Βιβλίο: «Πολιτισμός είναι το σώμα» του Tadashi Suzuki. | Μετάφραση-σχόλια Αναστάση Ροϊλος | Εκδόσεις Κείμενα
Κείμενα για το θέατρο και τις καταβολές του, εστιάζοντας στον χώρο και στον χρόνο σε μια επισκόπηση των ειδών του Ιαπωνικού θεάτρου, ως την υπέρβαση και συμπύκνωση των βασικών του αρχών και την εφαρμογή τους στο θέατρο της οικουμένης.
Πρόκειται για την θεωρία και φιλοσοφική θεώρηση του σκηνοθέτη-δασκάλου Tadashi Suzuki, όπως εφαρμόζεται στην διδασκαλία του στο θέατρο, αντικατοπτρίζοντας το καλλιτεχνικό όραμά του. Παράλληλα είναι αφορμή για μια εκτενή παρουσίαση της μεθόδου του η οποία στοχεύει στην αφύπνιση της ζωϊκής ενέργειας του ηθοποιού, αποσκοπώντας ως διαδικασία στην επικοινωνία και αισθητική διαπαιδαγώγηση του κοινού με έναν ουσιώδη και αδιαμεσολάβητο τρόπο.
Γίνεται αναφορά στο θέατρο Nō και Καμπούκι, στην αρχαία ελληνική Τραγωδία και στο σύγχρονο θέατρο της Ιαπωνίας αλλά και άλλων περιοχών (μητροπόλεων –Ηπείρων) του πλανήτη, με παραδείγματα παρουσίασης και μελέτης αντιπροσωπευτικών θεατρικών έργων και δημιουργών (Τρεις αδερφές -Τσέχοφ, Βασιλιάς Ληρ -Σαίξπηρ, Περιμένοντας τον Γκοντό -Μπέκετ, Ορέστης, Βάκχες, Τρωάδες -Ευριπίδης, Ίψεν, Μπρεχτ, κά).
Το βιβλίο -με πρόλογο του μεταφραστή ηθοποιού Αναστάση Ροϊλού, εισαγωγή και χρήσιμες πληροφορίες (ως επίλογο, στο τέλος), του Κάμερον Χ. Στιλ του μεταφραστή των κειμένων από τα Ιαπωνικά στα Αγγλικά-, είναι διαρθρωμένο σε κεφάλαια με χαρακτηριστικούς τίτλους. Περιλαμβάνει δοκίμια, άρθρα, ομιλίες και εισηγήσεις, συνεντεύξεις, παρατηρήσεις και αναφορές, σε πρακτικές και ασκήσεις, που συνοψίζουν την θεωρία του σκηνοθέτη Τ. Σουζούκι, για το παρόν και μέλλον του θεάτρου.
Η επισκόπηση και η διερεύνηση του δασκάλου Τ. Σουζούκι, αφορά τις απαρχές του Ιαπωνικού θεάτρου, μελετώντας και τις λαϊκές θρησκευτικές- κοινωνικές ρίζες του είδους. Το θέατρο, ως καλλιτεχνικό γεγονός, περιλαμβάνει το κείμενο, τον σκηνοθέτη, την συνθήκη, τον χώρο και τον χρόνο, την οπτική, την φόρμα, το τελετουργικό, την ατμόσφαιρα, τον ηθοποιό, την ομάδα. Έτσι εξετάζεται πολυθεματικά και στο πρίσμα ποικίλων παραγόντων, η μονάδα ηθοποιός και το είδος θέατρο, στην παλαιότερη αρχαία εκδοχή και στην σύγχρονη προοπτική στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, στην πολυφυλετική-πολυπολιτισμική κοινωνία και στο πολύγλωσσο περιβάλλον που διαμορφώνεται ως υπόβαθρο άσκησης και παραγωγής της τέχνης αυτής.
Ο αναγνώστης του βιβλίου, αποκομίζει μια αίσθηση ηρεμίας και σιγουριάς που αναδύεται από την εκτενή και αναλυτική παρουσίαση της μεθόδου διδασκαλίας στην θεωρία και πρακτική της, ως μέσον αφύπνισης και απελευθέρωσης της ζωϊκής ενέργειας του ηθοποιού, αλλά και της οπτικής θεώρησης του θεάτρου, ως μια σύνθετη τέχνη που επιχειρεί να θέσει πανανθρώπινα ερωτήματα σε μια σειρά θεμελιωδών ζητημάτων ανά τους αιώνες.
