Σχολικός εκφοβισμός - Στη σκιά του φόβου

Την Παρασκευή 17 Μαΐου 2024, θα ακουστεί για τελευταία φορά το κουδούνι στα λύκεια της χώρας, καθώς η ημέρα αυτή έχει οριστεί ως η τελευταία ημέρα μαθημάτων.

Με αυτή την αφορμή και με οδηγό τη βαθιά ανησυχία μας για τα πυκνά, άγρια και βάναυσα περιστατικά που αναπτύχθηκαν μέσα στη χρονιά, πρέπει να εστιάσουμε στο θέμα του σχολικού εκφοβισμού και να προσεγγίσουμε το θέμα με διαύγεια, λεπτότητα και θάρρος.

Η αξιοπρέπεια κάποιου μπορεί να προσβληθεί, να βανδαλιστεί και να χλευαστεί σκληρά, αλλά δεν μπορεί ποτέ να αφαιρεθεί αν δεν παραδοθεί. Και δεν θα παραδοθεί κάποιος αν αισθανθεί  ότι κάποιοι τον νιώθουν, κάποιοι τον καταλαβαίνουν, κάποιοι είναι δίπλα του και  τον στηρίζουν. Ο εκφοβισμός είναι μια θρασύδειλη, ψευτομάγκικη, τιποτένια  πράξη. Είναι μια αρρώστια, που πρέπει να σταματήσει γιατί όπως έλεγε Πωλ Βαλερύ «Η βία είναι μια μορφή βαριάς βλακείας».

Σχολικός εκφοβισμός

Ο εκφοβισμός στο σχολικό περιβάλλον είναι ένα διάχυτο ζήτημα που διαπερνά τον ιστό της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, αφήνοντας ανεξίτηλο σημάδι τόσο στα άτομα όσο και στις κοινότητες. Εκδηλώνεται με διάφορες μορφές, που κυμαίνονται από την απροκάλυπτη σωματική επιθετικότητα έως τη λεπτή αλλά εξίσου επιζήμια ψυχολογική χειραγώγηση. Η κατανόηση της πολυπλοκότητας αυτού του φαινομένου απαιτεί την εμβάθυνση στην πολύπλευρη φύση του, την ανάλυση των συστατικών του και την προσφορά αποχρωστικών λύσεων για την αντιμετώπιση των ριζών του.

Στον πυρήνα του, ο εκφοβισμός περιλαμβάνει κάθε συμπεριφορά που επιδιώκει να ασκήσει εξουσία και έλεγχο σε ένα άλλο άτομο μέσω εκφοβισμού, εξαναγκασμού ή παρενόχλησης. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με φυσικές μορφές, όπως το χτύπημα, το σπρώξιμο ή η κλοπή, αφήνοντας ορατά σημάδια στο σώμα και τον ψυχισμό του θύματος. Ωστόσο, ευδοκιμεί επίσης σε πιο ύπουλες μορφές, όπως η λεκτική κακοποίηση, η διάδοση φημών ή ο αποκλεισμός, που προκαλούν πληγές που μπορεί να μην είναι άμεσα ορατές, αλλά δεν είναι λιγότερο βαθιές ως προς τον αντίκτυπό τους.

Η επικράτηση των ψηφιακών πλατφορμών έχει ενισχύσει περαιτέρω την εμβέλεια και το εύρος του εκφοβισμού, δίνοντας αφορμή για τον κυβερνοεκφοβισμό, όπου οι δράστες αξιοποιούν την τεχνολογία για να παρενοχλούν, να εξευτελίζουν ή να ταπεινώνουν τους στόχους τους ανώνυμα ή από απόσταση. Το εικονικό πεδίο προσφέρει έναν μανδύα ανωνυμίας που ενθαρρύνει τους επιτιθέμενους και μεγεθύνει την ψυχολογική επιβάρυνση των θυμάτων, θολώνοντας τα όρια μεταξύ της σχολικής αυλής και του ψηφιακού τοπίου.

Kαταπολέμηση του εκφοβισμού

Για την αποτελεσματική καταπολέμηση του εκφοβισμού, είναι επιτακτική ανάγκη να υιοθετηθεί μια πολύπλευρη προσέγγιση που θα αντιμετωπίζει τα βαθύτερα αίτια του και θα καλλιεργεί παράλληλα μια κουλτούρα ενσυναίσθησης, σεβασμού και συμμετοχικότητας στα σχολεία. Οι στρατηγικές πρόληψης θα πρέπει να επικεντρώνονται όχι μόνο σε τιμωρητικά μέτρα αλλά και στην καλλιέργεια θετικών σχέσεων, στην καλλιέργεια κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων και στην προώθηση της παρέμβασης του κοινωνικού περίγυρου.

