Οδυσσέας Ελύτης - Εξόριστε ποιητή στον αιώνα σου λέγε τι βλέπεις;

Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου (Ελπιδοφόρου, Ακινδύνου, Ανεμποδίστου, Αφθονίου, Πηγασίου), του 1911 στο Ηράκλειο Κρήτης, συνοικία εφτά μπαλτάδες. Η οικογένειά του κατάγονταν από την Λέσβο. Έζησε στην Αθήνα. Σπούδασε Νομικά αλλά αφοσιώθηκε στην ποίηση. Παράλληλα με την ποίηση ασχολήθηκε και με την ζωγραφική (εικαστικές συνθέσεις, κολλάζ) που ενσωμάτωσε σε ποιητικές συλλογές του («Ιδιωτική Οδός» κά.). Πέθανε στην Αθήνα στις 18 Μαρτίου 1996. Ζήτησε να κηδευτεί, χωρίς επικήδειους, σε απόλυτη χριστιανική σιωπή. Η εκκλησία ήταν στολισμένη με αγριολούλουδα.

Οδυσσέας Ελύτης

Ανήκει στην γενιά του ’30, (στον κύκλο των ποιητών Γιώργου Σεφέρη, Αν. Εμπειρίκου κά.), έναν κύκλο καλλιτεχνών σε μια διαρκή αναζήτηση – μελέτη της Ελληνικότητας, σε συνδυασμό με στοιχεία του Ευρωπαϊκού μοντερνισμού και των νέων ρευμάτων της τέχνης. Μελέτησε το έργο του Αλ. Παπαδιαμάντη και του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου, του Διονυσίου Σολωμού, Α. Κάλβου (κά.). Μετέφρασε θεατρικά έργα (Μπ. Μπρεχτ, Ζ. Ζενέ), Γάλλους ποιητές (Πωλ Ελυάρ κά.), ποιήματα από το έργο του Ισπανού ποιητή Φ. Γκ. Λόρκα. Μετέφρασε την Αποκάλυψη του Ιωάννη, αρχαίους Λυρικούς ποιητές (Σαπφώ, Κριναγόρας).
Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1979, (Απονομή Νόμπελ στον Ελύτη).

Τα ποιήματά του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Το έργο του αποτελεί αντικείμενο μελέτης, πηγή έμπνευσης και επιρροής για πολλούς ερευνητές, κριτικούς, καλλιτέχνες και σύγχρονους ποιητές, τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό.

Ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί από συνθέτες όπως ο Μ. Χατζιδάκις, ο Μ. Θεοδωράκης, ο Γ. Μαρκόπουλος, ο Ν. Μαυρουδής, ο Λ. Κόκοτος, ο Γ. Κουρουπός, ο Δ. Παπαδημητρίου, Ο Μ. Τρανουδάκης, ο Δ. Λάγιος, ο Ηλ. Ανδριόπουλος. Ο Γ. Γλέζος, η Α. Ιωνάτου, κά.
Τα πρώτα του ποιήματα δημοσιεύτηκαν με το επίθετο Βρανάς (επίθετο της μητέρας του). Αργότερα χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο, Ελύτης. Επίθετο που –όπως εξηγεί ο ποιητής- φέρει το αρχικό ΕΛ – (Ελλάδα, Ελευθερία, Ελένη), το Υ –το πιο ελληνικό γράμμα του αλφαβήτου, (όπως Υδρία) και την κατάληξη –ης.

Η ποίησή του ανιχνεύει την αισθητική των αναλογιών, την γήινη θρησκευτικότητα και την πνευματικότητα, την διαφάνεια των αισθημάτων, την αρετή των πράξεων, αναζητώντας τα σύμβολα εκείνα της ελληνικότητας που ορίζουν την ζωή και την ποίηση, την καθημερινότητα και την πνευματική διάσταση της τέχνης και του πολιτισμού.

Στα θέματα της ποίησής του είναι ο φυσικός κόσμος, η αισθητική, η ηθική, η ελευθερία και η δικαιοσύνη, η ομορφιά, ο αρχαίος κόσμος και η λαϊκή παράδοση, ο Ελληνικός πολιτισμός, το άτομο και η κοινότητα, η γλώσσα, η Ιστορία.

