Εταιρεία τέχνης «ARSAETERNA» : Σοφοκλή «Ηλέκτρα» σε καλοκαιρινή περιοδεία και στο 66ο Φεστιβάλ Φιλίππων | Κριτική της παράστασης Παύλος Λεμοντζής
Πρόλογος
Η «Ηλέκτρα» είναι τραγωδία του Σοφοκλή, άγνωστης χρονολογίας, με θέμα την εκδίκηση της Ηλέκτρας για τον θάνατο του πατέρα της. Όμως, είναι πάνω από όλα η τραγωδία της γυναίκας Ηλέκτρας, του θρηνητικού της λόγου και της αδιάκοπης, βασανιστικής παρουσίας της, και όχι των ηθικών περιπλοκών που προκαλεί η μητροκτονία.
Τα πρόσωπα του έργου είναι η Ηλέκτρα (το κεντρικό πρόσωπο, η κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας), η Κλυταιμνήστρα (η οποία στα δέκα χρόνια που απουσίαζε ο Αγαμέμνονας στον τρωικό πόλεμο είχε συνάψει σχέσεις με τον εξάδελφό του, τον Αίγισθο, μαζί με τον οποίο και τον δολοφόνησε στο λουτρό του όταν γύρισε), ο Αίγισθος, η Χρυσόθεμις, αδελφή της Ηλέκτρας, ο αδελφός τους ο Ορέστης, ο φίλος του Πυλάδης και ο παιδαγωγός του.
Υπόθεση
Η Ηλέκτρα ζει στο Άργος θρηνώντας τον πατέρα της, Αγαμέμνονα, και κατηγορώντας ανοιχτά τη μητέρα της, Κλυταιμνήστρα, και τον άντρα της, Αίγισθο, για τη δολοφονία του. Η αδελφή της, η Χρυσόθεμις, συμμερίζεται τη στενοχώρια της Ηλέκτρας και εύχεται και αυτή να επιστρέψει ο αδελφός τους, ο Ορέστης, και να εκδικηθεί, αλλά φέρεται με πολύ πιο συμβατικό τρόπο αποδεχόμενη την κατάσταση, καθώς βλέπει ότι δεν μπορεί να κάνει αλλιώς.
Ο Ορέστης, με σύμβουλο τον παιδαγωγό του και με βοηθό τον φίλο του, Πυλάδη, επιστρέφει από τη Φωκίδα (όπου τον μεγάλωσε ο παιδαγωγός του, για να τον σώσει από τους δολοφόνους του πατέρα του) με σκοπό να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα του και να πάρει τη θέση του ως Βασιλιά. Προκειμένου να πλησιάσουν στο παλάτι χωρίς να κινδυνέψουν, εμφανίζεται πρώτα ο παιδαγωγός, για να αναγγείλει στην Κλυταιμνήστρα ότι ο Ορέστης έχασε τη ζωή του σε ιππικό αγώνα, και έπειτα ο ίδιος ο Ορέστης με τον Πυλάδη κουβαλώντας ένα αγγείο που υποτίθεται πως περιείχε τις στάχτες του Ορέστη.
Στο άκουσμα του θανάτου του αδελφού της και έχοντας χάσει πια κάθε ελπίδα η Ηλέκτρα θρηνεί τόσο σπαρακτικά, ώστε ο Ορέστης συγκινημένος από τον θρήνο της αναγκάζεται να αποκαλύψει την πραγματική του ταυτότητα. Στη συνέχεια μπαίνει στο σπίτι και σφάζει τη μητέρα του, την Κλυταιμνήστρα. Βγάζει το σώμα της έξω σκεπασμένο με ένα σεντόνι και όταν έρχεται ο Αίγισθος, του δείχνει το σώμα λέγοντάς του ότι είναι το σώμα του Ορέστη. Όταν αυτός το αποκαλύπτει και αντιλαμβάνεται ότι είναι το σώμα της Κλυταιμνήστρας, ο Ορέστης του λέει ότι ήλθε να εκδικηθεί και τον οδηγεί μαζί με τον Πυλάδη στο ανάκτορο για να τον σκοτώσει.
Ανάγνωση
Η κορυφαία μορφή της Ηλέκτρας η οποία κατέχει προεξάρχουσα θέση στην αρχαιοελληνική γραμματεία, διαδραματίζει θεμελιώδη ρόλο στις δύο ομώνυμες τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Με έναν διαφορετικό τρόπο προσέγγισης οι δυο μεγάλοι τραγικοί ποιητές, συνέλαβαν και επεξεργάστηκαν δυο διαφορετικές μεταξύ τους «Ηλέκτρες», βασιζόμενοι στον μύθο των Ατρειδών.
Κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, η Ηλέκτρα ανήκε στην καταραμένη οικογένεια των Ατρειδών, η οποία είχε αποτελέσει πηγή έμπνευσης τόσο τους αρχαίους τραγικούς ποιητές, όσο και νεότερους ποιητές και συγγραφείς. Πριν οι δυο τραγικοί ποιητές συνθέσουν τις τραγωδίες με θέμα την εκδίκηση της Ηλέκτρας και του αδελφού της Ορέστη για το θάνατο του πατέρα τους Αγαμέμνονα, είχε προηγηθεί, πλούσια μυθολογική παράδοση η οποία εμπνεύστηκε από τον μύθο των Ατρειδών.
Η παρουσία της Ηλέκτρας στην αρχαιοελληνική τραγωδία ξεκινά ήδη από τις «Χοηφόρους» και τις «Ευμενίδες» από την τριλογία «Ορέστεια» του Αισχύλου, που παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά το 458 π.Χ. στη γιορτή των Διονυσίων, συνεχίζει με τον Σοφοκλή και καταλήγει με ένα σύνολο νέων δεδομένων στον Ευριπίδη.
Οι δυο «Ηλέκτρες» του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, γεννιούνται σε μια εποχή που ο ρόλος του θεάτρου είναι κομβικός όσον αφορά την διαμόρφωση αντιλήψεων, στάσεων και κοσμοθεωριών για την δικαιοσύνη, την πολιτική, την θρησκεία, την φιλοσοφία, διαπερνώντας σε ολόκληρο το πλαίσιο πτυχών του δημόσιου και ιδιωτικού βίου.
Παρά τις όποιες διαφορές τους, λειτουργούν στα πλαίσια του μύθου, εξυπηρετώντας μια κοινή, βασική επιδίωξη: και στις δυο εκδοχές τους οι δυο τραγωδίες, έχουν ως κεντρικό πρόσωπο την Ηλέκτρα, ένα πρόσωπο βαθιά τραγικό, το οποίο επιδιώκοντας να πάρει εκδίκηση στο όνομα της δικαιοσύνης, παρακινεί τον αδελφό της Ορέστη να προβεί στην δολοφονία του συζύγου της μητέρας τους Αίγισθου και της μητέρας της προκειμένου να αποκατασταθεί η δικαιοσύνη και να ανταποδοθεί με αίμα στο αίμα, η δολοφονία του βασιλιά πατέρα τους, Αγαμέμνονα και ο σφετερισμός του θρόνου των Μυκηνών από τον Αίγισθο.
Η προσπάθεια εξαγωγής μιας οριστικής ερμηνείας της Ηλέκτρας του Σοφοκλή έχει πολώσει τους επιστήμονες και αναλυτές του έργου του, σε δύο ξεχωριστά στρατόπεδα. Οι πεσιμιστές, υποστηρίζουν ότι το έργο του Σοφοκλή είναι «σκοτεινό και αδιευκρίνιστο πέρα από οποιοδήποτε άλλο έργο του», ενώ οι αισιόδοξοι το περιγράφουν «όχι ως μια τραγωδία» αλλά μάλλον ως «ένα συνδυασμό της μητροκτονίας και της δικαιοσύνης».
Ασχολούμενοι με αυτό το δυσεπίλυτο ζήτημα, οι μελετητές φαίνεται να οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι δεν μπορούν να παρέχουν μια οριστική λύση σε αυτά τα διλήμματα και συχνά υποστηρίζουν ότι ούτε ο Σοφοκλής είχε επίσης να προτείνει κάποια.
Εξερευνώντας μια περίπλοκη υπόθεση δικαιοσύνης το έργο του Σοφοκλή, φαίνεται να αφήνει το ακροατήριο με περισσότερες ερωτήσεις παρά απαντήσεις. Σε κάθε περίπτωση, το κύριο θέμα του έργου, είναι η φύση της δικαιοσύνης και είναι σαφές ότι στο ερώτημα: «αν η Ηλέκτρα προάγει τελικά τη δικαιοσύνη ή την αδικία», η απάντηση δεν είναι εύκολη.
Η παράσταση
Η Λίλλυ Μελεμέ αναλαμβάνει τη σκηνοθετική μπαγκέτα του εγχειρήματος αυτού βασιζόμενη στην κλασσική αλλά ενδιαφέρουσα και κατανοητή μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα και εστιάζει σχεδόν ολοκληρωτικά στις ψυχολογικές μεταπτώσεις και τα ηθικά διλήμματα των χαρακτήρων του, με χαρακτηριστικούς μονολόγους και χορικά μέρη σαφώς διαχωρισμένα μεταξύ τους στη δομή της παράστασης.
