Συνέντευξη με τον Γιώργο Γραμματικάκη

Πανεπιστημιακός καθηγητής φυσικής και συγγραφέας των βιβλίων «Η κόμη της Βερενίκης», «Κοσμογραφήματα» και «Η αυτοβιογραφία του φωτός» υπογράφει και ένα ακόμα βιβλίο με τίτλο «Συνομιλίες με το φως» από τις εκδόσεις Ιανός, στο οποίο επιχειρείται μια σύζευξη της επιστήμης με την τέχνη. Συνέντευξη στον Σωτήρη Ζήκο

Αυτό το βιβλίο «Οι συνομιλίες με το φως» είναι γέννημα ενός άλλου βιβλίου…
Ναι. Θα έλεγα ότι «Οι συνομιλίες με το φως» το τωρινό δηλαδή βιβλίο είναι προέκταση αλλά και συμπλήρωμα του προηγούμενου, που ήταν πιο μεγάλο, λίγο πιο επιστημονικό και που ήταν «Η αυτοβιογραφία του φωτός». Είναι πολύ διαφορετικά βιβλία, γιατί το καινούριο είναι στην έκταση πολύ μικρό και ταυτόχρονα έχει μουσική, όπου τη δική μου αφήγηση σε ένα dvd συνοδεύουν οι μουσικοί Γιώτης Κιουρτσόγλου, David Lynch και Οδυσσέας Γραμματικάκης με αυτοσχεδιαστική   μουσική. Είναι δηλαδή μια σύζευξη της επιστήμης με τη μουσική.

Το έργο σας «Η αυτοβιογραφία του φωτός» σε τι αναφέρεται;
Είναι μια, κατά κάποιον τρόπο, αφήγηση το πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του φωτός στην επιστήμη, τη ζωή και την τέχνη. Εγώ βέβαια το ανακάλυψα αυτό από πολύ νωρίς, ότι δηλαδή το φως  έχει πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή και την τέχνη και καθώς προχωρούσε η επιστημονική μου ζωή πια, διαπίστωσα ότι το φως μας οδηγεί στις πιο μεγάλες ανακαλύψεις, στην κοσμολογία, στο ότι το σύμπαν διαστέλλεται, στην κβαντομηχανική… Τελικά το φως παίζει πρωταρχικό ρόλο στην επιστήμη και με κάποιο τρόπο παίζει και στη λογοτεχνία, στην ποίηση, και βέβαια στη γλυπτική και τη ζωγραφική. Κι αυτή η σημασία του φωτός, όχι μόνο από επιστημονική άποψη, αλλά και στη ζωή και την τέχνη φαίνεται -από την απήχηση που είχε το βιβλίο- πως αγγίζει πολλούς ανθρώπους.

Επειδή όμως άπτεται και θεμάτων υπαρξιακών, που μπορεί να προκαλούν απορία και αγωνία, σας αντιμετωπίζουν ενίοτε και ως ένα είδος γκουρού…
Ναι (γέλια). Κι αυτό είναι επικίνδυνο ξέρετε, δεν θέλω να είμαι αυθεντία και γι’ αυτό λέω συνέχεια «τα μεταφυσικά ερωτήματα τα λύνει ο κάθε άνθρωπος μόνος του». Εγώ απλώς λέω τις πληροφορίες, πώς πιστεύουμε δηλαδή σήμερα ότι δημιουργήθηκε το σύμπαν, πού πιστεύουμε ότι πάει… -δεν είναι πια η παλιά εικόνα, όπως πριν έναν αιώνα, είναι τελείως διαφορετική η αντίληψη για το σύμπαν σήμερα.

