Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης (600 π.Χ. – 1450 μ.Χ.), David C. Lindberg (Τα αγαπημένα μας βιβλία)

Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης (600 π.Χ. – 1450 μ.Χ.), David C. Lindberg

Απόσπασμα από το βιβλίο:

«Η ελληνική φιλοσοφία εμφανίστηκε στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. το γεγονός δεν συνεπάγεται, παρότι παρουσιάστηκε έτσι από κάποιους, την αντικατάσταση της μυθολογίας από τη φιλοσοφία· η ελληνική μυθολογία δεν εξαφανίστηκε, αντιθέτως συνέχισε να βρίσκεται σε ακμή για αιώνες. Πρόκειται, μάλλον, για την εμφάνιση νέων, φιλοσοφικών, τρόπων σκέψης παράλληλα με τη μυθολογία, ή ενίοτε και σε στενή σχέση μαζί της. Για να το πούμε απλά, ο Όμηρος και ο Ησίοδος δεν ήταν φιλόσοφοι και δεν εξασκούσαν φιλοσοφία· ο Θαλής, ο Πυθαγόρας και ο Ηράκλειτος, μολονότι ζούσαν σε έναν πολιτισμό διαποτισμένο από τη μυθολογία, εγκαινίασαν ένα νέο είδος πνευματικής αναζήτησης, το οποίο εμείς είμαστε διατεθειμένοι να ονομάσουμε «φιλοσοφία»,

Αλλά ποιοι είναι αυτοί οι νέοι τρόποι σκέψης που αναγνωρίζουμε ως φιλοσοφία; Μια ομάδα στοχαστών του 6ου αιώνα ξεκίνησε μια σοβαρή κριτική έρευνα της φύσης του κόσμου στον οποίο ζούσαν -έρευνα η οποία συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Έθεσαν ερωτήματα σχετικά με τα συστατικά στοιχεία του, τη σύνδεσή του, και τη λειτουργία του. Διερεύνησαν αν είναι φτιαγμένος από ένα πράγμα ή πολλά. Διερωτήθηκαν σχετικά με το σχήμα του και τη θέση του και αναρωτήθηκαν για την καταγωγή του. θέλησαν να κατανοήσουν τη διαδικασία της μεταβολής, τη γένεση και το μετασχηματισμό των πραγμάτων. Μελέτησαν τα ασυνήθιστα φυσικά φαινόμενα, όπως οι σεισμοί και οι εκλείψεις, και αναζήτησαν καθολικές εξηγήσεις που θα μπορούσαν να εξηγήσουν τους σεισμούς και τις εκλείψεις γενικά, και όχι μόνο κάποιο συγκεκριμένο σεισμό ή έκλειψη. Και στοχάστηκαν για πρώτη φορά σχετικά με τους κανόνες της επιχειρηματολογίας και της απόδειξης.
 

Οι πρώτοι φιλόσοφοι δεν έθεσαν απλώς ένα νέο σύνολο ερωτήσεων· αναζήτησαν επίσης νέα είδη απαντήσεων. Η προσωποποίηση της φύσης έχασε βαθμηδόν τη σημασία τη σημασία της στη σκέψη τους, και οι θεοί εξαφανίστηκαν από τις εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων που επεξεργάστηκαν. Είδαμε ήδη τη μυθολογική προσέγγιση του Ομήρου και του Ησιόδου: στην ησιόδεια Θεογονία, η γη και ο ουρανός θεωρούνται θεϊκάπλάσματα. Αντίθετα για τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο, ο κόσμος και τα διάφορα μέρη του προκύπτουν από το μηχανικό διαχωρισμό των ατόμων μέσα στην πρωταρχική δίνη. Ακόμα και μέχρι τον 5ο αιώνα, ο Ηρόδοτος διατηρούσε σημαντικό μέρος της παλαιάς μυθολογίας, διανθίζοντας τα βιβλία των «Ιστοριών» του με ιστορίες θεϊκών παρεμβάσεων. Ο Ποσειδών, σύμφωνα με τη διήγησή του, χρησιμοποιούσε μίαν ασυνήθιστη υψηλή παλίρροια για να πλημμυρίσει ένα έλος το οποίο διέσχιζαν οι Πέρσες. Και ο Ηρόδοτος θεωρούσε μία έκλειψη που συνέπεσε με την αποχώρηση του περσικού στρατού ως υπερφυσικό οιωνό. Οι φιλόσοφοι προσέφεραν μια πολύ διαφορετική εξήγηση των πλημμυρών και των εκλείψεων, η οποία δεν περιείχε υπόνοιες θεϊκών παρεμβάσεων. Ο Αναξίμανδρος κατέληξε ότι οι εκλείψεις είναι το αποτέλεσμα της απόφραξης των ανοιγμάτων στους  δακτύλιους του ουράνιου πυρός. Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, τα ουράνια σώματα είναι κύπελλα γεμάτα φωτιά, και οι εκλείψεις συμβαίνουν όταν η ανοικτή πλευρά του κυπέλλου γυρίσει προς την αντίθετη από μας κατεύθυνση. Οι θεωρίες του Αναξίμανδρου και του Ηράκλειτου δεν φαίνονται ιδιαίτερα εκλεπτυσμένες (πενήντα χρόνια μετά τον Ηράκλειτο, ο Εμπεδοκλής και ο Αναξαγόρας θεωρούσαν ότι οι εκλείψεις ήταν απλώς το αποτέλεσμα κοσμικών σκιών), αλλά αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι δεν περιλαμβάνουν τους θεούς. Οι εξηγήσεις είναι εντελώς φυσιοκρατικές· οι εκλείψεις δεν αντανακλούν τις προσωπικές ιδιοτροπίες ή τις αυθαίρετες προτιμήσεις των θεών, αλλά τη φύση έμπυρων δακτυλίων ή ουράνιων κυπέλλων με το έμπυρο περιεχόμενό τους.

