυσμού, ώστε να τα κάνει να συμμαχήσουν με την εξουσία και να καλέσει σε συσπείρωση την αστική τάξη.
Κάπως έτσι μετατρέπει τις πάσης φύσεως αντίξοες συνθήκες σε απολαυστική διασκέδαση ο “τυχαίος” σχιζοφρενής, πρωταγωνιστής που εξαπατά τον κόσμο παριστάνοντας διάφορους κοινωνικούς ρόλους και, συνεπώς, μπαινοβγαίνει στα αστυνομικά τμήματα, έχοντας όμως την ασφάλεια του ακαταλόγιστου. Του αρέσει να παίζει θέατρο, κι επειδή το θέατρό του είναι το θέατρο της πραγματικότητας, θέλει οι “συνάδελφοι ηθοποιοί” να είναι πραγματικοί άνθρωποι, να παίζουν στα έργα του αλλά χωρίς να το ξέρουν. Κάποια στιγμή βρίσκεται μόνος του σε ένα γραφείο, όπου αναμένεται η ανάκριση για τον “τυχαίο θάνατο ενός αναρχικού”.
Επομένως, το μήνυμα πρέπει να είναι αναγκαστικά ισχυρό και προκλητικό. Σε έναν κόσμο ψεύτικης αξιοπρέπειας και απόκρυψης της αλήθειας, υπάρχει ανάγκη για κάτι που «καίει» αλλά, ταυτόχρονα, γεννά το γέλιο. Αυτή η λειτουργία οδηγεί στην πραγματοποίηση ενός είδους κάθαρσης και κοινωνικής αναγέννησης. Χάρη σ’ αυτό ( το γέλιο) καταρρέουν οι μάσκες των χαρακτήρων και, ταυτόχρονα, οι ρόλοι τους στην κοινωνία.
Η παράσταση
Στην εποχή μας, θεωρίες τείνουν να συσχετίσουν το πολιτικό θέατρο με το βαρύγδουπο και το παράλογο. Αλλά «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» του Ντάριο Φο, το οποίο περιοδεύει τη χώρα έτσι όπως το έχτισε ο εμπνευσμένος «αρχιτέκτονας» Γιάννης Κακλέας, είναι ένας μεθυστικός συνδυασμός βοντβίλ και πολιτικής, που υποδηλώνει ότι οι αδελφοί Marx, Karl και Groucho εργάστηκαν από κοινού γι’ αυτόν. Στο τέλος, το έργο συντηρεί τους ιδεολογικούς φράχτες του, αλλά παραδεχόμαστε ότι πρόκειται για μια ισχυρή υπενθύμιση ότι το θέατρο που ευαγγελίζεται η αριστερά, μπορεί να είναι μια επιβεβαίωση ικανοποίησης, παρά μια συνεχιζόμενη γκρίνια, έστω κι αν ο σκηνοθέτης μπόλιασε στο αρχικό κείμενο επίκαιρες καταστάσεις, που αφορούν στη συμπεριφορά κατασταλτικών δυνάμεων, ένστολων βεβαίως, ακόμα και θεατρανθρώπων, τα γνωστά δηλαδή που μας απασχολούν σήμερα, εντός συνόρων.
Βέβαια, θα πρέπει να επισημάνω ότι η έναρξη απασχόλησε για είκοσι λεπτά το κοίλο σε ένα αριστερό παραλήρημα του γελωτοποιού -Πάνου Βλάχου, το οποίο κέρασε σποραδικά γέλια, ενώ λίγο αργότερα το πολυπληθές κοινό λύθηκε και θύμισε δόξες καλοκαιρινές «Δελφιναρίου» κι ας ήταν σε αρχαίο θέατρο.
Στον «Τυχαίο θάνατο ενός αναρχικού», λοιπόν, ο Ντάριο Φο προσφέρει μια μικρογραφία των κωμικών πηγών, που χρησιμοποιεί είτε πρόκειται για μονόλογο τύπου «γελωτοποιού», όπως για παράδειγμα «Mistero buffo», είτε για φάρσα. Ο συγγραφέας εκτελεί μια επιδέξια δοσολογία και ανάμιξη διαφορετικών μορφών της λαϊκής κωμικής παράδοσης: φάρσα, βαριετέ , τεχνικές αφήγησης προφορικών παραμυθιών, κοροϊδία, όλες τις τεχνικές που συνδυάζονται για να δημιουργήσουν ένα έργο αφιερωμένο στην απομυθοποίηση. Η σκηνοθεσία μεγιστοποιεί αυτή τη μικρογραφία σε σύγχρονη μουσική επιθεώρηση.