Η ποίησή του, εικονοφόρα και ανατρεπτική

Η ποίησή του, εικονοφόρα και ανατρεπτική, φιλοσοφημένη και διαυγής, συνεπής με την πρακτική του βίου του, εκφράζει την δύναμη και τον αγώνα του ανθρώπου, την υπέρβαση, την έκπληξη του θαύματος, την αρετή του μέτρου, την ταπείνωση.
Ποίηση εσωστρεφών κραδασμών, λεπτοφυών ποιοτήτων, διακριτικών συσχετισμών, μελαγχολικών στοχασμών και διακριτών φωνών, έχει στο επίκεντρό της τον άνθρωπο, τον λαϊκό και αθώο, τον Έλληνα αγωνιστή, την ορθόδοξη βυζαντινή παράδοση, τον αρχαίο κόσμο, όλα άρρηκτα συνδεδεμένα με το φως, όπου τα έργα του πολιτισμού και το φυσικό τοπίο ταυτοποιούνται και χαράζονται αενάως.

Ο ποιητής αναζητά την καίρια έκφραση αναδεικνύοντας τα νοήματα που υπηρετούν οι λέξεις, αναδεύοντας και ανασύροντας λέξεις- ψηφίδες από το λεξιλόγιο του λαού (ξάγναντο, προσωπίδες, αντροβάδιστα, μάνταλο, βρόντισμα, ζακόνι), άλλες λόγιες (ευδία, υδρία, άλως, Νέμεση, αγχέμαχο, ερεβοκτόνο, ελίχρυσο), άλλες παρθενικές (ΑΡΙΜΝΑ, ΥΕΛΤΗΣ, ΑΪΑΣΑΝΘΑ ) κι άλλες από την εκκλησιαστική παράδοση (αχειροποίητος, Άσπιλο, Ρόδο Αμάραντο ) σε ένα πλούσιο ηχοχρωματικό πεδίο νοημάτων, μιας γλώσσας ζωηρής και πολυσήμαντης, παλαιάς και σύγχρονης ταυτόχρονα.

Ο ποιητής έχει συναίσθηση του χρέους και του ρόλου του. Ποιήματα όπως «Το Άξιον Εστί», «‘Ασμα Ηρωικό και Πένθιμο…», «Έξι και μία Τύψεις για τον Ουρανό», κά., ασκούν κριτική στις αλαζονικές εξουσίες υπερασπίζοντας την ψυχή και το σθένος των αδυνάτων. Γίνεται έτσι ο ποιητής-προφήτης και οδηγός, ο στοχαστής των δεινών του λαού του.
Κορυφαίο έργο του θεωρείται «Το Άξιον Εστί», (1959/ 1960). Ονομασία που παραπέμπει στην εικόνα του Αγίου όρους και στην εκκλησιαστική υμνογραφία. Το έργο είναι χωρισμένο σε τρία μέρη με τίτλους: Η Γένεσις, Τα Πάθη, Το Δοξαστικόν.

Έργο αυστηρής και σύνθετης-πολύπλοκης δομής, με εστίαση σε προσωπικά και συλλογικά συμβάντα, όπως είναι οι ατομικές εμπειρίες, το αγαθό της ζωής και το γεγονός του πολέμου, η σύλληψη της ιδέας του φυσικού κόσμου, ο φιλοσοφικός στοχασμός, τα λαϊκά και θρησκευτικά δρώμενα, οι αισθητικές διακηρύξεις και οι οραματικές συμπαντικές προσδοκίες.

Ελύτης και «Το Άξιον Εστί»

Εμβληματικό έργο μεγάλης λαϊκής απήχησης, «Το Άξιον Εστί», αποτελεί συμπύκνωση παραδοσιακών, θρησκευτικών, αισθητικών, καλλιτεχνικών τάσεων- μοτίβων. Αφορά μια πρωτότυπη σύλληψη του κόσμου, εγγεγραμμένη στον κύκλο αρχέγονων συστοιχισμών και μιας γεωμετρικής απεικόνισης, όπου τοπίο και άνθρωπος αντικατοπτρίζονται, πιστοποιώντας μια μοναδική ταυτότητα πνευματικότητας.

Ο ποιητής αφομοιώνει στοιχεία της βυζαντινής υμνογραφίας και της λαϊκής παράδοσης (τελετουργίες, γιορτές, συνήθειες, ύμνοι, αίνοι, εγκώμια, παρακλήσεις, θρύλοι, αγιογραφία, ζωγραφική, εικόνες, έργα) αλλά και της Ιστορίας του Ελληνισμού -σε διάφορες φάσεις-, συνδέοντας, με το νήμα της ποίησης (γλώσσα), την εποχή του με τα ρεύματα του υπερρεαλισμού και της ευρωπαϊκής μοντέρνας τέχνης.