Ο λόγος είναι φυσικό να είναι κυρίαρχος και είναι επιβλητικός στους μονολόγους και τις εσωτερικές αναζητήσεις των ηρώων, χάνοντας όμως αρκετά σε ένταση και πάθος στα διαλογικά μέρη, εκεί δηλαδή όπου κυριαρχεί η αλληλεπίδραση των ηθοποιών, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει πάντα επαρκής σκηνική χημεία μεταξύ των χαρακτήρων, ώστε η εξέλιξη της πλοκής να έρχεται αυθόρμητα και φυσικά.
Η κίνηση είναι συγκεκριμένη μεταξύ των χαρακτήρων, ώστε δύσκολα εναρμονίζεται τόσο με τον λόγο, όσο και με τα χορικά, όπου ο Χορός, ατυχώς, δεν απλώνεται και δεν κάνει δικό του τον χώρο με μία μυστικιστική τελετουργία.
Αυτή η στατικότητα, όπως και η προβληματική χημεία μεταξύ κάποιων χαρακτήρων επί σκηνής, έδειξε μια σκηνοθεσία που δεν τόλμησε να αφήσει τα ειωθότα, να γίνει ρηξικέλευθη και ακούμπησε στη σιγουριά της πεπατημένης. Ο ρυθμός της παράστασης, ωστόσο, διατηρείται σταθερός, επειδή υπάρχει η σχετική ισορροπία μεταξύ μονολόγων και διαλόγων, επομένως δε γίνεται βαρετός ούτε αποσυντονίζει τον θεατή.
Η σκηνοθεσία γενικά παραμένει παρούσα και υποστηρικτική καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης, όμως δε δίνει την εντύπωση μιας στιβαρής και σταθερά προσανατολισμένης καθοδήγησης. Λείπουν, θα έλεγα, και κάποια μοντέρνα στοιχεία που θα αναδείκνυαν καινοτόμες πτυχές στον κλασσικό μύθο, φρεσκάροντάς τον.
Ωστόσο, αισθητικά η παράσταση είχε γοητεία και ομορφιά. Οι φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα, τα σκηνικά και τα κοστούμια των Μικαέλλας Λιάκατα και Βασιλικής Σύρμα αντίστοιχα και η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου, συνετέλεσαν σ’ αυτό το αποτέλεσμα.
Οι επιλογές των ηθοποιών διατήρησαν το δράμα στο επίπεδο της ιστορικής του αναφοράς. Η Λένα Παπαληγούρα υποδύεται την «Ηλέκτρα» ( για δεύτερη φορά, η πρώτη σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη, το 2018) και καθηλώνει. Ο ρόλος αυτός, με τις ψυχολογικές και εσωτερικές αντιφάσεις, την εκφραστική δεινότητα που επιβάλει και την απομάγευση του προσώπου σε όφελος της κωδικοποίησης της ηθικής ευθύνης, προσαρμόστηκε πλήρως στα χαρακτηριστικά της ηθοποιού. Η δυναμική της επί σκηνής, ο τρόπος αποκάλυψης των μύχιων σκέψεων και επιθυμιών, καθώς και η δυνατότητα εναλλαγής στάσεων και θέσεων, κέντρισε το ενδιαφέρον και δικαίωσε την επιλογή.
Η καλή ηθοποιός Ελισάβετ Μουτάφη αφέθηκε να πλάσει μόνη της μια Κλυταιμνήστρα πολύ πίσω από τη στιβαρότητα μιας άνασσας, σχεδόν στα χνάρια λαϊκής γυναίκας.
Ο Ιωάννης Παπαζήσης, επίσης καλός ηθοποιός, δούλεψε όπως ήθελε τον Παιδαγωγό, κάπως είρωνα, κάπως χαριτωμένο και πιστεύω ότι η σκηνοθέτις έδωσε μεγαλύτερη σημασία στη δομή της παράστασης, παρά στην καθοδήγηση ηθοποιών.
Όλος ο θίασος κινείται, οπωσδήποτε, ικανοποιητικά στην ορχήστρα, ενώ ο Χορός ξεχωρίζει, όπως πάντα.
Η Εριέττα Μανούρη είναι μια άξια Χρυσόθεμις δίπλα στην αδερφή της Ηλέκτρα. Πολύ καλός και ο Αίγισθος του Δαυίδ Μαλτέζε στον ιδιαίτερο ρόλο του.
Ο νεαρός Στρατής Χατζησταματίου αποδίδει με αξιώσεις τον Ορέστη κι από κοντά ο Πάρης Λεόντιος κάνει αισθητή την παρουσία του ως Πυλάδης, έστω και χωρίς λόγια.
