Δύο ήταν τα σταυροφορικά τάγματα που διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο στην προστασία των χριστιανικών κρατιδίων της Μέσης Ανατολής μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ το 1099 από τα στρατεύματα της δυτικής Ευρώπης: το τάγμα από τους Ιωαννίτες ιππότες ή Οσπιταλίων (τάγμα Ιωαννιτών ιπποτών) και το τάγμα των Ναϊτών ιπποτών. Το τάγμα των Τευτόνων ιπποτών, το οποίο ιδρύθηκε στα τέλη του δωδέκατου αιώνα, έπαιξε σαφέστατα μικρότερο λόγο στην υπεράσπιση των σταυροφορικών κτήσεων και στην πολιτική ιστορία της εξεταζόμενης περιόδου.
Η ιδέα της προστασίας των χριστιανών προσκυνητών που επισκέπτονταν τους Αγίους Τόπους ήταν παλαιότερη από το κίνημα των Σταυροφοριών. Ανάγεται περίπου στα μέσα του ενδέκατου αιώνα. Συγκεκριμένα το 1048 ή το 1070, όταν η Ιερουσαλήμ βρισκόταν υπό την κατοχή του Χαλιφάτου των Φατιμίδων της Αιγύπτου, κάποιοι ιταλοί έμποροι από το Αμάλφι πήραν άδεια από τον χαλίφη για να ιδρύσουν ένα μοναστήρι και μία εκκλησία αφιερωμένα στην Παρθένο Μαρία, κοντά στον Πανάγιο Τάφο.
Επρόκειτο για την πρώτη εκκλησία του δυτικού καθολικού δόγματος στην περιοχή. Οι έμποροι αποφάσισαν ακόμη να ιδρύσουν και έναν ξενώνα για την περίθαλψη και τη φιλοξενία των χριστιανών προσκυνητών.
Οι Ιωαννίτες ιππότες
Λέγεται ότι το κτίριο στο οποίο στέγασαν οι έμποροι το ίδρυμά τους ανήκε προηγουμένως σε ορθόδοξους Έλληνες, οι οποίοι διατηρούσαν ναό του δόγματός τους στην Ιερουσαλήμ ήδη από την εποχή που η Αγία Πόλη ανήκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, και ότι το παραχώρησαν στους Βενεδικτίνους μοναχούς με αντάλλαγμα να αφιερώσουν το ίδρυμά τους στον Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα, έναν Έλληνα που είχε διατελέσει πατριάρχης Αλεξανδρείας τον έβδομο μεταχριστιανικό αιώνα και είχε αγιοποιηθεί.
Ανεξάρτητα με την ιστορική ακρίβεια του προαναφερθέντος γεγονός, αυτό που είναι αδιαμφισβήτητο είναι ότι το τάγμα του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα κάποια στιγμή μετά από την ίδρυση του σταυροφορικού Βασιλείου της Ιερουσαλήμ, μετονομάστηκε σε τάγμα του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή. Δεν γνωρίζουμε τον λόγο αυτής της αλλαγής. Ίσως έγινε επειδή οι ιππότες ήθελαν να αποκρύψουν τις ελληνικές καταβολές του τάγματός τους, όμως τίποτε δεν είναι επιβεβαιωμένο.
Επομένως, το τάγμα των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη δεν είχε αρχικά στρατιωτικό χαρακτήρα και ο ξενώνας του δεν δεχόταν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό προσκυνητών. Στα χρόνια που ακολούθησαν πάντως την κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους σταυροφόρους τον Ιούλιο του 1099, το ίδρυμα των Οσπιταλίων αναπτύχθηκε περαιτέρω, αφού η προσέλευση των χριστιανών στους Αγίους Τόπους αυξήθηκε ραγδαία.
Ο Μέγας Μάγιστρος, οι σεργέντες και οι καπελάνοι
Κάπου στις αρχές του δωδέκατου αιώνα, πιθανότατα το 1113 με παπική βούλα, το τάγμα αυτονομήθηκε με ηγέτη την αινιγματική-σχεδόν μυθική θα λέγαμε- μορφή του Γεράρδου, ο οποίος θεωρείται και ο επίσημος ιδρυτής του τάγματος. Εκείνη την εποχή το τάγμα ήταν αυστηρά μόνο νοσοκομειακό και δεν είχε ενδυθεί ακόμη τον στρατιωτικό χαρακτήρα που απέκτησε αργότερα.
