«Οδύσσεια» στο Εθνικό Θέατρο (κριτική θεάτρου)

Τι να πει κανείς και τι να γράψει ως κριτική για ένα τέτοιο εγχείρημα!! ΄Ηρθε στην Ελλάδα ο Robert Wilson και δέχθηκε να μας τιμήσει σκηνοθετώντας μια παράσταση βασισμένη σε ένα «δικό» μας κείμενο, στο Εθνικό Θέατρο της Αθήνας, σε συμπαραγωγή με το Piccolo Teatro του Μιλάνου. Τόσο οι ηθοποιοί που έπαιξαν (όλοι τους ένας κι ένας) όσο και το ίδιο το Εθνικό θα θυμούνται για πολύ καιρό αυτή τη πανάκριβη (κυριολεκτικά και μεταφορικά) ξεχωριστή δουλειά. Ο υπογράφων νιώθει πολύ «μικρός» να κριτικάρει ένα τέτοιο σκηνοθέτη, αλλά και μια παράστασή του, που θα αφήσει ανεξίτηλα σημάδια στις μνήμες όλων μας, σε σημείο που, πολλά χρόνια μετά, θα την έχουμε ως σημείο αναφοράς.

Να θυμίσουμε, αρχικά, πως ο Wilson συνήθως στις δουλειές του αναλαμβάνει όχι μόνο τη σκηνοθεσία αλλά και τη σύλληψη της κεντρικής ιδέας, το σχεδιασμό σκηνικού, καθώς και των φωτισμών. Οι συντελεστές που αναφέρονται στα προγράμματα, είναι απλώς σύμβουλοι και βοηθοί του. Η θεατρική προσωπικότητα του Wilson είναι τόσο μεγάλη που δεν αφήνει περιθώρια επέμβασης από άλλους καλλιτέχνες (να θυμίσουμε πως πολλοί άλλοι γνωστότατοι σκηνοθέτες έγιναν μεγάλοι χάρις σε μια σειρά πολύ καλών σκηνικών, ή μουσικών συνθέσεων φτιαγμένων και ετοιμοπαράδοτων από άλλους …)

Η Οδύσσεια του Ομήρου είναι ένα εμβληματικό κείμενο που αφηγείται με ιδιάζοντα τρόπο την πορεία του ανθρώπου προς τις ρίζες του αλλά και τους λόγους που ο ίδιος υπάρχει. Όπως όλοι ξέρουμε, και όπως είδαμε και στην συγκεκριμένη παράσταση, ο Οδυσσέας μετά τον πόλεμο της Τροίας ξεκινά το ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη, διασχίζοντας τη θάλασσα της Μεσογείου, από το Αιγαίο Πέλαγος έως τα παράλια της Αφρικής, την Αδριατική και το Ιόνιο. ΄Εχοντας δίπλα τους συντρόφους του στην αρχή, και μόνος στη συνέχεια, βρίσκεται αντιμέτωπος με ανυπέρβλητες δοκιμασίες και εμπόδια, κόντρα στη μανιασμένη θάλασσα, σε θεούς, ανθρώπους και μυθικά τέρατα. Καταφέρνει να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια και επιστρέφει στον τόπο του για να ξαναβρεί τη ζωή του, χάρις στο πολυμήχανο και επινοητικό πνεύμα του.

Ο Robert Wilson στην Αθήνα εικονοποίησε με απαράμιλλο τρόπο το μοναδικό αυτό έπος σε μία συνεχή ροή σκηνών και μαγικών εικόνων μύθου, πραγματικότητας και ιστορίας. Κίνηση, ήχος και φως διατρέχουν την διάσημη αισθητική του σπουδαίου αυτού καλλιτέχνη. Διαθέτει μια εξαιρετική ικανότητα να διεισδύει στα κείμενα με τρόπο ριζοσπαστικό, χαρίζοντας ιδιαίτερο «φως» σε όλες τις διαστάσεις, συνδυάζοντας μύθο και πραγματικότητα και αποκαλύπτοντας απρόσμενες πλευρές ενός μύθου. Θεωρούμε πάντως πως το υπερβολικό στυλιζάρισμα στις ερμηνείες των ηθοποιών αλλά και στα σκηνικά αφαιρεί μια δόση μαγείας, καθιστώντας το όλο θέαμα απλώς μια καλοκουρδισμένη μηχανή. Στην παράσταση που είδαμε (Πέμπτη 17 Ιανουαρίου 2013) οι τεχνητές μακρόσυρτες σιωπές και ακινησίες μερικών ηθοποιών μας ξάφνιασαν αλλά και μας κούρασαν.