Ο κόσμος των φιλοσόφων είναι, με δύο λόγια, ένας εύτακτος, προβλέψιμος κόσμος, στον οποίο τα πράγματα συμπεριφέρονται σύμφωνα με τη φύση τους. Ο ελληνικός όρος που χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει αυτό τον εύτακτο κόσμο ήταν ακριβώς ο όρος «κόσμος», από τον οποίο προέρχονται λέξεις όπως «κοσμολογία» ή «κοσμικός», οι οποίες συναντώνται σε πολλές άλλες γλώσσες. Ο ιδιότροπος κόσμος των θεϊκών παρεμβάσεων παραμερίστηκε, δίνοντας τη θέση του στην τάξη και την κανονικότητα· ο «κόσμος» αντικατέστησε το χάος. Η διάκριση μεταξύ του φυσικού και του υπερφυσικού άρχισε να αναδύεται και τα αίτια (στο βαθμό που ερευνώνται με φιλοσοφικό τρόπο) αναζητούνται πλέον στη φύση των πραγμάτων. Οι φιλόσοφοι που εισήγαγαν αυτούς τους νέους τρόπους σκέψης ονοματίστηκαν από τον Αριστοτέλη «φυσικοί» ή «φυσιολόγοι», ακριβώς λόγω του ενδιαφέροντός τους για τη φύση.» (σελ.36-38, οι σελίδες μπορεί να διαφέρουν καθώς έχω την έκδοση του 1997)

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

«Το επίτευγμα του Lindberg είναι μοναδικό: με φόντο τις εξελίξεις στα πεδία της φιλοσοφίας, της θρησκείας, της τεχνικής και των θεσμών μας μεταδίδει μια τεράστια ποσότητα πληροφοριών σχετικά με το ξεκίνημα της επιστήμης. Το βιβλίο είναι ένα ορόσημο εφόσον αποτελεί … απόπειρα επισκόπησης της επιστήμης του αρχαίου κόσμου … και της συγγραφής μιας γενικής ιστορίας της μεσαιωνικής επιστήμης μαζί. … Ο Lindberg μας δίνει πλούσια ιστορικά στοιχεία για την εξέλιξη των επιστημονικών ιδεών, των πρακτικών και των θεσμών σε μία περίοδο που εκτείνεται από την προ-σωκρατική ελληνική φιλοσοφία μέχρι και τον ύστερο μεσαιωνικό σχολαστικισμό. … Περιλαμβάνει τις εξελίξεις στα μαθηματικά, στην αστρονομία, στην μηχανική, στην οπτική, στην αλχημεία, στην φυσική ιστορία και στην ιατρική. Επιπλέον μας δίνει κι ένα διαφωτιστικό απολογισμό της μεταβίβασης της επιστημονικής γνώσηςαπό την αρχαία Ελλάδα στο μεσαιωνικό Ισλάμ και εν συνεχεία στη μεσαιωνική Ευρώπη. … Ο Lindberg δεν διστάζει να μας δώσει καινούργιες ερμηνείες και να διακινδυνεύσει διατυπώνοντας φρέσκιες κρίσεις και απόψεις που έχουν ως στόχο να άρουν εκκρεμείς ιστορικές διαμάχες»

Γραμμένο το 1992 το βιβλίο είναι εύκολο αναγνώσιμο και από μη ειδικούς. Δίνει μία μικρή περίληψη για τις επιστήμες στην Αρχαία Αίγυπτο και την  Μεσοποταμία καθώς και στοιχεία για τις προϊστορικές αντιλήψεις για τη φύση.

Περνά στην κοσμοθεωρία του Ομήρου και την Θεογονία του Ησίοδου, συνεχίζοντας με τους προ-σωκρατικούς φιλοσόφους, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τους Επικούρειους και τους Στωικούς, τον Ιπποκράτη και τον Γαληνό. Πάνω σε αυτή τη βάση αναδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους οι αρχαίοι φιλόσοφοι μελετήθηκαν από τους μεταγενέστερους καθώς και την επίδραση του Χριστιανισμού στην μελέτη και εξέλιξη των επιστημών. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο, εύκολο στην ανάγνωση, διατηρεί το ενδιαφέρον σαν μυθιστόρημα.

Ο David C. Lindberg (1935-2015) ήταν καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών, στο Πανεπιστήμιο Hilldale, και διετέλεσε διευθυντής του Ινστιτούτου Διερεύνησης Ανθρωπιστικών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν, στο Μάντισον.

Οι Απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, David C. Lindberg, σε ποιους προτείνω να το διαβάσουν

Σε όλους όσους θέλουν να γνωρίσουν με σχετικά εκλαϊκευμένο τρόπο την αρχαία ελληνική σκέψη και τους ποικίλους τρόπους που αυτή επηρέασε τους μεταγενέστερους φιλοσόφους και οδήγησε στην εγκαθίδρυση της Δυτικής Επιστήμης.

Οι Απαρχές της Δυτικής Επιστήμης David C. Lindberg
Ξενόγλωσσος τίτλος The beginning of the Western Science

ISBN13 9789602545201

Εκδότης Ε.Μ.Π. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Χρονολογία Έκδοσης Ιούνιος 2003

Αριθμός σελίδων 570

Διαστάσεις 23×15

Πρόλογος Ιεροδιακόνου Κατερίνα

Μετάφραση Μαρκολέφας Ηλίας

Επιμέλεια Αποστολοπούλου Μαρία

Συγγραφέας/Δημιουργός

(Ελληνικά) Λίντμπεργκ Ντέϊβιντ

Προτείνει η Έλσα Παπαγιαννοπούλου