«Το Άξιον Εστί» μελοποιήθηκε από τον συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη (1964). Θρησκευτικό ορατόριο για τραγουδιστή, χορωδία, ψάλτη και αναγνώστη. Με συντελεστές τους, Μάνο Κατράκη στην απαγγελία, Γρηγόρη Μπιθικώτση στα τραγούδια, τον Θεόδωρο Δημήτριεφ στα ψαλτικά μέρη, την Μικτή Χορωδία Θάλειας Βυζαντίου και λαϊκή ορχήστρα. Το εξώφυλλο του δίσκου φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, όπως και το εξώφυλλο του βιβλίου «Το Άξιον Εστί», εκδόσεις Ίκαρος, ενώ το εσωτερικό του βιβλίου, κοσμεί η λιθογραφία του Γιάννη Μόραλη. «Το Άξιον Εστί», τραγουδήθηκε από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Εξέφρασε τους αγώνες των Ελλήνων για Δικαιοσύνη και Ελευθερία και αποτελεί την συμπύκνωση ενός μανιφέστου του αγώνα του ανθρώπου και του λαού -των λαών, για Ελευθερία και ανεξαρτησία: σε μια διαχρονία αισθητικών νοημάτων, λειτουργία συνδεδεμένη με τα πάθη και τις δοκιμασίες ως την κατίσχυση της Νίκης, ενός δοξαστικού του Κόσμου, όπως ορίζεται στο ολόγραμμά του, στην παραδοχή του στίχου, «Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!».

Το Δοξαστικόν /διαβάζει ο ποιητής

Ο Ελύτης στον πόλεμο

Ο πόλεμος είναι βασικό στοιχείο στο ποίημα αυτό. Αλλά και οι δοκιμασίες, οι αδικίες, το δώρο της ζωής και η αρετή, η θυσία, το πάθος, η τιμωρία και η νικηφόρα ανταμοιβή της αθωότητας, το ελληνικό τοπίο. Ο ποιητής αφορμάται από τον πόλεμο του ’40, από το ελληνικό τοπίο και το φως, από το θρησκευτικό εκκλησιαστικό τελετουργικό της μεγάλης εβδομάδας, των Παθών και της Ανάστασης, προσδοκώντας την νίκη του ανθρώπου και την κατάκτηση -εγκαθίδρυση της ομορφιάς και της αρετής. Το προφητικό οραματικό πλαίσιο του έργου, υποδηλώνει και την ευθύνη του ποιητή να ομιλήσει εν ονόματι -και εξ ονόματος- του Λαού του, υπερασπιζόμενος τον λαϊκό και αθώο άνθρωπο που θυσιάζεται στις μυλόπετρες του πολέμου και των άδικων εξουσιών. Καταδικάζοντας αυτούς που γίνονται έρμαιο των εκάστοτε εξουσιών, ο ποιητής, παίρνει θέση στα μεγάλα ζητήματα του κόσμου, με τα όπλα της ποίησης που γίνεται στάση ζωής. (γλώσσα, ιδέες, αισθητική, ηθική).

Από την εμπειρία του πολέμου, ο ίδιος ο ποιητής πήρε μέρος ως έφεδρος ανθυπολοχαγός στο μέτωπο της Αλβανίας και κόντεψε να πεθάνει από τύφο, προέκυψε το ποίημα αναφοράς στους συμπολεμιστές του και στον ποιητή Γ. Σαραντάρη: «Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», έργο συνθετικό, μικρότερης έκτασης από το «Άξιον Εστί», πρόπλασμα ίσως αυτού.

Ο Οδυσσέας Ελύτης ανθυπολοχαγός στον πόλεμο του 40

Αναχωρητής αλλά όχι αρνητής της ζωής

Οι «Προσανατολισμοί», έργο νεανικής πνοής όπως και τα ποιήματα της συλλογής «Ήλιος ο πρώτος», με πολλά υπερρεαλιστικά στοιχεία στα νοήματα και στις εικόνες τους, καταδεικνύουν επιρροές και θέματα που θα απασχολήσουν την σκέψη του ποιητή και θα τον οδηγήσουν σε άλλες κατευθύνσεις, εμβαθύνοντας το προσωπικό του όραμα της σύλληψης του κόσμου, στις επόμενες συλλογές.

Αντικείμενο παρατήρησης στα ποιήματά του είναι τα σχήματα, τα σύμβολα, οι αριθμοί: Ο ήλιος της Δικαιοσύνης και η δοξαστική Μυρσίνη, τα αετώματα των ναών και η γεωμετρία των σωμάτων, τα αγάλματα και οι μορφές των αγίων, τα μυστήρια και τα κορίτσια, τα νησιά, τα βουνά, τα λουλούδια, οι άνεμοι και οι ήρωες του 1821 και του 1940, το αγλάισμα του αρχαίου κόσμου, μια αίσθηση συγγένειας και ενότητας των ηρώων – προγόνων, το κλέος ανιδιοτελών πράξεων, η συνέχεια των προγονικών και των αρχαίων παρακαταθηκών.

