Συναισθηματικές διαταραχές: Κατάθλιψη

Συναισθηματικές διαταραχές: Κατάθλιψη. Η κατάθλιψη είναι μία συναισθηματική διαταραχή που επηρεάζει τόσο το σώμα όσο και τον ψυχισμό. Συχνά ονομαζόμενη και μείζονα κατάθλιψη, έχει αρνητικές συνέπειες τόσο στον τρόπο που αισθάνεται, σκέφτεται και συμπεριφέρεται το άτομο που πάσχει. Η κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά συναισθηματικών αλλά και οργανικών προβλημάτων. Συνήθως τα πρώτα συμπτώματα σχετίζονται με κόπωση, αδυναμία ή άρνηση εκτέλεσης καθημερινών δραστηριοτήτων ρουτίνας και το άτομο νιώθει πλέον ανήμπορο.
 
Η κατάθλιψη δεν είναι ούτε πρέπει να θεωρείται αδυναμία χαρακτήρα όπως επίσης δεν είναι μια συναισθηματική διαταραχή που κάποιος μπορεί να ξεπεράσει χωρίς βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας. Σε κάποιες περιπτώσεις η θεραπεία μπορεί να είναι μακρόχρονη αλλά το άτομο με την κατάλληλη υποστήριξη μπορεί να την ξεπεράσει. Τα συμπτώματα είναι λίγο έως πολύ γνωστά σε όλους και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων μελαγχολία και ένα στενάχωρο συναίσθημα το μεγαλύτερο διάστημα της μέρας, εκνευρισμό ή απογοήτευση ακόμα και για ασήμαντα θέματα, απώλεια ενδιαφέροντος για ευχάριστες δραστηριότητες που παλαιότερα γέμιζαν χαρά το άτομο, αυξημένη ανάγκη για ύπνο ή αϋπνία, αλλαγές στην όρεξη συνήθως ανορεξία που έχει ως αποτέλεσμα την εμφανή απώλεια βάρους, ανησυχία, επιβράδυνση της σκέψης, της ομιλίας και των κινήσεων, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, απώλεια ή μειωμένη ενεργητικότητα, αισθήματα ενοχής, έλλειψη συγκέντρωσης και προβλήματα στη μνήμη, αυτοκτονικό ιδεασμό, ευσυγκινησία και μυϊκούς πόνους.

Η κατάθλιψη δεν εκδηλώνεται σε όλους με τον ίδιο τρόπο. Σε κάποια άτομα μπορεί να είναι τόσο σοβαρή που γίνεται αμέσως εμφανές στο περιβάλλον γύρω τους ότι κάτι δεν πάει καλά ενώ σε κάποιους άλλους απλά εκδηλώνεται με συμπτώματα μελαγχολίας και άσχημης διάθεσης ή κακοκεφιάς. Δυστυχώς η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί εξίσου σε παιδιά και εφήβους. Κάποια από τα συμπτώματα είναι η μελαγχολία, η ανησυχία και το άγχος, ο θυμός και η αποφυγή κοινωνικής συναναστροφής, αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου και της όρεξης, συμπεριφορικά προβλήματα και αλλαγές στον τρόπο σκέψης. Η κατάθλιψη σε άτομα τρίτης ηλικίας είναι δύσκολο να διαγνωσθεί και σπάνια οι ηλικιωμένοι προσέρχονται για θεραπεία. Αυτό συμβαίνει γιατί αρκετά από τα συμπτώματα όπως διαταραχές του ύπνου, της όρεξης και η κόπωση συχνά θεωρούνται σημάδια άλλων παθήσεων.

Ακόμα όμως και σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας η κατάθλιψη μπορεί να κάνει την εμφάνιση της λόγω μίας γενικότερης δυσαρέσκειας, ανίας, απελπισίας ή ανικανότητας. Συνήθως μπορεί να εκδηλωθεί ως επιθυμία να μείνουν μέσα αντί να βγουν και να κοινωνικοποιηθούν ή να ασχοληθούν με κάποιο χόμπι. Ο αυτοκτονικός ιδεασμός στους ηλικιωμένους είναι ένα πολύ σοβαρό σύμπτωμα που δε θα πρέπει να αγνοείται. Θα πρέπει να επισκεφτείτε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας αν νιώθετε έντονα συμπτώματα κατάθλιψης ή έχετε παρατηρήσει αλλαγές στην καθημερινότητα σας.