Ο εισηγητής της μεθόδου αποσκοπεί στην άοκνη εξάσκηση του ηθοποιού, προκειμένου αυτός να ενδυναμώσει την σταθερότητα σώματος-φωνής και να καλλιεργήσει λεπτοφυείς αποχρώσεις της εκφραστικής του δυναμικής, υπερνικώντας εμπόδια και θέτοντας συνεχώς νέους στόχους στην εγγύτητα της τελειότητας που δεν μπορεί να κατακτηθεί ποτέ. Στοιχείο άσκησης της μεθόδου Suzuki είναι η κίνηση των ποδιών,(παραγωγή ενέργειας), ο έλεγχος του κέντρου βάρους και η ενίσχυση- προσαρμογή-ενδυνάμωση της αναπνοής, (βαρύτητα, παροχή οξυγόνου). Ο συνδυασμός και ο βαθμός καλλιέργειας αυτών των λειτουργιών, εξασφαλίζει την ροή της ενέργειας, την ισορροπία και την διατήρηση της υγείας.
Ο ηθοποιός, ο οποίος παλεύει με το σώμα και την φωνή του, είναι η απαραίτητη μονάδα στο θέατρο. Ο τρόπος που χειρίζεται τα εκφραστικά του μέσα, δημιουργεί την συνθήκη «εξαπάτησης», απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να παρασύρει τον θεατή στην θεατρική περιπλάνηση. Το κείμενο αποτελεί απαραίτητο στοιχείο αλλά όχι πάντοτε αναγκαίο, αφού υπάρχουν φόρμες που βασίζονται σε μια γενική ιστορία-καμβά τον οποίο κεντάει ο ηθοποιός με αυτοσχεδιασμούς και επινοήσεις, παράγοντας κάθε φορά και διαφορετικό αποτέλεσμα.
Η φόρμα είναι καθοριστική για να κατακτηθεί και να διατηρηθεί η ποιότητα της παράδοσης κλασικών θεατρικών ειδών, όπως το Nō, Καμπούκι κά. Το είδος θεάτρου καθορίζει και τα επίπεδα ενέργειας της υποκριτικής, της επικοινωνίας και των αξόνων απεύθυνσης. Επισημαίνεται ότι στο αρχαίο Ελληνικό Θέατρο (Τραγωδία) και στο Ιαπωνικό στυλιζαρισμένο Θέατρο Nō, Καμπούκι, που έχουν ρίζες σε θρησκευτικές τελετουργίες και μύθους, η απεύθυνση αναφοράς γίνεται σε κάποιο κέντρο, βωμός, κατοικία θεού, οι ηθοποιοί δεν κοιτάζονται και ο άξονας της κίνησης είναι κάθετος, με στόχευση το κοινό των θεατών. Η ενέργεια που απαιτείται είναι μεγάλη.
Αντίθετα στο σύγχρονο Δράμα, οι ηθοποιοί συνομιλούν μεταξύ τους, καθώς συμβαίνει και στην καθημερινή ζωή, η ενέργεια περιορίζεται στο επίπεδο του συνομιλητή και ο άξονας κίνησης γίνεται οριζόντιος. Στο μοντέρνο θέατρο, όπως πχ. στα έργα του Μπέκετ, το κέντρο χάνεται, η ενέργεια ελαχιστοποιείται ο άξονας της κίνησης γίνεται κυκλικός και το άτομο απευθύνεται στην ουσία στον εαυτό του, απηχώντας έκκεντρα έναν αντίλαλο επανάληψης.