Προσωποποιημένοι θεοί με την αρχαιοελληνική αισθητική, συγγενείς και ξένοι, ονόματα προσώπων, το κάλλος του έρωτα και η σαγήνη ιερατικών χειρονομιών, η υλικότητα του πνεύματος και η πνευματικότητα της ύλης των σωμάτων και του υλικού κόσμου, η αναχώρηση, το επέκεινα, η πλησμονή και το πλήρωμα του χρόνου, είναι θέματα των ποιητικών συλλογών που εξελίσσονται και ακολουθούν μετά την «Μαρία Νεφέλη», καθώς αναδύεται ο ποιητικός στοχασμός ως κατάφαση -απολογισμός ζωής.

Αναχωρητής αλλά όχι αρνητής της ζωής, ο ποιητής συλλογίζεται σε ένα ακρογιάλι της Νάξου, περιπλανιέται στους ελαιώνες της Λέσβου, στα όρη της Πίνδου, στην άκαυτη βάτο της μνήμης, σε μια πορεία προς το Μέτωπο, με τον άγγελο της Αστυπαλαίας, στην Παναγιά Θαλασσινή στην Άνδρο, στον Μέγα Κούλε το Κάστρο στο Ηράκλειο, ατενίζοντας καταντικρύ στο πέλαγος, «πρόσω ηρέμα», κοιτάζοντας την Μυρτώ, την Μαρίνα των βράχων, την Ελένη, την Μαρία Νεφέλη, την Αριγνώτα, την Αγία Μαρίνα με τα δαιμονικά, απαγγέλοντας ο ποιητής τις παραλλαγές του ποιήματος, «Ο ύπνος των γενναίων» και το Δοξαστικόν από το Άξιον Εστί…

Φωνές ακούγονται σιγανές και δυναμώνουν. …«ότω τις έραται»,… «Ιδού εγώ λοιπόν, Είπεν ο λαός μου, Με το λύχνο του άστρου, Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού, Τα θεμέλιά μου στα βουνά, Λείψανα παλιών άστρων, της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν, Των φονιάδων το αίμα με φως ξεπληρώνω, Ρόδο μου Αμάραντο, Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω, Μοίρα των αθώων…»

«Και θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση, και θα σπείρουνε γενεές στους αιώνες των αιώνων!»[Σελ. 67 Τα Πάθη]

Αποσπάσματα

«ΆΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το φως και η πρώτη
χαραγμένη στην πέτρα ευχή του ανθρώπου
η αλκή μες στο ζώο που οδηγεί τον ήλιο
το φυτό που κελάηδησε και βγήκε η μέρα» [Σελ.73 Το Δοξαστικόν ] –ΤΟ ΆΞΙΟΝ ΕΣΤΙ Εκδ. Ίκαρος

Και η Νύχτα πανσές
παλιάς
πριονισμένης από νοσταλγία Σελήνης [Σελ.22 Η ΓΕΝΕΣΙΣ]

εξόριστε Ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις;
Βλέπω τη διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών [Σελ. 66 ΤΑ ΠΑΘΗ]

«…και αργά στον άνεμο τρίζοντας
εγυρίσανε πάλι με το στήθος μπροστά
φοβερά των βράχων τ’ αγάλματα!» [Σελ.57 ΙΔ’ΤΑ ΠΑΘΗ]

Νυν Νυν το μηδέν και αιέν ο κόσμος ο μικρός, ο Μέγας! [Σελ.88 ΤΟ ΔΟΞΑΣΤΙΚΟΝ]

Νυν των λεπιδοπτέρων το νέφος το κινούμενο
Αιέν των μυστηρίων το φως το περιιπτάμενο [Σελ.88]

«Χαίρε η ονειροτόκος χαίρε η πελαγινή
Χαίρε η Αγκυροφόρος και η Πενταστέρινη»

«Χαίρε η ακριβοσπάθιστη και σεμνή
Χαίρε η προφητικιά και δαιδαλική» [Σελ.77 ΤΟ ΔΟΞΑΣΤΙΚΟΝ] -ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ Εκδ. Ίκαρος

ΕΡΤ Μονόγραμμα -ΟΔ. ΕΛΥΤΗΣ Της πατρίδας μου πάλι ομοιώθηκα

«Η ΑΛΒΑΝΙΑ, ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΜΟΥ υπόσταση ήταν μια περιπέτεια αβάσταχτη, αλλά για την ψυχική μου όμως ιστορία, μια τομή βαθιά.
Λίγοι ξέρουνε ότι το κύριο βάρος του πολέμου το σήκωναν οι ανθυπολοχαγοί. Και συμβολικά αυτό θέλησα να δείξω ηρωοποιώντας έναν ανθυπολοχαγό, με το Άσμα που έγραψα. Από το άλλο μέρος, έγινε αιτία ο πόλεμος να συνειδητοποιήσω τι είναι ο αγώνας, ο ομαδικός πλέον και όχι ο προσωπικός. Θέλω να πω τι σημαίνει να μάχεσαι ενταγμένος μέσα σε μιαν ομάδα, που έχει ορισμένα ιδανικά, και να μάχεσαι και συ γι’ αυτά. χωρίς την εμπειρία αυτή, πιστεύω δεν θα μου είχε ανοιχτεί ο δρόμος για το Άξιον Εστί.

