«Οι καπναποθήκες της Θεσσαλονίκης»

«Οι καπναποθήκες της Θεσσαλονίκης. Η αρχιτεκτονική κληρονομιά του καπνού του 20ού αιώνα» των Σοφία Γκουβούση -Σπυρίδων Ταβλίκου.

Η Θεσσαλονίκη στη διάρκεια του 20ού αιώνα υπήρξε το σημαντικότερο καπνεμπορικό κέντρο της Ελλάδας, με την εμπορία και επεξεργασία φύλλων καπνού να αποτελεί έναν από τους πιο παλαιούς και δυναμικούς κλάδους της οικονομίας της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, τη δεκαετία του 1930, περισσότερο από το 50% του εξωτερικού συναλλάγματος της Ελλάδας προερχόταν από τις εξαγωγές καπνού.

Η Θεσσαλονίκη ως καπνεμπορικό κέντρο τον προηγούμενο αιώνα γνώρισε μεγάλη οικονομική ευημερία και ανάπτυξη και εξελίχθηκε σε μία από τις τρεις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αγορές μαζί τη Δρέσδη και το Αμβούργο.

Αδιάψευστος μάρτυρας αυτής της οικονομικής ανάπτυξης ήταν οι μεγάλες και εντυπωσιακές αρχιτεκτονικά καπναποθήκες που χτίστηκαν:

• Στο κέντρο της Θεσσαλονίκης
• Ανατολικά στην Καλαμαριά και στην Πυλαία
• Δυτικά στη Σταυρούπολη, στην Ευκαρπία, στο Ωραιόκαστρο, στους Αμπελόκηπους, στον Εύοσμο, στη Μενεμένη και στη Νεάπολη

Αυτά τα κτήρια των καπναποθηκών διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο όχι μόνο στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου της πόλης, αλλά και στην εξέλιξη των τοπικών κοινωνιών που τα περιέβαλλαν, αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής – βιομηχανικής κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης.

Οι καπναποθήκες της Θεσσαλονίκης

Όλες οι καπναποθήκες της Θεσσαλονίκης, συνοδευόμενες με επεξεργασμένα σχέδια, χάρτες, πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό και αναλυτικά κείμενα, παρουσιάζονται σε μια δίγλωσση έκδοση του εκδοτικού οίκου University Studio Press με τίτλο: «Οι καπναποθήκες της Θεσσαλονίκης. Η αρχιτεκτονική κληρονομιά του καπνού του 20ού αιώνα» των Σοφία Γκουβούση – Σπυρίδων Ταβλίκου.

Κτήρια εξαιρετικού αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος! Κάποια από αυτά χάθηκαν, άλλα στέγασαν διαφορετικές χρήσεις στην πορεία του χρόνου, ενώ αρκετά αν και σήμερα παραμένουν σε πλήρη εγκατάλειψη, εντούτοις μαρτυρούν τη μεγάλη καπνεμπορική δραστηριότητα της Θεσσαλονίκης.

Ποιους αφορά

Η μελέτη αυτή αποτελεί ένα εξαιρετικό εργαλείο για όποιον ενδιαφέρεται για την ιστορία της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, καθώς μέσα στις σελίδες θα βρει πολύ πλούσιο φωτογραφικό υλικό αλλά και σχέδια, χάρτες και προφορικές μαρτυρίες καπνεμπόρων.

Παράλληλα έχει μεγάλο ενδιαφέρον για το τεχνικό αναγνωστικό κοινό (πολιτικούς μηχανικούς και αρχιτέκτονες) αλλά και τους μελετητές της αρχιτεκτονικής – βιομηχανικής κληρονομιάς! Το βιβλίο είναι μια ακριβέστατη και τεκμηριωμένη επιστημονική μελέτη – καταγραφή, για μια κατηγορία βιομηχανικών κτηρίων της Θεσσαλονίκης.

Επιπλέον, αποτελεί το πρώτο βήμα για τη διάσωση – αξιοποίηση και νέα χρήση των κτηρίων που στέγασαν την καπνεμπορική δραστηριότητα της πόλης. Σήμερα ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αξιοποίησης καπναποθήκης στην πόλη​ είναι η επανάχρηση του μεγαλύτερου συγκροτήματος καπναποθηκών του κέντρου της Θεσσαλονίκης (ιδιοκτησίας της Αυστροελληνικής εταιρίας καπνών ΑΕ) που σήμερα είναι γνωστό ως “Πλατεία Odeon”.