Αντικείμενο μελέτης -και θαυμασμού- για τον συγγραφέα αποτελεί το έργο του Ευριπίδη, τόσο για τα κειμενικά του τεχνάσματα όσο και για τις συμβολοποιήσεις των πράξεων των ηρώων του. Ο Ευριπίδης θέτει ερωτήματα τριών επιπέδων, εκφράζοντας στα κείμενά του απόψεις της εποχής, δικές του ιδέες αλλά και εκδοχές μελλοντικών θεωρήσεων, επιχειρώντας να κρυσταλλώσει τις θεμελιώδεις σχέσεις και αρχές του πυρήνα των ανθρωπίνων δεινών-πεπρωμένου. Όλα νοηματοδοτούνται στην αναγωγή του μέλλοντος και σε προοπτική έλξης της σαγήνης και της αίγλης του ποιητικού στοχασμού της Τραγωδίας ως μίμηση πράξης εγγεγραμμένης στον κώδικα και στην τέχνη του θεάτρου.
«Πολιτισμός είναι το σώμα». Ενδιαφέρον βιβλίο, απεικόνισης της μεθόδου, του οράματος και της κοσμοθεωρίας του σκηνοθέτη-παραγωγού και δασκάλου-φιλοσόφου, Τ. Σουζούκι. Με αφετηρία το θέατρο, την μελέτη της φόρμας, της αισθητικής και του καλλιτεχνικού αποτυπώματος παραδοσιακών και σύγχρονων μορφών θεάτρου ( Nō, Καμπούκι, Σινγκέκι, Τραγωδία, μοντέρνος Ρεαλισμός, Θέατρο του Παραλόγου κλπ.), ο εισηγητής της συγκεκριμένης μεθόδου εξάσκησης των ηθοποιών, αποκαλύπτει την προσωπική του πεποίθηση, κοσμοθεωρία και φιλοσοφία ζωής.
Δεν υφίσταται θέατρο χωρίς ηθοποιό. Οι νεωτερισμοί περιορίζουν την εμβάθυνση σε διάφορα είδη και διαστρεβλώνουν τα νοήματα και την κατεύθυνση. Η παγκοσμιοποίηση ανέδειξε μια σειρά προβλημάτων και έδωσε άλλη οπτική σε ζητήματα κουλτούρας και έκφρασης, στο πλαίσιο του εθνικού πολιτισμικού πλούτου, αναδεικνύοντας και τις ιδιαιτερότητες των εθνικών σχηματισμών, γεγονός που μπορεί να αποτελέσει πρόκληση σύνθεσης και επαναπροσδιορισμού της τέχνης του θεάτρου αλλά και εμπλουτισμού και ανανέωσης του θεατρικού μηχανισμού, στο ομογενοποιημένο περιβάλλον των σύγχρονων κοινωνιών.
Ο συγγραφέας αναφέρεται στα αρχιτεκτονικά και δομικά μέρη του θεάτρου –παλαιού και σύγχρονου- καθώς επίσης και στα αντίστοιχα των σύγχρονων κατοικιών, περιγράφοντας συγκριτικά και την αρχαιότερη μορφή (δομή, επιλογή υλικών, αισθητική και διακόσμηση) των οικιών και οίκων του θεάτρου, φορέων ενός διαφορετικού συστήματος αξιών και προσανατολισμού ζωής. Η αρχιτεκτονική του θεάτρου, η διαμόρφωση του χώρου της σκηνής, η αισθητική, η επιλογή των υλικών δόμησης, το περιβάλλον, ο φωτισμός, είναι ουσιώδη στοιχεία. Για την Ιαπωνική αρχιτεκτονική, καθοριστικός παράγοντας εξέλιξης ήταν η τεχνολογική πρόοδος και η επιρροή Δυτικών προτύπων, επιλογή που αλλοίωσε εν πολλοίς την δομή-αισθητική και λειτουργικότητα του χώρου της εστίας και του σπιτιού. Επηρέασε βεβαίως αυτή η αλλαγή και εξέλιξη και το θέατρο. Τα μέρη της σκηνής, οι διάδρομοι, ο βοηθητικός χώρος, τα περάσματα, κλπ., δεν έχουν πια τον ίδιο ρόλο. Ακυρώνεται έτσι μια παράδοση αιώνων, αλλοιώνοντας την αισθητική και την συνοχή, την συνεκτική δομή και την ποιότητα των θεαμάτων και την εξέλιξη της τέχνης στον πυρήνα διαδοχής-διαφύλαξης του ονόματος του θεατρικού οίκου.