Ήταν η εποχή που έφυγα για να εγκατασταθώ στο Παρίσι. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, η παραμονή μου στην Ευρώπη με έκανε να βλέπω πιο καθαρά το δράμα του τόπου μας · εκεί αναπηδούσε πιο ανάγλυφο το άδικο που κατάτρεχε την Ελλάδα, και το άδικο που κατάτρεχε τον ποιητή. Σιγά-σιγά αυτά τα δύο ταυτίστηκαν μέσα μου. το επαναλαμβάνω, μπορεί να φαίνεται παράξενο, αλλά έβλεπα καθαρά ότι η μοίρα της Ελλάδας ανάμεσα στα άλλα έθνη ήταν ό,τι και η μοίρα του ποιητή ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους – και βέβαια εννοώ τους ανθρώπους του χρήματος και της εξουσίας. Αυτό ήταν ο πρώτος σπινθήρας, ήταν το πρώτο εύρημα. Και η ανάγκη που ένιωθα για μια δέηση, μου ‘δωσε το δεύτερο εύρημα. Να δώσω, δηλαδή, σ’ αυτή τη διαμαρτυρία μου για το άδικο τη μορφή μιας εκκλησιαστικής λειτουργίας.
Κι έτσι γεννήθηκε το Άξιον Εστί». [Σελ. 19] ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ σε λόγο προφορικό ΎΨΙΛΟΝ/ βιβλία

«Βρόντηξαν τα βουνά της Αλβανίας
Δεν έκλαψαν
Γιατί να κλάψουν
Ήταν γενναίο παιδί! [Σελ. 20] -ΑΣΜΑ ΗΡΩΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΝΘΙΜΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΑΜΕΝΟ ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ Εκδ. Ίκαρος

«Διάβαζαν άπληστα τον κόσμο με τα μάτια ανοιχτά για πάντα, κει που μεμιάς τους έριξε το Ασάλευτο» [Σελ. 14 Ο ύπνος των γενναίων]

«Και στο κάθε βρέφος που άνοιγε τα χέρια, ούτε μία ηχώ, μοναχά το μένος της αθωότητας που διαρκώς μεγάλωνε τους καταρράχτες…»
«Και η άχνα που ανεβαίνει απ’ τις κοιλάδες, έχουν να κάνουν πως δεν είναι λέει καπνός, μα η νοσταλγία που ξεθυμαίνει από τις χαραμάδες του ύπνου των Γενναίων». [Σελ. 16 Ο ύπνος των γενναίων (παραλλαγή]

«Ώμο τον ώμο οι δυο μαζί ν’ αντέχουμε το βάρος από τα μελλούμενα, ορκισμένοι στην άκρα σιγαλιά και στη συμβασιλεία των άστρων,
Σα να μην κάτεχα, ο αγράμματος, πως είναι κει ακριβώς, μέσα στην άκρα σιγαλιά, που ακούγονται οι πιο αποτρόπαιοι κρότοι
Και πως αφ’ ότου αβάσταχτη έγινε στου αντρός τα στέρνα η μοναξιά, σκόρπισε κι έσπειρε άστρα!» [Σελ.10 Ο αγράμματος και η ωραία] – ΈΞΙ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ Εκδ. ΊΚΑΡΟΣ

«Να περνά η Παριζιάνα της Κνωσσού στη συλλέκτρια των κρόκων της Θήρας, κι αυτή στην κόρη με τον θαλλόν μυρσίνης, της Πάρου, κι αυτή στη Μυροφόρο τη ρόδινη με τη λαμπάδα, κι αυτή στην ωραία Αντριάνα των Αθηνών, κι αυτή στην κόρη με το ρόδι της Αίγινας. Αν όχι τίποτε άλλο, επειδή κατοικούμε στα ίδια χώματα». [Σελ. 344 Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά]

«Μη λησμονούμε ότι μόνον έτσι ένας Πυθαγόρειος έφτασε στο σημείο να πει ότι το τετράγωνο είναι η φωτιά, ο κύβος η γη, το οκτάεδρο οι άνεμοι, και το δωδεκάεδρο ο σύμπας κόσμος». [Σελ. 21 Εισαγωγή στο χώρο του Αιγαίου]