Επίλογος
Στην τραγωδία του ο Σοφοκλής, θέτει ως βασική προτεραιότητα την ανταπόδοση του δικαίου, το χρέος του καθήκοντος απέναντι στο άδικο ενώ η συνείδηση περνά σε δεύτερη μοίρα και δεν ταράσσεται. Το ζήτημα της ταραχής δεν παρουσιάζεται στον Σοφοκλή. Τα δυο αδέλφια απλώς εκτελούν ένα ύψιστο καθήκον το οποίο το έχουν παραγγείλει οι ίδιοι οι θεοί. Κι έτσι, οι ήρωες δεν αντιμετωπίζουν τις ερινύες των πράξεών τους, ούτε αντιμετωπίζεται στην τραγωδία το έγκλημα και οι φρικτές του συνέπειες.
Το δράμα του Σοφοκλή επενδύει στην αμφισημία, συνθέτοντας συνεχώς ένα πυκνό πλέγμα εικόνων και μεταφορών που αποτρέπει τα εύκολα συμπεράσματα. Η σοφόκλεια ειρωνεία διαβρώνει τα θεμέλια του προφανούς, θέτοντας ένα μεγάλο ερώτημα για το αν ο θάνατος των σφετεριστών είναι πράγματι το τέλος των συμφορών, για τον οίκο του Ατρέα.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία ΛΙΛΛΥ ΜΕΛΕΜΕ
Μετάφραση ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΛΑΝΑΣ
Μουσική ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΑΣΠΑΡΑΤΟΣ
Σκηνικό ΜΙΚΑΕΛΑ ΛΙΑΚΑΤΑ
Κοστούμια ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΥΡΜΑ
Κίνηση ΚΙΚΗ ΜΠΑΚΑ
Φωτισμοί ΜΕΛΙΝΑ ΜΑΣΧΑ
Βοηθός σκηνοθέτη a’ ΠΑΡΗΣ ΛΕΟΝΤΙΟΣ
Βοηθός σκηνοθέτη β’ ΛΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
Βοηθός Μουσικού/Μουσική διδασκαλία ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΑΤΕΡΙΝΟΠΟΥΛΟΥ
Βοηθός ενδυματολόγου α’ ΕΙΡΗΝΗ ΓΕΩΡΓΑΚΙΛΑ
Βοηθός ενδυματολόγου β’ ΛΥΔΙΑ ΤΡΑΝΤΑ
Φωτογραφίες ΕΛΙΝΑ ΓΙΟΥΝΑΝΛΗ
Επικοινωνία ΕΙΡΗΝΗ ΛΑΓΟΥΡΟΥ
SocialMedia ΚΑΛΛΗ ΜΑΥΓΟΓΕΝΗ
Video-Art Work ΘΩΜΑΣΠΑΛΥΒΟΣ
Make up Artist OLGA FALEI
Hairstylist ΞΕΝΙΑΜΟΥΤΕΝ
Δ/νση – Οργάνωση Παραγωγής ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΜΟΥΜΟΥΛΙΔΗΣ
Οργάνωση περιοδείας ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΠΑΛΛΑ
Βοηθός οργάνωσης περιοδείας ΣΤΕΛΛΑ ΜΠΑΚΑΛΗ
Παραγωγή
ArsAeterna | Θέατρο του Νέου Κόσμου | 5η Εποχή
ΔΙΑΝΟΜΗ
Ηλέκτρα ΛΕΝΑ ΠΑΠΑΛΗΓΟΥΡΑ
Ορέστης ΣΤΡΑΤΗΣ ΧΑΤΖΗΣΤΑΜΑΤΙΟΥ
Κλυταιμνήστρα ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΜΟΥΤΑΦΗ
Παιδαγωγός ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ
Χρυσόθεμις ΕΡΙΕΤΤΑ ΜΑΝΟΥΡΗ
Αίγισθος ΔΑΥΙΔ ΜΑΛΤΕΖΕ
Πυλάδης ΠΑΡΗΣ ΛΕΟΝΤΙΟΣ
Χορός
ΦΙΟΝΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ, ΗΒΗ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΝΤΑΝΤΑΜΗ, ΔΑΝΑΗ ΠΟΛΙΤΗ, ΜΕΛΙΣΣΑΝΘΗ ΡΕΓΚΟΥΚΟΥ, ΑΡΕΤΗ ΤΙΛΗ
Εταιρεία τέχνης «ARSAETERNA» : Σοφοκλή «Ηλέκτρα» σε καλοκαιρινή περιοδεία και στο 66ο Φεστιβάλ Φιλίππων | Κριτική της παράστασης Παύλος Λεμοντζής
σχετικά νέα
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