Συγκεκριμένα, αυτό έγινε γύρω στο 1120 όταν ηγέτης του τάγματος ήταν ο Ραϋμόνδος του Πουί, ο οποίος ήταν και ο πρώτος που πήρε τον τίτλο του Μαγίστρου (Magister). Από τότε το τάγμα μετατρέπεται και σε πολεμικό, χωρίς όμως να λησμονήσει ποτέ την αρχική του αποστολή, τη νοσοκομειακή δηλαδή περίθαλψη των προσκυνητών.
Αυτή η αλλαγή προφανώς συνδέεται με την παράλληλη ίδρυση εκείνη την εποχή του τάγματος του Ναού, ενός τάγματος με καθαρά στρατιωτικό χαρακτήρα, του οποίου όμως τη δομή και τους θεσμούς μιμήθηκαν σε μεγάλο βαθμό και οι Ιωαννίτες.
Ακόμη, την περίοδο αυτή το τάγμα αρχίζει να δέχεται δωρεές, κυρίως σε κτηματική περιουσία και να ιδρύει ξενώνες και νοσοκομεία τόσο στη δυτική Ευρώπη, όσο και στην Ούτρεμερ, στις υπερπόντιες δηλαδή κτήσεις των σταυροφόρων. Το γνωστότερο φρούριό τους ήταν το περίφημο Κρακ των ιπποτών στη σημερινή Συρία.
Ιωαννίτες ιππότες και όρκοι πενίας, αγνότητας και υπακοής
Τα μέλη του τάγματος έδιναν όρκους πενίας, αγνότητας και υπακοής και χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: πρώτον στους ιππότες, που είχαν απαραιτήτως ευγενική καταγωγή τεσσάρων γενεών και από τους δύο γεννήτορες. Αυτοί ήταν οι ανώτεροι στην ιεραρχία και μόνο από αυτούς εκλεγόταν ο ηγέτης του τάγματος, ο Μεγάλος Μάγιστρος. Δεύτερον οι σεργέντες, δηλαδή οι βοηθοί, και τρίτον οι ιερείς του τάγματος, οι επονομαζόμενοι καπελάνοι.
Τα μέλη αυτών των δύο τελευταίων τάξεων δεν ήταν απαραίτητο να διαθέτουν αριστοκρατική καταγωγή, δεν μπορούσαν όμως να είναι παιδιά δούλων. Οι σεργέντες χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες, στους μάχιμους σεργέντες που πολεμούσαν, και στους σεργέντες των αξιωμάτων που ασκούσαν διοικητικά καθήκοντα. Τέλος, μαζί με τα μέλη του τάγματος διέμεναν και κάποιοι λαϊκοί, κυρίως τεχνίτες, οι οποίοι δεν είχαν λάβει τους μοναστικούς όρκους που δέσμευαν τα υπόλοιπα μέλη.
Η διοικητική οργάνωση του τάγματος των Ιωαννιτών ιπποτών
Όσον αφορά τη διοικητική οργάνωση του τάγματος, αυτή ήταν αρχικά χωρισμένη σε επτά γλώσσες: της Προβηγκίας, της Ωβέρνης, της Ιταλίας, της Αραγωνίας, της Αγγλίας και της Γερμανίας. Από το 1462 όμως οι γλώσσες έγιναν οκτώ, όταν η γλώσσα της Καστίλης-Πορτογαλίας αποσπάστηκε από εκείνη της Αραγωνίας. Ο αρχηγός κάθε γλώσσας ήταν επιφορτισμένος με ένα αξίωμα και όλοι οι αρχηγοί μαζί αποτελούσαν το Συμβούλιο, το οποίο λάμβανε τις σημαντικότερες αποφάσεις μαζί με τον Μεγάλο Μάγιστρο.
- Ο αρχηγός της γλώσσας της Προβηγκίας ήταν ο Μέγας Κομεντόρης, ο οποίος ήταν δεύτερος στην ιεραρχία και αντικαθιστούσε τον Μεγάλο Μάγιστρο όταν αυτός απουσίαζε. Διαχειριζόταν την περιουσία του τάγματος και ήλεγχε τις προμήθειες.
- Ο αρχηγός της Ωβέρνης κατείχε το αξίωμα του Μαρεσκάλδου, του στρατιωτικού δηλαδή διοικητή.