«Μιλώ για μιαν αριστοκρατική αντίληψη, που συμβαίνει να μην την έχουν διόλου οι αριστοκράτες και να την έχουν με το παραπάνω οι μικροί πληθυσμοί του αρχιπελάγους · οι κυρ Γιάννηδες και οι κυρά Μαρίες, που εμείς προφτάσαμε να τους γνωρίσουμε –τι τύχη- με την υλική παράσταση της ιδέας τους, τον ασβέστη, και με τον φωτοτροπισμό της ψυχής τους, ένα λιοτρόπι στον τενεκέ. Αμέτε να βρείτε σ’ οποιοδήποτε πλάτος της γης άλλους κατοίκους που η φαντασία τους να μην αποτελεί την πιο κατηγορηματική άρνηση της ασχημίας». [Σελ. 146 Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο]

«Και ιδού που σήμερα βρίσκομαι στη Στοκχόλμη, με μόνο κεφάλαιο στα χέρια μου μερικές λέξεις ελληνικές. Είναι ταπεινές αλλά ζωντανές, αφού βρίσκονται στα χείλη ενός ολόκληρου λαού. Είναι ηλικίας τριών χιλιάδων χρόνων αλλά δροσερές σαν να μόλις τις ανάσυρες από τη θάλασσα, μέσ’ απ’ τα βότσαλα και τα φύκια μιας ακτής του Αιγαίου · μέσα στο βαθύ γαλάζιο και την απόλυτη διαφάνεια του αιθέρος. Είναι η λέξη ουρανός, είναι η λέξη θάλασσα, είναι η λέξη ήλιος και είναι η λέξη ελευθερία. Τις καταθέτω με σεβασμό στα πόδια σας. Για να σας ευχαριστήσω. Για να ευχαριστήσω τον γενναιόκαρδο λαό της Σουηδίας και τους κορυφαίους του διανοητές που, με το να αρνούνται τα ποσοτικά κριτήρια, δείχνουν ότι κατέχουν το μυστικό ν’ ανανεώνουν κάθε χρόνο το «θαύμα». Σας ευχαριστώ». [Σελ.276 Τα μικρά Έψιλον] – ΕΝ ΛΕΥΚΩ Εκδ. ΊΚΑΡΟΣ

«Έσπρωξα τη μικρή ξύλινη πόρτα και άναψα κερί Που
Μια ιδέα μου είχε γίνει αόρατη». [Σελ. 14 Η κόρη που έφερνε ο βοριάς]

«Αφού και ο ήλιος και τα κύματα είναι μια γραφή συλλαβική που την αποκρυπτογραφείς μονάχα στους καιρούς της λύπης και της εξορίας». [Σελ.64 Δώρο ασημένιο ποίημα] -ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ ΚΑΙ Η ΔΕΚΑΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΜΟΡΦΙΑ Εκδ. Ίκαρος

«Ω σώμα του καλοκαιριού γυμνό καμένο
Φαγωμένο από το λάδι κι από το αλάτι
Σώμα του βράχου και ρίγος της καρδιάς
Μεγάλο ανέμισμα της κόμης λυγαριάς
Άχνα βασιλικού πάνω από το σγουρό εφηβαίο
Γεμάτο αστράκια και πευκοβελόνες
Σώμα βαθύ πλεούμενο της μέρας! [Σελ.12 σώμα του καλοκαιριού] -ΗΛΙΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ Εκδ. Ίκαρος

«Αήττητη όπως η θεά της Σαμοθράκης πάνω από τα βουνά της θάλασσας».[Σελ. 23 VI] -ΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ Εκδ. Ίκαρος
«Των καλογέρων ελάχιστες ελιές κι η αγρυπνία». [Σελ.33]

«Από την άκρα σοφία του Ανρί Ματίς ως την άκρα αφέλεια του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ απέκτησε το πρώτο της μπλε η Μεσογειακή θάλασσα». [Σελ. 11] -ΕΚ ΤΟΥ ΠΛΗΣΙΟΝ Εκδ. Ίκαρος

«Άρτεμις Άρτεμις κράτα μου το σκύλο της σελήνης
Δαγκώνει κυπαρίσσι κι ανησυχούν οι Αιώνιοι
Κοιμάται πιο βαθιά κείνος που έχει περιβραχεί απ’ την Ιστορία
Μπρος μ’ ένα σπίρτο ας την ανάψεις σαν οινόπνευμα
Ποίηση μόνον είναι
Κείνο που απομένει. Ποίηση . δίκαιη και ουσιαστική κι ευθεία
Όπως μπορεί και να την φαντασθήκαν οι πρωτόπλαστοι
Δίκαιη στα στιφά του κήπου και στο ρολόι αλάθητη». [Σελ.27 Ως Ενδυμίων ] -ΔΥΤΙΚΑ ΤΗΣ ΛΥΠΗΣ Εκδ. Ίκαρος