Το βιβλίο πλαισιώνουν φωτογραφίες της φύσης και των θεάτρων της Τόγκα, σημείο αναφοράς μιας κοινότητας καλλιτεχνών που ζουν και δημιουργούν πολιτισμό, μακριά από το κέντρο της πρωτεύουσας, σε ένα χωριό στο βουνό με λίγους κατοίκους. Η ομάδα του Suzuki Company of Tonga (SCOT), παράγει καλλιτεχνικό έργο διεθνούς ακτινοβολίας και απήχησης, συμμετέχοντας σε παραστάσεις, δημιουργώντας και μελετώντας τεχνικές θεατρικής έκφρασης, διευρύνοντας το όραμα του ιδρυτή της.
Διαβάζοντας το βιβλίο, αντιλαμβάνεται κανείς γιατί μας αφορά το αρχέγονο αυτό είδος τέχνης, το θέατρο, συνυφασμένο με την ανθρώπινη δραστηριότητα, την επικοινωνία και την συμμετοχή σε δρώμενα τα οποία απηχούν νοήματα αξιών, εικόνες αρχετυπικών μύθων, μοτίβα συμβόλων, θεωριών και ιδεών, ως αναπαραστάσεις που αντανακλούν την ζωή και συλλαμβάνουν την ανθρώπινη μοίρα στο τρωτό της σημείο και στο αθάνατο στίγμα της.
«Πολιτισμός είναι το σώμα» Αποσπάσματα
«Πιστεύω πως θέατρο δεν είναι απλώς αυτό που συμβαίνει μεταξύ θεατή και ηθοποιού, αλλά αυτό που συμβαίνει σε έναν συγκεκριμένο χώρο όπου συνυπάρχουν ο θεατής κι ο ηθοποιός». Σελ.58
«Αν περιορίσουμε το θέατρο στην έκφραση γνωστών ευαισθησιών και πραγματικοτήτων, ακόμη και οι δράσεις και οι καταστάσεις που δείχνει ο Μπέκετ στα κείμενά του δεν είναι τόσο μακριά από μας, και σίγουρα θα μπορούσαν να αποτυπώσουν το είδος του εσωτερικού κόσμου που περιγράφει ο μοντέρνος ρεαλισμός. Ωστόσο η παρόρμηση και η επιθυμία να παίξουμε – δηλαδή να προβάλουμε τη φωνή μας, το σώμα μας και να αισθανθούμε έναν πλασματικό εαυτό μας – γίνονται ισχυρότερες όσο ερχόμαστε σε επαφή με το άγνωστο και το λησμονημένο. Όταν το κάνουμε αυτό, πραγματοποιείται μια φανταστική υπέρβαση, και νιώθουμε την αρχετυπική, διαχρονική έκσταση της ερμηνείας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτές οι επιθυμίες υπάρχουν στον πυρήνα, την καρδιά και το σώμα του ηθοποιού. Αυτό, πιστεύω, είναι που κάνει την αρχαία ελληνική τραγωδία κλασική, και νομιμοποιεί τη χρήση της στη σύγχρονη σκηνή». Σελ.52-53
«Η δουλειά του ηθοποιού δεν είναι να επιστρέψει σε μια καθημερινή πραγματικότητα όταν παίζει αλλά να χρησιμοποιήσει τη ζωή ως αφετηρία για να ανακαλύψει μια εναλλακτική πραγματικότητα ή ένα καινούργιο σύμπαν. Έτσι το μόνο συναίσθημα που είναι συνδεδεμένο με την υποκριτική είναι η ευφορία και το δέος που προκύπτουν από την ολοκληρωτική συγκέντρωση που απαιτείται για να ζήσει μέσα στο όραμα, στην εικόνα που φτιάχνει. Αυτό είναι η “σκηνική επίγνωση”». Σελ.63
«Η διαχρονική αξία της κληρονομιάς του Σουζούκι πηγάζει από τη διεθνική της φύση. Η φιλοσοφία του, η τέχνη του και η άσκηση δεν περιορίζονται σε ιαπωνικά θέματα και όρια, ούτε είναι απλές παραλλαγές του Καμπούκι και του Nō, αλλά υπάρχουν σαν έξοχες διαπιστώσεις για την ανθρώπινη κατάσταση. Και σαν τέτοιες, μπορούν να μεταφέρουν ένα ευρύ φάσμα καλλιτεχνικών και στοχαστικών εγχειρημάτων». Σελ.247
