«Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» στους Φιλίππους | κριτική

 

Ιδιαίτερο, περίπλοκο, κωμικό, σατιρικό, ευφυές, ανατρεπτικό και εξαιρετικά πρωτότυπο για την εποχή του. Γραμμένο, κατά πάσα πιθανότητα, στην περίοδο 1595-96, δηλαδή λίγο πριν ή αμέσως μετά το Ρωμαίος και Ιουλιέττα ( όπως διάβασα), το « Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» είναι έργο υψηλής ποίησης , νεανική τρέλα του Ελισαβετιανού συγγραφέα και, αναμφίβολα, το κορυφαίο δημιούργημα της πρώτης περιόδου του Σαίξπηρ. Ελάχιστα έργα του διεθνούς ρεπερτορίου, ακόμη και του ίδιου του Σαίξπηρ, μπορούν να σταθούν δίπλα στο «?Όνειρο» και να το συναγωνιστούν στην τελειότητα της κατασκευής του, την πρωτοτυπία του, τη δραματουργική του δομή και την ευρηματικότητά του. Εδώ, ο ποιητής ανατρέπει την κοινή λογική, πυροδοτεί τον μηχανισμό του ονείρου, ενεργοποιεί τη φαντασία, διαταράσσει τα στοιχεία της φύσης, μεταμορφώνει ανθρώπους, μεταλλάσσει αισθήματα αλλά και ισορροπεί το σύμπαν. Έκτοτε, λίγα λογοτεχνικά κείμενα μπόρεσαν να συναγωνιστούν τη φαντασία του «Ονείρου» ή να επαναλάβουν τις ποιητικές τονικότητες που επινοεί. Επίσης, ελάχιστα κατόρθωσαν ν? αναμείξουν και να συνδυάσουν τόσο πολλά και παράταιρα υλικά σ? ένα αρραγές σύνολο χωρίς ρωγμές, να καθυποτάξουν τόσες ασυμφωνίες σε μια σύνθετη αρμονική κλίμακα ή –εφόσον μιλάμε για έργο που στον πυρήνα της δράσης του τοποθετεί έναν επιτηδευματία υφαντή– να συνυφάνουν τόσο διαφορετικά νήματα σε μια λαμπρή παράσταση, που η παιγνιώδης απλότητά της δεν ψευτίζει πουθενά.

 

Τέσσερις διαφορετικοί κόσμοι, που αποτελούν τέσσερα διακριτά πεδία αναφοράς, συμπλέκονται στο «Όνειρο» : Ο κόσμος της αρχαίας μυθολογίας (Θησέας και Ιππολύτη), ο κόσμος των τεσσάρων εραστών που, μολονότι αναγεννησιακός στους τρόπους και τα ήθη της ερωτικής επικοινωνίας, παρουσιάζεται άχρονος και καθολικός, ο κόσμος των ξωτικών, όπως αναδύεται από τη μεσαιωνική καταγωγή του και τις λαϊκές παραδόσεις της αγγλικής υπαίθρου και, τέλος, ο κόσμος των μαστόρων, δηλαδή η ελισαβετιανή κοινωνία των τεχνιτών της επαρχίας, όπως θα τους είχε γνωρίσει από κοντά ο Σαίξπηρ στο γενέθλιο Στράτφορντ. Το «Όνειρο» είναι μια γιορτινή κωμωδία, με την ευρύτερη ανθρωπολογική αποδοχή της λέξης, ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το θέατρο.

 

Υπόθεση

Δυο άντρες ( Δημήτριος και Λύσανδρος) διεκδικούν ερωτικά την ίδια κοπέλα (Ερμία) και ο πατέρας της ζητά το θάνατο της, αν αυτή δε δεχτεί να πάρει τον έναν από αυτούς, τον Δημήτριο. Εκείνη, όμως, θέλει τον Λύσανδρο. Απ? αυτό το σημείο ξεκινά μια ατέλειωτη σειρά από ερωτικές συγκρούσεις, συγχύσεις και προδοσίες, που εμπλέκουν τα ζευγάρια σε ένα εφιαλτικό παιχνίδι, καθώς στην πορεία συναρτώνται με την ερωτική περιπέτεια των δαιμόνων του δάσους. Μέσα στο σκοτάδι του – όπου περιφέρονται τα ανέμελα ξωτικά – οι εραστές στροβιλίζονται σε μια ερωτική δίνη. Αναπάντεχα οι δύο άντρες χάνουν την ταυτότητα τους: ο Λύσανδρος και ο Δημήτρης κοιμούνται ερωτευμένοι με την Ερμία, αλλά ξυπνούν ερωτευμένοι με την αγαπημένης της φίλη, Ελένη. Μαγικό φίλτρο η αιτία. Μεταμορφώσεις, έρωτες, ξωτικά, ένας γάιδαρος και η βασίλισσα Τιτάνια υφαίνουν τον ιστό της πιο υπέροχης και μαγικής ιστορίας.
 