Στο βιβλίο παρουσιάζονται 88 κτήρια καπναποθηκών, εκ των οποίων τα 56 υφίστανται έως σήμερα. Υπάρχουν εντυπωσιακοί αναλυτικοί χάρτες και διαγράμματα που δείχνουν τη χωροθέτηση των κτηρίων και των συγκροτημάτων στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. Περισσότερες από 1000 φωτογραφίες έγχρωμες και ασπρόμαυρες, αλλά και αεροφωτογραφίες, που δείχνουν τόσο την αρχική, όσο και την υφιστάμενη κατάσταση των καπναποθηκών του 20ού αιώνα.

Η έρευνα για τις καπναποθήκες συμπληρώθηκε και με προφορικές μαρτυρίες καπνεμπόρων – ιδιοκτητών, οι οποίοι διέθεσαν και πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό συμβάλλοντας καθοριστικά στην κατανόηση της ιστορίας των κτιρίων και την επιχειρηματική δραστηριότητα των καπνεμπορικών εταιρειών.

Η ανάλυση της χωροθέτησης, της μορφολογίας και του τρόπου κατασκευής τους, συναρτήσει του χρόνου ανέγερσής τους, επεξηγεί τις ιδιαιτερότητες του μοντέλου ανάπτυξής τους και τεκμηριώνει την αρχιτεκτονική τους υπόσταση και τον ρόλο τους στη διαμόρφωση του περιαστικού τοπίου της πόλης. Το κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο, η νομοθεσία, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, η εξέλιξη της βιομηχανίας και του κλάδου της μεταποιητικής δραστηριότητας του καπνού είναι στοιχεία που αναλύθηκαν, καθώς συμβάλλουν αποφασιστικά στην προσέγγιση του θέματος.

Στόχος του βιβλίου είναι η κατανόηση του τρόπου ανάπτυξης των καπναποθηκών τόσο χρονικά όσο και χωρικά στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης, καθώς και η αξιολόγησή τους ως βιομηχανικά κτήρια, ευελπιστώντας στην ανάδειξή τους αλλά και στην ευαισθητοποίηση των πολιτών, των ιδιοκτητών και των φορέων για τη διάσωσή τους.

Σοφία Γκουβούση και Σπυρίδων Ταβλίκος

Η έκδοση «Οι καπναποθήκες της Θεσσαλονίκης» είναι το αποτέλεσμα μιας πολύχρονης, συστηματικής και συντονισμένης έρευνας των συγγραφέων, Σοφίας Γκουβούση και Σπυρίδωνα Ταβλίκου, που ξεκίνησε το 2001 και ολοκληρώθηκε το 2018 με την κυκλοφορία ενός ιδιαίτερα καλαίσθητου τόμου 454 σελίδων.

Η Σοφία Η. Γκουβούση (2310-862995 / 6977-090372) είναι Δρ αρχιτέκτονας μηχανικός ΑΠΘ με μεταπτυχιακές σπουδές στην Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων. Εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα έως το 2007, συμμετέχοντας παράλληλα σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και ερευνητικά προγράμματα του ΑΠΘ, και στο δημόσιο τομέα (ΟΕΚ, ΟΑΕΔ) έως το 2017. Σήμερα δραστηριοποιείται ως ελεύθερη επαγγελματίας με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Ο Σπυρίδων Β. Ταβλίκος (www.tavlikos.gr, 2310661688, 6975851009) είναι αρχιτέκτονας μηχανικός ΑΠΘ με μεταπτυχιακές σπουδές στη Διοίκηση και Διαχείριση Τεχνικών Έργων. Είναι πιστοποιημένος ενεργειακός επιθεωρητής Γ’ τάξης και γραμμένος στο Μητρώο Εμπειρίας Κατασκευαστών για τις κατηγορίες έργων Οικοδομικά και Πρασίνου. Εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα έως το 2004, ενώ έκτοτε ασκεί το ελεύθερο επάγγελμα με έδρα τη γενέτειρά του Θεσσαλονίκη.

Η έκδοση υλοποιήθηκε με τη χρηματοδότηση του Πανελλήνιου Συνδέσμου Βιομηχανιών Μεταποίησης και Εταιρειών Εμπορίας Καπνού (ΠΣΒΜΕΕΚ).