Ναι, αλλά και οι επιστημονικές απαντήσεις γίνονται και υπαρξιακές. Όταν, ας πούμε, λέτε ότι κάποτε η γη θα τελειώσει ή ακόμα και το σύμπαν, όπως υπάρχει τώρα, αλλά αυτό θα συμβεί μετά από εκατομμύρια χρόνια, αυτή είναι μια διαβεβαίωση καθησυχαστική. Ενώ ξέρετε ότι υπάρχουν και αιφνίδιοι κίνδυνοι… Το λέτε πολύ σωστά. Να σας πω όμως… Ο μόνος αιφνίδιος κίνδυνος που υπάρχει είναι από έναν μεγάλο μετεωρίτη, που μπορεί να μην ξέρουμε ότι έρχεται στη γη. Αυτό είναι όμως ένα πολύ σπάνιο γεγονός, πάρα πολύ σπάνιο, τους περισσότερους μετεωρίτες τους παρακολουθούμε… Και αν ακόμα συμβεί, δεν θα καταστρέψει όλη τη γη, θα πρέπει να είναι τεράστιος. Ο μόνος κίνδυνος για τη γη αυτή τη στιγμή, κι αυτό είναι το τραγικό, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Δηλαδή σήμερα είναι φανερό ότι η αλλοίωση που έχει υποστεί ο πλανήτης, εάν δεν ληφθούν έγκαιρα, πολύ ριζικά μέτρα, τότε ο πλανήτης μας και η ανθρωπότητα, δυστυχώς, έχει ένα ορατό τέλος. Κι αν υπάρχει ένα μήνυμα σε αυτά που γράφω και λέω, αυτό θέλω να είναι: ότι οι συμπαντικές μοίρες του πλανήτη, κατά κάποιον τρόπο, είναι πολύ μακρινές, στα εκατομμύρια χρόνια, ενώ ο μόνος ορατός κίνδυνος είναι από μας.

Διάβασα τελευταία για μια παρατεταμένη ηρεμία του ήλιου σε σχέση με τις κηλίδες του, που μπορεί να προμηνύει μια έντονη δραστηριότητα που ενδέχεται να αντιστρέψει τους μαγνητικούς πόλους της γης… Θέλω να πω ότι ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι τι μπορεί να συμβεί από στιγμή σε στιγμή. Αυτό είναι αλήθεια, ποτέ δεν μπορεί να αποκλείσει κανένας το απρόβλεπτο. Να πω όμως ότι σήμερα η επιστήμη έχει τέτοια μέσα να παρακολουθεί αυτές τις εξελίξεις… -έχουμε σήμερα διαστημόπλοια που προσεγγίζουν τον ήλιο και τον ακτινογραφούν από παντού. Θα μου κάνει εντύπωση να συμβεί ένα γεγονός που θα είναι απολύτως απρόβλεπτο. Αυτό που λέτε για τον ήλιο είναι αλήθεια, αλλά είναι μια θεωρία, από τις πολλές που υπάρχουν, κι εγώ προσωπικά δεν την πιστεύω.

Στην έρευνα που κάνατε για το φως, ποια ήταν η συνεισφορά του Κορνήλιου Καστοριάδη; Η διανοητική συνεισφορά του Καστοριάδη, που ίσως ξέρετε ότι υπήρξε και φίλος μου, ήταν πολύ μεγάλη. Με την έννοια ότι κάναμε πάρα πολλές φορές συζητήσεις, για την επιστήμη, για τις σύγχρονες θεωρίες… Τονίζω συνέχεια ότι ο Καστοριάδης ήταν απολύτως ενήμερος για τις εξελίξεις της σύγχρονης επιστήμης, κάτι που ήταν καταπληκτικό. Η κουβέντα λοιπόν μαζί του με ωφέλησε πάρα πολύ, ήξερε ότι γράφω αυτό το βιβλίο, και η μόνη μου λύπη είναι ότι δεν πρόλαβε να το δει, τυπωμένο.

Δεν σας πρότεινε μάλιστα και ένα σημαντικό βιβλίο για το φως; Ναι, βέβαια. Αυτό είναι το καταπληκτικό, ότι ο Καστοριάδης που συνέστησε ένα βιβλίο φυσικής που εγώ δεν το ήξερα, όντας καθηγητής της φυσικής και το οποίο είναι ένα βιβλίο πάρα πολύ καλό και το αναφέρω στην «Αυτοβιογραφία του φωτός». Είναι ένα βιβλίο που προσπαθούσε να κάνει αυτό που κάνω εγώ, αλλά με πολύ πιο επιστημονικό τρόπο και χωρίς να αγγίζει τα θέματα της τέχνης και, ας πούμε, της φιλοσοφίας. Αλλά αυτό με το Καστοριάδη (γέλια) πολύ χαίρομαι που το θυμάσαι.