Οι εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες του εκφοβισμού και την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της ανοχής μπορούν να λειτουργήσουν ως ισχυρά αποτρεπτικά μέσα. Με την εμπέδωση της αίσθησης συλλογικής ευθύνης και την ενδυνάμωση των μαθητών να γίνουν σύμμαχοι και όχι παρατηρητές, τα σχολεία μπορούν να δημιουργήσουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον όπου ο εκφοβισμός δεν είναι ανεκτός και όπου τα θύματα αισθάνονται ασφάλεια να ζητήσουν βοήθεια.

Επιπλέον, η καλλιέργεια μιας κουλτούρας ανοιχτής επικοινωνίας και εμπιστοσύνης μεταξύ μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων είναι απαραίτητη για τον άμεσο εντοπισμό και την αντιμετώπιση περιπτώσεων εκφοβισμού. Η καθιέρωση σαφών μηχανισμών αναφοράς και συστημάτων υποστήριξης διασφαλίζει ότι τα θύματα λαμβάνουν τη βοήθεια που χρειάζονται, ενώ οι δράστες λογοδοτούν για τις πράξεις τους και τους παρέχονται ευκαιρίες εκπαίδευσης και επανένταξης.

Όπως έλεγε ο Νέλσον Μαντέλα «Κανείς δεν γεννιέται μισώντας έναν άλλο άνθρωπο εξαιτίας του χρώματος του δέρματός του, της καταγωγής του ή της θρησκείας του. Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να μισούν, και αν μπορέσουν να μάθουν να μισούν, μπορούν να διδαχθούν να αγαπούν, γιατί η αγάπη έρχεται πιο φυσικά στην ανθρώπινη καρδιά από το αντίθετό της», κι αυτό πρέπει να το θυμηθούν άνθρωποι και κυρίως παιδιά που μέσα στα δαιδαλώδη δικά τους προβλήματα έχουν χάσει τον προσανατολισμό τους και βυθίζονται στη βία και στην ανοησία προσπαθώντας να επιπλεύσουν ως οντότητες.

Σε θεσμικό επίπεδο, τα σχολεία πρέπει να εφαρμόζουν ολοκληρωμένες πολιτικές κατά του εκφοβισμού που περιγράφουν σαφή πρωτόκολλα για την αντιμετώπιση των περιστατικών, την παροχή υποστήριξης στα θύματα και την επιβολή συνεπειών στους δράστες. Οι πολιτικές αυτές θα πρέπει να επανεξετάζονται και να επικαιροποιούνται τακτικά ως απάντηση στην εξελισσόμενη δυναμική και τις αναδυόμενες προκλήσεις, διασφαλίζοντας ότι παραμένουν αποτελεσματικές στη διασφάλιση της ευημερίας όλων των μαθητών.

Η εξάλειψη του εκφοβισμού απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς της εκπαιδευτικής κοινότητας. Απαιτεί μια συλλογική δέσμευση για την καλλιέργεια μιας κουλτούρας συμπόνιας, ενσυναίσθησης και αμοιβαίου σεβασμού, όπου κάθε άτομο εκτιμάται και εξυμνείται για τη μοναδική συνεισφορά του, γιατί  «Πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί ως αδέλφια ή να χαθούμε μαζί ως ανόητοι» όπως εύστοχα μας προειδοποιούσε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Δουλεύοντας από κοινού για να διαλύσουμε τις τοξικές δυναμικές που διαιωνίζουν τον εκφοβισμό, μπορούμε να δημιουργήσουμε ασφαλέστερα, υγιέστερα σχολικά περιβάλλοντα όπου κάθε παιδί μπορεί να ευδοκιμήσει και να αξιοποιήσει τις δυνατότητές του. Πρέπει να το χωνέψουμε ο εκφοβισμός είναι μια δειλή πράξη. Είναι μια επιδημία που πρέπει να σταματήσει, είναι μια αρρώστια που πρέπει να θεραπευτεί. Πρέπει να ορθώσουμε το ανάστημά μας ως κοινωνία και να πούμε ότι δεν πρόκειται να  ανεχτούμε τον εκφοβισμό σε κανένα σχολείο, σε καμιά στιγμή και για κανένα λόγο.

Γράφει ο Ελισσαίος Βγενόπουλος/Φωτογραφίες Depositphotos