- Ο επικεφαλής της γλώσσας της Γαλλίας είχε το αξίωμα του Μεγάλου Ξενοδόχου και ήταν υπεύθυνος για το Νοσοκομείο.
- Ο άρχων της γλώσσας της Ιταλίας ήταν ο αμιράλης, ο ναύαρχος του στόλου.
- Ο επικεφαλής της γλώσσας της Αραγωνίας ήταν ο ντραπιέρος, υπεύθυνος δηλαδή για τον ιματισμό των ιπποτών.
- Το αξίωμα του Μέγα Τουρκόπουλου, ο οποίος ήταν ο διοικητής του ιππικού, το κατείχε ο αρχηγός της γλώσσας της Αγγλίας.
- Ο προϊστάμενος της γλώσσας της Γερμανίας ήταν ο ταμίας του τάγματος και αποκαλούταν Μέγας Μπαλής ή Τρεζουριέρης και,
- τέλος, ο αρχηγός της Καστίλης-Πορτογαλίας ήταν ο γενικός γραμματέας του τάγματος και αποκαλούταν Μέγας Αρχικαγκελάριος.
Τυπικά, ανώτερο όργανο του τάγματος ήταν η Γενική Σύνοδος. Αυτό ήταν το όργανο που ήλεγχε τις αποφάσεις όλων των αξιωματούχων και συγκαλούταν κάθε πέντε ή τρία χρόνια. Όλα τα μέλη του τάγματος και όχι μόνο οι ιππότες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη Σύνοδο, πρακτικά όμως αυτό ήταν αδύνατον λόγω της μεγάλης γεωγραφικής εξάπλωσης των κομενταρίων, των διοικήσεων δηλαδή του τάγματος. Πολλές κομενταρίες αποτελούσαν ένα μεγάλο πριοράτο του τάγματος, μία μεγαλύτερη διοικητική μονάδα.
Η ζωή των μελών του τάγματος
Η ζωή των μελών του τάγματος περιλάμβανε καθημερινή προσευχή και παρακολούθηση όλων των θείων Λειτουργιών, ακριβώς όπως και οι μοναχοί. Στα καθήκοντα όμως των μελών του τάγματος προστίθετο και η ημερήσια εξάσκηση στα όπλα. Οι νηστείες τηρούταν απαρεγκλίτως από αυτούς τους μοναχούς-πολεμιστές, εκτός από περιόδους πολέμου.
Αρχικά η επίσημη ενδυμασία των μελών περιλάμβανε τον μαύρο χιτώνα με τον λευκό οκταγωνικό σταυρό. Από το 1259 φορούσαν μαύρο χιτώνα μόνο οι σεργέντες και οι ιππότες υιοθέτησαν τον κόκκινο χιτώνα με τον λευκό σταυρό. Επειδή όμως έτσι προκαλούταν σύγχυση στις μάχες με τους χιτώνες των δύο διαφορετικών χρωμάτων, από το 1278 ιππότες και σεργέντες φορούσαν στις μάχες κόκκινους χιτώνες και σε περιόδους ειρήνης μαύρους.
Το 1291 μετά την κατάληψη της Άκρας από τους μουσουλμάνους, της τελευταίας πόλης που είχε απομείνει σε χριστιανικά χέρια στη Μέση Ανατολή, το τάγμα των Ιωαννιτών ιπποτών μετέφερε προσωρινά το αρχηγείο του στο κάστρο Κολόσσι, στη Λεμεσό της Κύπρου.
Το τάγμα των Ιωαννιτών στο νησί της Ρόδου
Ακολούθως, το 1308, επί Μεγάλου Μαγίστρου Φουλκβέ του Βιλλαρέ, το τάγμα κατέλαβε το νησί της Ρόδου μετά από πρόταση του γενουάτη πειρατή Βινιόλο ντέι Βινιόλι, επεκτείνοντας μάλιστα την κυριαρχία του και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα.
Κατέκτησαν επίσης την Αλικαρνασσό της Μικράς Ασίας στην οποία έχτισαν κάστρο και συμμετείχαν στην αποτυχημένη προσπάθεια των χριστιανών να καταλάβουν τη Σμύρνη το 1345.