Αν αφήσετε την κατάθλιψη χωρίς κάποια ψυχοθεραπευτική ή φαρμακευτική παρέμβαση είναι πιθανό να σας οδηγήσει σε σοβαρότερα προβλήματα σε όλους τους τομείς της ζωής σας. Τα αίτια εμφάνισης της κατάθλιψης όπως και στις περισσότερες ψυχικές διαταραχές δεν είναι απολύτως γνωστά. Τα περισσότερα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν τον συνδυασμό μιας σειράς βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων. Τα άτομα με κατάθλιψη εμφανίζουν αλλαγές στη χημική ισορροπία του εγκεφάλου όπως και αλλαγές στα επίπεδα των ορμονών (θυρεοειδής).

Η γενετική προδιάθεση παίζει επίσης σημαντικό ρόλο καθώς τα άτομα που έχουν οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης ή κάποιου συγγενούς πρώτου βαθμού που εμφάνισε αυτοκτονικό ιδεασμό ή κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ ή ψυχοτρόπων ουσιών) διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν κατάθλιψη. Όσον αφορά τους περιβαλλοντολογικούς παράγοντες στρεσσογόνα και δυσάρεστα γεγονότα έχει βρεθεί να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη καταθλιπτικών συμπτωμάτων όπως επίσης και τραύματα κατά την παιδική ηλικία.

Επίσης η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί ως δευτερεύον σύμπτωμα κάποιας άλλης πάθησης όπως καρκίνο, ή κάποια νευροεκφυλιστική νόσο (όπως Alzheimer’s/ Parkinson’s). Το κατά πόσο αυτά θα οδηγήσουν στο να παγιωθεί μία συναισθηματική διαταραχή εξαρτάται κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό από τους μηχανισμούς άμυνας, την προσωπικότητα (όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση και εξάρτηση από άλλους ή ουσίες) και τους τρόπους διαχείρισης και αντιμετώπισης προβλημάτων του ατόμου.

Τέλος κάποια φάρμακα όπως τα αντιυπερτασικά μπορεί να ευθύνονται για συμπτώματα ανάλογα της κατάθλιψης. Αν πιστεύετε πως σας επηρεάζουν αρνητικά συζητείστε το με τον θεράποντα γιατρό σας και σε καμία περίπτωση μην τροποποιήσετε τη δόση ή διακόψετε την αγωγή. Η έναρξη της κατάθλιψης είναι συνήθως λίγο μετά την εφηβεία αλλά μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε ηλικία. Μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν οι γυναίκες σε σχέση με τους άντρες αλλά αυτό στηρίζεται στο γεγονός ότι περισσότερες γυναίκες αναζητούν θεραπεία. Καμία θεραπεία δεν μπορεί να διεκδικήσει την αποκλειστικότητα για την Κατάθλιψη.
 
Αυτό που χρειάζεται είναι συνδυασμός θεραπειών ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενή που θα είναι και πιο αποτελεσματικός, αν λάβουμε υπόψη σχετικές εργασίες. Άλλωστε οι στόχοι των θεραπειών είναι διαφορετικοί Αντίθετα με την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση, η κατάθλιψη είναι μία κατάσταση η οποία αντιμετωπίζεται πλέον επαρκώς και στις περισσότερες των περιπτώσεων (70- 80%) θεραπεύεται, ενώ στις υπόλοιπες ανακουφίζεται σημαντικά. Στην πρώτη γραμμή της θεραπείας χρησιμοποιούνται τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Η Ψυχοθεραπεία προσφέρει πολλά και ο ρόλος της είναι ιδιαίτερα σημαντικός κυρίως στην τομέα της πρόληψης των Υποτροπών.
 
Η φαρμακοθεραπεία, στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση των φυσιολογικών λειτουργιών, όπως ύπνος, όρεξη, κλπ., ενώ οι ψυχοθεραπείες στη βελτίωση της διαπροσωπικής λειτουργικότητας και την καλύτερη λειτουργία της προσωπικότητας του ατόμου. Ο ψυχίατρος ή νευρολόγος σε συνεργασία με τον ψυχολόγο επιλέγει για τον κάθε ασθενή την κατάλληλη σύνθεση φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας.