Κάμερον Στιλ
Γουιλιαμστάουν Φεβρουάριος 2015
«Ελπίζω το παρόν βιβλίο να ανοίξει νέους ορίζοντες στον αναγνώστη του, όπως έκανε και σε μένα». Σελ.12
(gambatte –γκάμπαττε)
«δώσε τον καλύτερό σου εαυτό»
Αναστάσης Δ. Ροϊλός Αθήνα 2021
«Στην ουσία, η ελληνική τραγωδία είναι ένα είδος κοινωνικού θεάτρου που εξετάζει τις συλλογικές μας αξίες». Σελ.38
«Η πηγή του χαρίσματος ενός πραγματικά σπουδαίου ηθοποιού δεν βρίσκεται στο κείμενο αλλά στο υποσυνείδητό του, που τον οδηγεί στο πώς να εκφέρει το κείμενο, και μεταμορφώνει τον ηθοποιό στον μέγιστο δυνητικό εαυτό του. Αυτός ο ουσιαστικός, ο μοναδικός εαυτός, που βρίσκεται αδρανής μέσα στην καθημερινότητα, πυροδοτείται από τον Λόγο –από ένα είδος πλασματικής αλήθειας. Ενεργοποιώντας την ικανότητά του μέσω αυτής της πλασματικής αλήθειας, ο ηθοποιός μεταφέρει το κοινό σε έναν τόπο μακριά από την καθημερινή πραγματικότητα. Τέτοιες στιγμές η γοητεία του ηθοποιού πλάθει μια πυκνή ατμόσφαιρα όπου ο θεατής και ο θεώμενος, αρχικώς δομικά διαχωρισμένοι και αποξενωμένοι, ενώνονται και γίνονται ένα. Τη στιγμή που αυτή η συνένωση ηθοποιού και κοινού επιτυγχάνεται, γεννιέται το θέατρο». Σελ.22
«Οι αισθήσεις που υπάρχουν στο Nō και στο Καμπούκι είχαν αφετηρία την καθημερινή ζωή και, μέσω του καλλιτεχνικού πειραματισμού, εξελίχθηκαν και άγγιξαν ένα αφαιρετικό επίπεδο. Συγκεκριμένα το Nō και το Καμπούκι γεννήθηκαν από τις γιορτές του θερισμού που ήταν κοινοτικές τελετουργίες». Σελ. 75
[σημείωση]
Θέατρο 能 Nō : έχει τις ρίζες του στον 14ο αιώνα. Πρόκειται για στυλιζαρισμένο θέατρο με χρήση λαμπερών κουστουμιών, χειροποίητης μάσκας και τελετουργικών χορευτικών κινήσεων με έμφαση στην κίνηση-γλίστρημα των ποδιών σε γυαλισμένη επιφάνεια. Η ερμηνεία της λέξης σημαίνει «ταλέντο, δεξιότητα». Η αισθητική του θεάτρου επηρεάστηκε από τον Ζεν βουδισμό όπως και άλλες Ιαπωνικές τέχνες (π.χ. η ανθοδετική, η τέχνη του τσαγιού, το χαϊκού, η ιαπωνική καλλιγραφία κ.ά). Το θέατρο Nō παίζεται μόνο στη δική του σκηνή και η παράσταση συνεχίζεται χωρίς διακοπή ακόμη και σε ακραία κατάσταση, όπως πχ. ο θάνατος ενός ηθοποιού. Κάποιος άλλος παίρνει την θέση του.
Θέατρο 歌舞伎 Καμπούκι: έχει τις ρίζες του στον 17ο αιώνα. Το ιδεόγραμμα του Καμπούκι από τα αριστερά προς τα δεξιά μεταφράζεται σε τραγούδι (歌), χορός (舞), και ικανότητα (伎). Το Καμπούκι υιοθετεί την τέχνη του τραγουδιού και του χορού με χαρακτηριστικές κινήσεις των ποδιών των ηθοποιών.]
«Πολιτισμός είναι το σώμα» Tadashi Suzuki | παρουσίαση – κριτική Άγγελα Μάντζιου
σχετικά νέα
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