Ωστόσο, αυτό το θέαμα – ακρόαμα σε αποχαιρετά με το στομάχι ανακατεμένο, κι ας είναι πειστικό, κι ας αποτελεί τέλειο δείγμα μιας σκληρής εποχής. Πρόκειται για παράσταση που αφήνει απορίες ( μεγεθύνοντας έναν, ούτως ή άλλως, καθημερινό προβληματισμό), ενώ «καρφώνει» ύπουλα το ερώτημα: «πόσο πιο άδικη μπορεί να γίνει η Δικαιοσύνη;»
Όλα όσα είδαμε στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων σχηματοποιούν με τον καλύτερο τρόπο μια εξωφρενική κωμωδία που, όμως, μαρμαρώνει το γέλιο στα χείλη. Ρίχνει σαν πολυβόλο τις σπαρταριστές ατάκες, αλλά ο θεατής παραδέχεται ότι αυτά συνέβησαν, συμβαίνουν και θα συμβαίνουν. Άρα, τι είναι το σωστό; Τρελό γέλιο ή προβληματισμός; Η απάντηση στο ερώτημα, προσωπική υπόθεση.
Ο σκηνοθέτης Γιάννης Κακλέας «τρέχει» την παράστασή του με ιλιγγιώδη ταχύτητα, κρατώντας το κοινό σχεδόν εξίσου μπερδεμένο με τους διεφθαρμένους αξιωματικούς, που προσπαθούν να βγάλουν νόημα από τον «ανόητο αξιόπιστο», ανάμεσά τους. Ο γνωστός μόνο ως ο Maniac, είναι ένας απατεώνας που μεταμφιέζεται σε αρχιδικαστή, επιλέγοντας τις λεπτομέρειες της υπόθεσης ενός υποτιθέμενου αναρχικού που έπεσε από ένα παράθυρο του τέταρτου ορόφου, ενώ βρισκόταν υπό καθεστώς ανάκρισης.
Όσο περισσότερο παίρνει το μέρος τους ο πρωταγωνιστής – τρελός , τόσο λιγότερο αξιόπιστοι φαίνονται οι της εξουσίας. Ουσιαστικά, ανατινάζει την αλήθεια σε μια φαντασμαγορική επίδειξη πυροτεχνημάτων, όπου κάθε καταγγελτική σπίθα φωτίζει τις υπερβολές μιας κοινωνίας σε ελεύθερη πτώση.
Είναι μια τεχνική που χρησιμοποιεί στην παρούσα συνθήκη τόσο αποτελεσματικά ο σκηνοθέτης και την αξιοποιεί τόσο εξαιρετικά ο θίασος με μπροστάρη τον πολυτάλαντο Πάνο Βλάχο, ο οποίος τραγουδάει, χορεύει, παίζει μουσική μαζί με τον εξαιρετικό μουσικό επί σκηνής, τον Βάϊο Πράπα, ώστε όλοι οι συντελεστές μετατρέπουν μια φάρσα σε πολιτικό έργο μεν, αλλά λαϊκό θέατρο, με στοιχεία Commedia dell’Arte, μιούζικαλ, παρωδίας, σάτιρας, επιθεώρησης και σπαρταριστής κωμωδίας: Φοίβος Ριμένας, Στέλιος Πέτσος, Κωνσταντίνος Μαγκλάρας, Παναγιώτης Κατσώλης και Ιφιγένεια Αστεριάδη, διαθέτουν άριστη τεχνική, ωραία φωνή, εξαιρετική κίνηση. Άξιοι επαίνων.
Οι στίχοι των τραγουδιών εκπορεύονται και αυτοί από τον πυρήνα του έργου και της ιστορίας, χωρίς να παραλείψουν να συνομιλήσουν καυστικά και με τόλμη και με γεγονότα δικά μας, οικεία, εδώ της ευρύτερης περιοχής μας.
Ο Πάνος Βλάχος, ένα πολυεργαλείο, είναι η απόλυτα εύστοχη επιλογή του Γιάννη Κακλέα, επειδή απογειώνει την παράσταση, μεγεθύνει τον ρόλο πολύ μακρύτερα από μια ανθρώπινη τρέλα, ακροβατεί επιδέξια ανάμεσα στο γκροτέσκο, στο ρεαλιστικό, στο εξπρεσιονιστικό, στο μουσικό, στο μπουφόνικο είδος θέατρου, καταθέτει στη σκηνή εξαιρετικές ικανότητες γητευτή και εξουδετερώνει την όποια επιφυλακτικότητα θεατών, που τυχόν κρατούσαν πριν από την αυλαία.