«Ουρανός καθαρόαιμος
Δάχτυλα που τα πήρε ρυάκι
Περασμένο απ’ τον ύπνο
Στα χλωρά δαφνόφυλλα
Γυμνή κείτεται η μέρα». [Σελ.82 II]

«Ω νεότητα
Πληρωμή του ήλιου
Αιμάτινη στιγμή
Που αχρηστεύει το θάνατο». [Σελ.93 ΧΙΙΙ] -ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ Εκδ. Ίκαρος

«Το αμύγδαλο του κόσμου
είναι πικρό και δεν
γίνεται να το βρεις παρεχτός αν
κοιμηθείς μισός έξω από τον ύπνο». [Σελ.22] -ΤΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΕ ΣΗΜΑΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ Εκδ. Ίκαρος

«Και ψηλά μ’ ακολουθούσε ο Βέγας
Των ερώτων μου όλων ο Πολιούχος [Σελ.38 Ο Φυλλομάντης] -ΤΑ ΕΤΕΡΟΘΑΛΗ Εκδ. Ίκαρος

«Ποια ψυχή να φεύγει και μυρίζει
Τόσο δυνατά ο αέρας κι άλλο δεν αντέχω

Όλος λάθη φεύγω φιλιά που επάνω μου έμειναν
Και τι ωραία στο ύψωμα τα κυπαρίσσια

Καιροί που πριν πολύ από τους γονιούς μου
Μ’ ορφανέψατε κι αποκούμπι αλλού δε βρήκα

Φυσάει, φυσάει και λιγοστεύει ο κόσμος. Φυσάει
Φυσάει και μεγαλώνει ο άλλος · ο θάνατος ο πόντος ο γλαυκός
κι ατελεύτητος
Ο θάνατος ο ήλιος ο χωρίς βασιλέματα». [Σελ. 38-39 Το ύστερο των Σαββάτων] -ΤΑ ΕΛΕΓΕΙΑ Της ΟΞΩΠΕΤΡΑΣ Εκδ. Ίκαρος

«Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, 24
ΣΑΝ ΝΑ ΜΟΝΟΛΟΓΩ, σωπαίνω.
Ίσως και να ‘μαι σε κατάσταση βοτάνου ακόμη
φαρμακευτικού ή φιδιού μιας κρύας Παρασκευής
ή μπορεί και ζώου από κείνα τα ιερά
με τ’ αυτί το μεγάλο γεμάτο ήχους βαρείς
και θόρυβο μεταλλικό από θυμιατήρια». [Σελ. 45]

«-Όλα χάνονται. Του καθενός έρχεται η ώρα.
-Όλα μένουν. Εγώ φεύγω. Εσείς να δούμε τώρα». [Σελ. 59] -ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΑΘΕΑΤΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΥ Ύψιλον /βιβλία

«…θα έλεγα ότι είναι χρέος του ποιητή, ακόμη και στον χώρο αυτόν, τον γεωδαιτημένο από τα όργανα ακριβείας που διαθέτει η σκέψη, ν’ αποτολμά κινήματα της ψυχής αιφνιδιαστικά και ανεξέλεγκτα · να προκαλεί, επεμβαίνοντας μες στη σύνταξη, πρωτοδοκίμαστους κλυδωνισμούς · το ύφος του η γλώσσα του, ν’ αποκτούν κάτι από το σκίρτημα του νεανικού οργανισμού, τη φορά του πουλιού προς τα ύψη».[Σελ. 4]

«Η ΑΓΑΠΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ μου ήρθε από μακριά και, αν μπορεί να το πει αυτό κανένας, έξω απ’ τη λογοτεχνία. Το συνειδητοποίησα μια μέρα καθώς τριγύριζα στις αίθουσες του Βρετανικού Μουσείου και βρέθηκα μπροστά σ’ έναν πάπυρο πρασινωπό, αν θυμάμαι καλά, με χαραγμένο επάνω του αρκετά καθαρά ένα απόσπασμα της Σαπφώς. Ύστερα από τους σωρούς τα λατινικά χειρόγραφα που κατάπινα τα χρόνια εκείνα ένιωθα μια πραγματική ανακούφιση · μου φαινότανε ότι ο κόσμος ίσιωνε κι έμπαινε στη σωστή του θέση. Αυτά τα λιγνόκορμα συμπαγή κεφαλαία συγκροτούσανε μια γραφική παράσταση διαυγή και μυστηριακή μαζί, που μου ‘κανε νόημα φιλικό μέσ’ από τους αιώνες. Σαν να βρισκόμουν πάλι σ’ ένα γιαλό της Μυτιλήνης και ν’ άκουγα την κόρη του περιβολάρη μας να τραγουδά. Κι άξαφνα, όπως ένας ήχος ή μια μυρωδιά, πριν προλάβουμε να το καλοσκεφτούμε, ανασταίνουν μέσα μας μια θαμμένη από καιρό εντύπωση, ξανάβλεπα τον εαυτό μου μαθητή στο Δημοτικό Σχολείο να σκαλίζει τα βιβλία των μεγάλων και να στέκεται με απορία μπροστά σε μιαν ωδή του Πινδάρου. Δεν κάνω λάθος, είμαι βέβαιος, από τότε μου ‘μεινε το κλασικό εκείνο: άριστον μεν ύδωρ».[ Σελ. 25-26]