Τα πλούσια ηθογραφικά στοιχεία, οι λαϊκές παραδόσεις και τα παραμύθια κυριαρχούν σ? αυτό το πραγματικά θεσπέσιο «Όνειρο» κάποιας βραδιάς του καλοκαιριού. Το Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας περισσότερο, ίσως, από οποιαδήποτε άλλη κωμωδία του Σαίξπηρ είναι μια σάτιρα. Σατιρίζει το θέατρο και τους ηθοποιούς, τον έρωτα και τους ερωτευμένους, το παιχνίδι της εξουσίας που παίζεται σε όλα τα επίπεδα και με όλα τα μέσα τόσο στον πραγματικό όσο και στον εξωπραγματικό κόσμο.
 

Ο Αιμίλιος Χειλάκης λέει για το έργο : «οι γνώστες του Σαίξπηρ ξέρουν πολύ καλά ότι είναι αταξινόμητες οι μη τραγωδίες του. Ούτε η “Δωδέκατη Νύχτα” είναι ακριβώς κωμωδία, ούτετο “Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας”. Ίσως, μόνο η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων κατατάσσεται πιο εύκολα στο είδος της φάρσας και αγγίζει τους μεσαιωνικούς μίμους. Ο Σαίξπηρ με την κωμωδία του δεν είναι πολύ καθαρός. Οι πιο σκληροί μελετητές του λένε ότι είναι ούτως ή αλλως φαρσικός. Ακόμη και οι τραγωδίες του ενέχουν μέσα το στοιχείο της ανατροπής.

Ούτως ή άλλως είναι παιδί του μεσαιωνικού θεάτρου ο Σαίξπηρ. Και φυσικά, πατέρας του σύγχρονου θεάτρου. Είναι στο μεταίχμιο. Δεν μπορούμε να πούμε ότι το “Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας” είναι ένα καθαρό είδος θεάτρου γιατί είχε γραφτεί για έναν γάμο, ήταν κατά παραγγελία. Σε αυτό το έργο, ο ίδιος παίζει με δικά του γνωστά θέματα. Έτσι, ως μελετητές δυσκολευόμαστε με το τι ακριβώς έχουμε να κάνουμε. Να τα βάλουμε όλα σε έναν κοινό άξονα δεν γίνεται. Μία κοινή φόρμα δεν υπάρχει. Άρα παραθέτουμε τις εικόνες και τις ιστορίες ανάλογα με την διασκευή που επιθυμούμε. Το έργο είναι πολύ μεγάλο και έχει υποστεί διασκευή από τον Μανώλη Δούνια και εμένα για να γίνει παράσταση 1 ώρας και 45 λεπτών».

 

Η παράσταση

Καταλαβαίνουμε ότι η εποχή ζητάει από τον κάθε σκηνοθέτη να δώσει τη δική του «ανάγνωση». Είναι έργο παγανιστικό. Δεν είναι τυχαίο ότι συμβαίνει τη νύχτα του μεσοκαλόκαιρου, μια από τις πιο σημαντικές παγανιστικές γιορτές. Η σκηνοθεσία δούλεψε το έργο με κέφι, ομολογουμένως, έχοντας σύγχρονο όραμα, φρέσκες ιδέες κι ένα συγκεκριμένο πλάνο χωροθεσιακό. Μια μεγάλη παραλληλόγραμμη λευκή κλιμακωτή κατασκευή, η οποία στην πορεία αποδομείται κι αποκαλύπτει την πολλαπλή της χρήση. Γίνεται δάσος, γίνεται παλάτι, ορμητήριο του γελωτοποιού Πουκ ( έξοχος ο Μιχάλης Σαράντης στον ρόλο), γίνεται χρηστικό αντικείμενο, γίνεται κλίνη κι οποιαδήποτε μετάλλαξη εξυπηρετεί τη δράση.
 