Στη Ρόδο οι Ιωαννίτες ανέπτυξαν κυρίως πειρατική δράση στο Αιγαίο με τον ισχυρό στόλο τους παρενοχλώντας τους Οθωμανούς και αποτελώντας μία σφήνα στην διογκούμενη αυτοκρατορία των Οθωμανών.
Ήταν επομένως φυσικό να προσπαθήσουν αυτοί να εκδιώξουν το τάγμα από τη βάση του. Στην πρώτη πολιορκία του 1480 ο Μωάμεθ ο Πορθητής δεν πέτυχε τον σκοπό του και οι ιππότες, υπό την ηγεσία του Μεγάλου Μαγίστρου Πιέρ ντ’ Αμπουσσόν, νίκησαν.
Κατά τη δεύτερη πολιορκία όμως του νησιού από τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή το 1522, ο Μεγάλος Μάγιστρος Φιλίπ Βιγιέ ντε λ’ ιλ Αντάμ αναγκάστηκε μετά απο ηρωική αντίσταση να παραδώσει το φρούριο της Ρόδου, καθώς και εκείνο της Αλικαρνασσού και των υπόλοιπων Δωδεκανήσων στον σουλτάνο.
Οι Ιωαννίτες ιππότες στο νησί της Μάλτας
Μετά από μία σύντομη περίοδο αμηχανίας κατά την οποία το τάγμα φιλοξενήθηκε αρχικά στην Κρήτη και, ακολούθως, σε διάφορες πόλεις της ιταλικής χερσονήσου, ο αψβούργος αυτοκράτορας Κάρολος ο πέμπτος παραχώρησε το νησί της Μάλτας στους ιππότες. Εκεί οι Οσπιτάλιοι συνέχισαν την πειρατική και σταυροφορική δράση τους κατά των Οθωμανών και νίκησαν αυτή τη φορά τον προαιώνιο αντίπαλό τους, Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, στην αποκαλούμενη Μεγάλη Πολιορκία του 1565, υπό την ηγεσία του χαρισματικού Ζαν Παριζό ντε λα Βαλέτ
Στα χρόνια που ακολούθησαν οι ιππότες εδραίωσαν την κυριαρχία τους στο νησί οχυρώνοντάς το κατάλληλα και χτίζοντας μία νέα πρωτεύουσα που ονομάστηκε Βαλέτα για να τιμήσει τον νικητή Μάγιστρο της Μεγάλης Πολιορκίας. Από τα μέσα όμως του δέκατου έβδομου αιώνα, παράλληλα με την εκπνοή του σταυροφορικού πνεύματος κατά του ισλάμ, το τάγμα περιήλθε σταδιακά σε φάση παρακμής, έως ότου, το 1798, τα στρατεύματα του γάλλου στρατηγού Βοναπάρτη έθεσαν τέρμα στη μακραίωνη κυριαρχία των ιπποτών στο νησί.
Ακολούθησε άλλη μία περίοδος αμηχανίας και αναζήτησης νέου τόπου εγκατάστασης για τους ιππότες. Οι περισσότεροι φιλοξενήθηκαν στην Αγία Πετρούπολη από τον τσάρο της Ρωσίας Παύλο τον πρώτο, έως ότου το 1834 με έγκριση του Πάπα Πίου του έβδομου εγκαταστάθηκαν στη Ρώμη. Έκτοτε το τάγμα διατηρεί εκεί την έδρα του και επιδίδεται σε διάφορες φιλανθρωπικές δράσεις.
Κείμενο Λεύκη Σαραντινού
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-P.A. Farochon, Οι ιππότες της Ρόδου και της Μάλτας, εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 2011
-Ηλίας Κόλλιας, Οι ιππότες της Ρόδου, εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1991
-Γεώργιος Κλαδάκης, Τα ιπποτικά τάγματα, εκδόσεις Έλευσις, Αθήνα, 2003
-Steven Runciman, Η ιστορία των σταυροφοριών, τρεις τόμοι, εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα, 2006
-Δημήτρης Μπελέζος, Οι ιππότες της Ρόδου, μονογραφία της “Στρατιωτικής ιστορίας”, γνώμων εκδοτική
-Σαραντινού Λεύκη, Χαμσίν, ο άνεμος της ανατολής, εκδόσεις Historical Quest, Aθήνα, 2014
-Σαραντινού Λεύκη, Οι σταυροί της Ρόδου, εκδόσεις Historical Quest, Aθήνα, 2018
σχετικά νέα
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