Στο βιβλίο σας αντιμετωπίζετε το φως ως καθολικό στοιχείο, όπως οι Ίωνες φιλόσοφοι, για παράδειγμα όπως ο Θαλής το νερό; Θα έλεγα: ναι. Το φως είναι μια παγκόσμια οντότητα, ας το πω έτσι, που, κατά κάποιον τρόπο δένει τα πάντα… δένει το σύμπαν με τη ζωή, τη ζωή με τον άνθρωπο, παντού μπαίνει το φως. Και αυτό που εγώ ονομάζω αρχέγονο φως είναι το παλαιότερο που ξέρουμε, το πιο παλιό στη Δημιουργία… Αν ο ήλιος έχει μια ηλικία, ας πούμε 5 δισεκατομμύρια χρόνια, από τότε στέλνει το φως του, ε αυτό το αρχέγονο φως είναι πολύ παλαιότερο, 14 δισεκατομμύρια χρόνια –κι αυτό το θεωρώ συγκλονιστικό, ότι το ανακαλύψαμε τελευταία.

Και αν κατάλαβα καλά, αυτό το αρχέγονο φως το πρωτοαντιληφθήκαμε ως ήχο; Όχι. Το αντιληφθήκαμε ως μικροκύμα, συχνότητα μικροκυμάτων. Αλλά με μια έννοια έχετε δίκιο, το συνέλαβαν σαν κάποια παράσιτα σε μια κεραία… Το εντυπωσιακό ήταν ότι ερχόταν από όλες τις κατευθύνσεις του ουρανού, αυτό τους παραξένεψε, όπου κι αν έστρεφαν την κεραία συνελάμβαναν τα ίδια παράσιτα. Το έψαξαν και η ερμηνεία που κατέληξαν ήταν ότι επρόκειτο για το αρχέγονο φως, που έρχεται από τη μεγάλη έκρηξη στην αρχή του σύμπαντος.

Το ερεύνησαν και έξω από τη γη, με δορυφόρους για να το επιβεβαιώσουν; Ναι, υπάρχουν δύο δορυφόροι, ό ένας πριν από 10 χρόνια και ο άλλος που στέλνει αυτή τη στιγμή ακόμα σήματα, που επιβεβαίωσαν απολύτως ότι είναι ένα τελείως διαφορετικό φως και η μόνη ερμηνεία είναι ότι προέρχεται από την αρχή του σύμπαντος… Είναι, κατά κάποιον τρόπο, το πιο έντονα μελετημένο αλλά και με μεγαλύτερο ενδιαφέρον πειραματικό γεγονός της σύγχρονης φυσικής: η ανακάλυψη του αρχέγονου φωτός.

Και γιατί επιλέξατε να παρουσιάσετε την ιστορία του φωτός σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ως αυτοβιογραφούμενο; Ε, για να γίνει λίγο πιο κατανοητό. Και για να μπορέσω να το αποδώσω με ανθρώπινα χαρακτηριστικά ούτως ώστε ο αναγνώστης να παρακολουθήσει την ιστορία του σύμπαντος μεν αλλά να έχει αυτό και μια μορφή παραμυθιού.

Όπως στην αρχαία ελληνική μυθολογία που οι δυνάμεις της φύσης έχουν ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά… Ναι, μπράβο… Μιμούμαι λίγο τους αρχαίους ελληνικούς μύθους. Αλλά αυτό που αφηγούμαι εγώ δεν είναι φαντασία, είναι επιστημονικά απολύτως αληθινό ό,τι λέω, αλλά έτσι ο κόσμος το αγαπά και το συλλαμβάνει πολύ ευκολότερα.

Καθώς όμως το ί