«Η ΠΡΩΤΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ. Απομένει να μάθουμε ποια είναι η τελευταία». [Σελ. 41]

«Όλοι μαζί, ποιητές, μουσικοί, καλλιτέχνες, παρ’ όλες τις μεγάλες τους διαφορές, κάποτε και χάρη σ’ αυτές, δεν κάνουν στο βάθος και στο πλάτος των αιώνων παρά να συγκροτούν τη δεύτερη κατάσταση του κόσμου». [Σελ. 172]
«Η Ποίηση είναι το άλλο πρόσωπο της Υπερηφάνειας». [Σελ. 459]

«…η τέχνη, στο βάθος, είναι μετατροπή κάποιας μνήμης σε παρόν. Με τη διαφορά ότι η μνήμη -πρέπει να το προσέξουμε αυτό- έχει κι εκείνη τη σύσταση ακριβώς του φυσικού κόσμου. Έχει, δηλαδή, μια επιφάνεια ταραγμένη από εφήμερα γεγονότα κι έναν πυρήνα σταθερό και σκληρό σαν το σταλαγμίτη που σχηματίζουν σε απίθανο μάκρος χρόνου με την εξακολουθητική τους πτώση οι σταγόνες». [Σελ.584] – ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΑΡΤΙΑ Εκδ. Ίκαρος

«Το ‘νιωσα δυνατά στον πόλεμο, πάνω στη υποχώρηση του ’41, μέσα στο φούντωμα της άνοιξης, όταν έδινα βουτιά στα ριζά των ολάνθιστων σύδεντρων για να καλυφθώ από τα γερμανικά στούκας. Με το μάγουλο στο υγρό χώμα ζητούσα βοήθεια, συμπόνια, προστασία · να μου ψιθυρίσουν αυτά τα μπουμπουκιασμένα κλωνιά έναν παρήγορο λόγο. Τίποτε. Το μόνο που ζητούσαν ήταν να μου υποβάλουν το «αιώνιο» που είχαν ταχθεί ν’ αντιπροσωπεύουν.
Έτσι ο ποιητής. Σκληρός. Και να ζητάει τ’ αδύνατα». [Σελ.346] -ΕΝ ΛΕΥΚΩ Εκδ. Ίκαρος

Της αγάπης αίματα * με πορφύρωσαν
Και χαρές ανίδωτες * με σκιάσανε
Οξειδώθηκα μες στη * νοτιά
* των ανθρώπων
Μακρινή Μητέρα * Pόδο μου Αμάραντο

Στ’ ανοιχτά του πέλαγου * με καρτέρεσαν
Με μπομπάρδες τρικάταρτες * και μου ρίξανε
Αμαρτία μου νά ’χα * κι εγώ
* μιαν αγάπη
Μακρινή Μητέρα * Pόδο μου Αμάραντο

Τον Ιούλιο κάποτε * μισανοίξανε
Τα μεγάλα μάτια της * μες στα σπλάχνα μου
Την παρθένα ζωή μια * στιγμή
*να φωτίσουν
Μακρινή Μητέρα * Pόδο μου Αμάραντο

Κι από τότε γύρισαν * καταπάνω μου
Των αιώνων όργητες * ξεφωνίζοντας
“Ο που σ’ είδε, στο αίμα * να ζει
* και στην πέτρα”
Μακρινή Μητέρα * Pόδο μου Αμάραντο

Της πατρίδας μου πάλι * ομοιώθηκα
Μες στις πέτρες άνθισα * και μεγάλωσα
Των φονιάδων το αίμα * με φως
* ξεπληρώνω
Μακρινή Μητέρα * Pόδο μου Αμάραντο
[Σελ. 61 ι’ ΤΑ ΠΑΘΗ] – Το Άξιον Εστί

Οδυσσέας Ελύτης – Εξόριστε ποιητή στον αιώνα σου λέγε τι βλέπεις; | Γράφει η Άγγελα Μάντζιου

Γιώργος Σεφέρης