Ο τεξανός σκηνοθέτης είναι γνωστός για το ιδιόμορφο στυλ του, βασισμένο κυρίως στο εικαστικό κομμάτι των παραστάσεων που ανεβάζει, λίγο-πολύ λοιπόν περιμέναμε τι θα δούμε, όλοι μας όμως μείναμε καθηλωμένοι -στην ανακαινισμένη πρόπερσι καταπληκτική αίθουσα που «μετρά» σχεδόν ένα αιώνα ζωής- για τρεις και πλέον ώρες να παρακολουθήσουμε ένα υπερθέαμα χρωμάτων, φωτισμών, ανυπέρβλητων σκηνικών, μοναδικών ερμηνειών. Βλέποντας όλα αυτά τα «μαγικά», είπαμε πως πολύ θα θέλαμε να ήμασταν παρόντες στη διάρκεια των προβών, για να δούμε το μοναδικό τρόπο που δούλεψε ο σκηνοθέτης με τους ηθοποιούς του, που κι αυτή τη διαδικασία θα θυμούνται σίγουρα, για πολλά χρόνια, οι καλλιτέχνες αυτοί.

Ο Σταύρος Ζαλμάς στο ρόλο του Οδυσσέα, υπήρξε συγκλονιστικός, έστω και αν μερικές φορές ξέφευγε από το ρόλο (κατ’ εντολή του σκηνοθέτη 😉 και πήγαινε προς κάτι δήθεν ψυχολογικό και ερευνητικό. Η Λυδία Κονιόρδου μας ξάφνιασε παίζοντας τρεις διαφορετικούς και αντιμετρικούς ρόλους (Αντίκλεια, Αρήτη, και Ευρύκλεια), χαρίζοντάς μας φιγούρες και κινήσεις στις οποίες δεν την είχαμε συνηθίσει ως τώρα, ειδικά ως υπηρέτρια της Πηνελόπης. Ο ΄Ακις Σακελλαρίου άφησε τα «πλούτη» του ελεύθερου θεάτρου και ήρθε στο Εθνικό (τον χαρήκαμε και πέρυσι στο Ημέρωμα της Στρίγγλας στο ΡΕΞ) σε όχι πρωταγωνιστικό ρόλο (Ευρύλοχος, ναύτης του Οδυσσέα) -κι αυτό τον τιμά. ΄Οπως πάντα ήταν εύπλαστος, ιδιόρυθμος και ευκίνητος, σωματικά και φωνητικά Ο πρώην διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, Νικήτας Τσακίρογλου έδωσε δείγματα ταπεινότητας σε πολλούς ηθοποιούς σε δυο ρόλους, αυτόν του Ομήρου (σε μια ημίωρη βουβή ακινησία πριν την έναρξη της παράστασης, τέτοια που έδωσε το καλό παράδειγμα σε νεότερους συναδέλφους του, όσους δηλαδή δεν ανέχονται τέτοιες καταστάσεις και θεωρούν πως θέατρο σημαίνει πολυλογία και άκρατη δράση) και σε αυτόν του μάντη Τειρεσία. Και στους δυο ήταν συγκλονιστικός.

Κι άλλοι ηθοποιοί, βέβαια, διέπρεψαν εδώ: η Μαρία Ναυπλιώτου (Καλυψώ, Κίρκη, Πηνελόπη), Βίκυ Παπαδοπούλου (Ναυσικά), Ζέτα Δούκα (Αθηνά) και Αποστόλης Τότσικας ως Ερμής και Τηλέμαχος.

Η Οδύσσεια, που παρουσιάζεται στην Αθήνα από τις 26 Οκτωβρίου 2012 έως τον Μάρτιο του 2013, θα μεταφερθεί στη συνέχεια για τρεις εβδομάδες στο Piccolo Teatro του Μιλάνου αλλά και σε άλλους προορισμούς του εξωτερικού, διαφημίζοντας την χώρα μας και τον πολιτισμό μας σε ολόκληρο τον κόσμο.

Υπόλοιποι συντελεστές:
Κείμενο: Simon Armitage
Δραματουργία: Wolfgang Wiens
Συνεργάτες σκηνοθέτες: Ann-Christin Rommen / Tilman Hecker
 Σχεδιασμός κοστουμιών: Yashi Tabassomi
Συνεργάτης – Σχεδιασμός σκηνικού: Stephanie Engeln
Μουσική επίβλεψη: Hal Willner
Συνεργάτης σχεδιαστής φωτισμών: Scott Bolman
Μετάφραση κειμένου στα ελληνικά – Δραματολογική υποστήριξη: Γιώργος Δεπάστας
Μουσική – πιάνο: Θοδωρής Οικονόμου
Σχεδιασμός ήχου: Studio 19 – Κώστας Μπώκος, Βασίλης Κουντούρης
 Βοηθός σκηνοθέτη: Νατάσα Τριανταφύλλη
Βοηθός σκηνογράφου: Μαρία Τσαγκάρη
Βοηθός ενδυματολόγου: Βασιλική Σύρμα
Τα σκηνικά και τα κοστούμια κατασκευάστηκαν στα εργαστήρια του Piccolo Teatro di Milano.
Παίζουν επίσης (αλφαβητικά) και οι: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Θανάσης Ακκοκαλίδης, Γιώργος Γλάστρας, Μαριάννα Καβαλιεράτου, Αλεξάνδρος Μυλωνάς, Λένα Παπαληγούρα, Γιώργος Τζαβάρας, Γιωργής Τσαμπουράκης, Κοσμάς Φοντούκης.