Η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία της Κατάθλιψης εφαρμόζεται σε ήπια ως μέτρια καταθλιπτική διαταραχή. Συμβάλλει σημαντικά στη μείωση των ψυχολογικών συμπτωμάτων όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η έλλειψη κινήτρου και ελπίδας, το αίσθημα ανημποριάς, τις ενοχές και τον αυτοκτονικό ιδεασμό.

Η Γνωστική Συμπεριφορική θεραπεία βοηθά τα άτομα με κατάθλιψη να εντοπίσουν και να αλλάξουν τις ανακριβείς τους αντιλήψεις που έχουν για τον εαυτό τους και τους γύρω τους. Ο θεραπευτής βοηθά τους ασθενείς στη δημιουργία νέων τρόπων εποικοδομητικού τρόπου σκέψης. Συνιστάται σε ασθενείς που σκέφτονται και συμπεριφέρονται με τρόπο με τον οποίο προκαλούν και διαιωνίζουν την κατάθλιψη. Η Γνωστική Συμπεριφορική θεραπεία είναι βραχείας διάρκειας και περιλαμβάνει συζήτηση με τον θεραπευτή αλλά και ασκήσεις στο σπίτι μεταξύ των συνεδριών θεραπείας. Βασίζεται στη θεωρία ότι οι αρνητικές σκέψεις οδηγούν σε καταθλιπτικό συναίσθημα και συμπεριφορά ενώ προσδιορίζεται ο δυσλειτουργικός τρόπος σκέψης.

Η σκέψη στο περιεχόμενό της (σκέψεις, εικόνες, ιδέες) εμφανίζει την γνωστική τριάδα μέσα από την οποία ο ασθενής αντιλαμβάνεται αρνητικά τον εαυτό του, τον κόσμο γύρω του και το μέλλον. Τα διεργαστικά λάθη αφορούν τον τρόπο που το άτομο σκέφτεται και αντιλαμβάνεται τα γεγονότα, όπως καταστροφολογία, πρόβλεψη του μέλλοντος, αγνόηση των θετικών, προσήλωση στα αρνητικά, συναισθηματική λογική, υπεργενίκευση, τα πρέπει κ.α. Στην αρχή όταν τα συμπτώματα είναι έντονα, δίνεται έμφαση στην δραστηριοποίηση με συμπεριφορικές τεχνικές, ώστε να υπάρξει αύξηση των θετικών ενισχυτών μέσω των δραστηριοτήτων που το άτομο είχε παραμελήσει λόγω της κατάθλιψης.

Οι συμπεριφορικές τεχνικές βασίζονται στο γεγονός ότι οι αρνητικές γνωσίες εντείνουν τα αρνητικά συναισθήματα. Εξαιτίας αυτών υπάρχει απόσυρση χρησιμοποιώντας το ως απόδειξη για την προσωπική ανεπάρκειά τους, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Η κατάθλιψη είναι σημαντικό να αντιμετωπίζεται έγκαιρα. Υπάρχουν πολλές παρεμβάσεις είτε φαρμακευτικές είτε ψυχοθεραπευτικές. Συνήθως βέβαια ο συνδυασμός είναι ιδανικός με τα πιο άμεσα και διαρκή αποτελέσματα.

Η φαρμακευτική θεραπεία επιλογής για την κατάθλιψη είναι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα που συνταγογραφούνται από ψυχίατρο. Η φαρμακευτική αγωγή έχει ως στόχο να ανακουφίσει σε ένα πρώτο στάδιο το άτομο από τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα δεν εξαλείφουν τα αίτια της κατάθλιψης.

Δρ Τέσσα Χριστοδούλου, PhD, CPsych, AFBPsS, MBPsS
Κλινική Ψυχολόγος- Νευροψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια Διδάκτωρ Ινστιτούτου Ψυχιατρικής, King’s College, University of London
Τηλέφωνο επικοινωνίας 2310286919
Τσιμισκή 100, Θεσσαλονίκη, Τ.Κ.54622