Τα μαστόρια ανοίγουν τη σκηνή, αυτά την κλείνουν. Ενδιαμέσως ξεδιπλώνεται όλο το ταλέντο των σκηνοθετών και των ερμηνευτών. Του φωτιστή και του μουσικού. Το κοινό απολαμβάνει ένα σύμπλεγμα από σάτιρα, παρωδία, κόμικς. Η pixar ενώνεται με τη Walt Disney, τη Dreamwork και τη γόνιμη φαντασία των Χειλάκη – Δούνια και γεννιέται μια μυθοπλαστική ευφάνταστη περιπέτεια με ήρωες του τέλους του 16 ου αιώνα, αλλά με τους ρυθμούς κινουμένων σχεδίων από ζωντανούς, νευρώδεις, υπερκινητικούς και ικανότατους σημερινούς υποκριτές. Άφθονα ευρήματα, απολαυστικά γκαγκς, ταχύτητα, αξιοθαύμαστη συνεργασία, εξαιρετικές εικόνες, απογειωτικές ερμηνείες, έως ότου κλείνει ο μύθος με το hapy end του γάμου των ερωτευμένων ζευγαριών.
 

Ύστερα, ανοίγει το «αλ- τσαντίρι νιους» με καλεσμένο τον συμπαθή ηθοποιό Βλαδίμηρο Κυριακίδη. Το θέατρο είναι καθρέφτης κι όταν το σταλμένο επιστέφει μεγεθυσμένο, τότε η υπερβολή εξουδετερώνει το μέτρο. Ο Βλαδίμηρος Κυριακίδης πολλαπλασίασε το κάτοπτρο, λογικό να εξοκείλει σε μια συνηθισμένη ερμηνεία επιθεώρησης καλοκαιρινής περιοδείας κι άπλωσε στη σκηνή ό,τι διέθετε η σκευή του σε μούτες, κοκοράκια, κλισέ. Μάλιστα, συνεπικουρούμενος από τον Δούκα- σκηνοθέτη- Χειλάκη, ο οποίος άφηνε το τρανταχτό του γέλιο να διαπεράσει το χειλόφωνό του και να φτάσει στον τελευταίο θεατή του άνω διαζώματος, ξεσήκωσε το κοίλο σ? ένα ομαδικό παραλήρημα ιλαρότητας. Ευτυχώς, οι ηθοποιοί που ερμήνευαν δίπλα του ρόλους, όχι μόνο δεν έχασαν την ψυχραιμία τους, αλλά κατάφεραν να κερδίσουν θαυμασμό με την εξαιρετική τους ερμηνεία, όντες μέσα στο έργο και με σωστούς ρυθμούς.

 

Ασφαλώς, το χιούμορ είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο από το «κομμάτι που σε κάνει να γελάς». Έχει συγκεκριμένο πολιτισμικό συμφραζόμενο. Δημιουργείται υπό συγκεκριμένες κοινωνικές και ιστορικές περιστάσεις, αλλάζει με την πορεία των χρόνων, πολιτικολογεί και κοινωνικοποιεί. Συνήθως, αυτοί που μοιράζονται μια κοινή αίσθηση του χιούμορ, μοιράζονται γενικότερα και μια κοινή αισθητική. Κοινό χιούμορ πολλές φορές σημαίνει και κοινή κουλτούρα.

Πέρυσι και πρόπερσι οι ίδιοι συντελεστές μάς χάρισαν συγκινητικές στιγμές με την «Αντιγόνη» και την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» , αντίστοιχα. Φέτος θέλησαν να πρωτοτυπήσουν με Σαίξπηρ και το κατάφεραν. Ο κόσμος χάρηκε την παράσταση, γέλασε, ευφράνθηκε κι έφυγε ικανοποιημένος από το αρχαίο θέατρο. Εάν θελήσετε να περάσετε δυο περίπου ώρες αγαλλίασης , όπου συναντήσετε την παράσταση, δείτε την. Μπορείτε να πάρετε μαζί σας και παιδιά και εγγόνια και λοιπούς συγγενείς.