Ο σκηνοθέτης τοποθέτησε την ιστορία σε έναν αόριστο σκηνικό χώρο, τον οποίο δημιούργησε ο ίδιος με την Ηλένια Δουλαδίρη. Άλλοτε μεταμορφώνεται σε ένα γκρίζο αστυνομικό τμήμα του Μιλάνο και άλλοτε σε ένα καμπαρέ όπου ακούγονται τα απολαυστικά θεατρικά τραγούδια του Βάιου Πράπα, σε στίχους του Πάνου Βλάχου, ερμηνευμένα από τους ηθοποιούς.
Το τραγούδι του Υπαστυνόμου «Μπερτότσο» από τον Φοίβο Ριμένα είναι, σίγουρα, μια έξοχη στιγμή της παράστασης. Ο ηθοποιός- περφόρμερ κερδίζει επάξια θερμότατο χειροκρότημα.
Σαφώς, πρόκειται για μια επισκόπηση της σχέσης του θεάτρου με την Αριστερά, νοούμενης ως ενός συγκεκριμένου ιστορικά πολιτικού σχηματισμού, που εκφράζει αυθεντικά και προωθεί την αριστερή ιδεολογία, όμως ο Ντάριο Φο και η Φράνκα Ράμε- στιγματισμένοι κομμουνιστές – βασίστηκαν σε πραγματικά γεγονότα για να γράψουν το έργο, το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μιλάνο το 1970, στο θέατρο της Κομούνας.
Επίλογος
«Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» δεν ανασυνθέτει τα γεγονότα, αλλά λαμβάνει χώρα αμέσως μετά το θάνατο του Ιταλού μετανάστη Πινέλι, στα ίδια γραφεία του αστυνομικού τμήματος, όπου ένας τρελός και μυθομανής τύπος προσποιείται ότι είναι επιθεωρητής υπουργείου που ερευνά το γεγονότα, λέγοντας ότι είναι έτοιμος να καλύψει την ευθύνη της αστυνομίας, αλλά, στο μεταξύ, γελοιοποιεί τη στήριξη που παρείχε ο Επίτροπος.
Βρισκόμαστε οι θεατές ενώπιον μιας εκφραστικής πληρότητας του πιο ορθά πολιτικού θεάτρου του Φο, σ’ αυτή την πρόταση της θεατρικής φόρμας, ως χρονικό και ως ανασκόπηση, χωρίς ποτέ να παραβλέπουμε τη σκηνική παρουσίαση, τη διασκευή στα καθ’ υμάς και, μάλιστα, στη σκηνοθεσία με μπρεχτικό τρόπο.
Η κωμωδία αντιπροσωπεύει ένα μνημείο νεωτερισμού στη σκηνή. Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη, ξεκάθαρο παράδειγμα της οποίας είναι η επιλογή να τοποθετηθεί ένας «τρελός» ως πρωταγωνιστής του έργου, στα χρόνια που φούντωσε η συζήτηση για το κλείσιμο των ασύλων. Ο «παλαβός» είναι το έμβλημα της δικαιοσύνης, τόσο επειδή αναλαμβάνει κυριολεκτικά τον ρόλο του αληθινού δικαστή, όσο και επειδή είναι το μέσο για να κατανοήσουμε την αμφιλεγόμενη πραγματικότητα, με την οποία βρισκόμαστε αντιμέτωποι, «In the case of» έχουμε απροκατάληπτο βλέμμα.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία/Δραματουργική επεξεργασία: Γιάννης Κακλέας
Σκηνικά: Ηλένια Δουλαδίρη/Γιάννης Κακλέας
Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη
Μουσική σύνθεση: Βάϊος Πράπας
Στίχοι τραγουδιών: Πάνος Βλάχος
Χορογραφίες: Αγγελική Τρομπούκη
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Λητώ Τριανταφυλλίδου, Ρέα Σαμαροπούλου
Βοηθός ενδυματολόγου: Ιωάννα Καλαβρού
Βοηθός φωτίστριας: Στέβη Κουτσοθανάση
Γραφείο Τύπου – Επικοινωνία: Μαρία Τσολάκη
Διαφήμιση – Social Media: Renegade Media / Βασίλης Ζαρκαδούλας
Παραγωγή: ΤΕΧΝΗΧΩΡΟΣ
Παίζουν:
Γελωτοποιός / τρελός: Πάνος Βλάχος
Υπαστυνόμος Μπερτότσο: Φοίβος Ριμένας
Αστυφύλακας: Στέλιος Πέτσος
Αστυνόμος Πιζάνι: Κωνσταντίνος Μαγκλάρας
Διοικητής: Παναγιώτης Κατσώλης
Δημοσιογράφος Μαρία Φελέτσι: Ιφιγένεια Αστεριάδη
Μουσικός επί σκηνής: Βάιος Πράπας
«Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού » του Ντάριο Φο στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων! | Κριτική της παράστασης Παύλος Λεμοντζής
σχετικά νέα
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
