«Τα σταφύλια της οργής» Τζον Στάινμπεκ (τα αγαπημένα μας βιβλία)

Διαβάζοντας «Τα σταφύλια της οργής» του Steinbeck- και φέροντας στο μυαλό μου και

κάποιες άλλες συγγραφικές δημιουργίες- κατέληξα στο συμπέρασμα πως η διαχρονικότητα

ενός βιβλίου τελικά δεν ορίζεται από το αν το περιεχόμενο του βιβλίου εξακολουθεί να

προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού δεκαετίες μετά από την έκδοση του ή

από τις περγαμηνές που έχει συλλέξει.

Είναι άκρως σοκαριστικό να αντιλαμβάνεσαι μέσα από σελίδες και αράδες πως ζεις και αναπνέεις εντός μιας κοινωνικοπολιτικής deja vu θεατρικής παράστασης με μόνιμο πρωταγωνιστή το κέρδος, όπου άβουλοι θεατές παρακολουθούν ένα έργο με προδιαγεγραμμένο τέλος. Διότι στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα του ο Steinbeck μπορεί να δημιούργησε τις όχι και τόσο μυθοπλαστικές περιπέτειες της οικογένειας Joad για να περιγράψει τα αποτελέσματα της μεγάλης αμερικάνικης ύφεσης, ουσιαστικά όμως φωτογράφισε την παγκόσμια οικονομική σκακιέρα. Κι αν στον αέρα πλανάτε η αφελής ερώτηση « τι έχει αλλάξει από την έκδοση του « Τα σταφύλια της οργής» (1939)» η απάντηση είναι ξερή σαν τις πεδιάδες της Οκλαχόμα την περίοδο της μεγάλης ξηρασίας: Τίποτα.

Ο Tom Joad, ο ιερέας Jim Casey ή η mrs. Wainwright μπορούν κάλλιστα να αντικατασταθούν με σύγχρονα ονοματεπώνυμα ασχέτως από το γεωγραφικό τους στίγμα.

Η πολυμελής οικογένεια Joad με 154$ στην τσέπη- τα οποία έχει μαζέψει με σκληρή εργασία και ξεπουλώντας τα προσωπικά τους αντικείμενα- ξεκινά με τον μηχανοκίνητο αραμπά τους από την οικονομικά άγονη Οκλαχόμα για την υποτιθέμενη γη της επαγγελίας εκείνης της εποχής, τις εύφορες πεδιάδες της Καλιφόρνια. Σε αυτό το δύσκολο ταξίδι των 2000 μιλίων, ο περιβόητος δρόμος Route 66 γίνεται η δίοδος προς το όνειρο της εργασίας ενώ ταυτόχρονα αποτελεί τον αδιάψευστο μάρτυρα της εσωτερικής μετανάστευσης και της ανέχειας των ανθρώπων. Λόγω της φύσεως του ταξιδιού, κάθε σταθμός για ανάπαυλα φέρνει στην οικογένεια και μία σύντομη περιπέτεια, νέα πρόσωπα με τις δικές τους πικρές ιστορίες, αποφάσεις που πρέπει να παρθούν χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση, διότι τα λιγοστά χρήματα στερεύουν όσο πλησιάζουν προς τον τελικό τους προορισμό.

Οι περιπέτειες φυσικά των μελών της οικογένειας δεν τελειώνουν όταν αντικρίζουν τις καταπράσινες κοιλάδες της Καλιφόρνια. Η αγαλλίαση που τους προσφέρει η θέα είναι προσωρινή, καθώς η νέα γη, μόνο γη της επαγγελίας δε μπορεί να χαρακτηριστεί.
Οι αξιοπρεπείς Joad πλέον «θεωρούνται» okies ( όπως αποκαλούσαν υποτιμητικά τους εσωτερικούς μετανάστες προερχόμενους κυρίως από την Οκλαχόμα) ενώ αποδεικνύεται τελικά πως οι πορτοκαλί μπροσούρες που διαφήμιζαν τον οικονομικό παράδεισο της Καλιφόρνια ήταν μία «φούσκα» καθώς: η προσφορά εργασίας είναι πολύ μεγαλύτερη από την ζήτηση, οι αμοιβές των εργατών μπορούν να χαρακτηριστούν ως αμοιβές πείνας, η στάση των αρχών είναι εχθρική, ενώ οι συνθήκες διαβίωσης εντός των πρόχειρων καταλυμάτων σε κάθε αγρόκτημα ελάχιστα διαφέρουν από αυτές πίσω στην Οκλαχόμα.

Ίσως η μόνη φωτεινή εξαίρεση στον κανόνα είναι το Weedpatch camp, όπου εκεί για πρώτη φορά η οικογένεια Joad αισθάνεται ότι μένει σε ένα ασφαλή μέρος από τότε που ξεκίνησε το ταξίδι της, όχι γιατί τα μέλη της οικογένειας βρίσκουν δουλειά αλλά γιατί σε αυτό το camp

επικρατεί η συμπόνια και η ανθρωπιά.

Ωστόσο ακόμα κι αυτό το περιβάλλον δεν μπορεί να «νικήσει» τις βασικές ανάγκες για εργασία και τροφή. Ο μεγαλύτερος γιος της οικογένειας Τομ, ύστερα από όλες τις περιπέτειες που έχει βιώσει αποφασίζει να ακολουθήσει τον δρόμο που χάραξε ο συνοδοιπόρος του Casey, αφήνοντας αναγκαστικά πίσω του τους υπόλοιπους Joad ενώ τα εναπομείναντα μέλη της οικογένειας θα εγκαταλείψουν κι αυτοί με την σειρά τους το Weedpatch camp προς αναζήτηση του αρχικού τους ονείρου.

Η Οκλαχόμα δεν ήταν φυσικά η μοναδική αγροτική πολιτεία που χτύπησε η μεγάλη ύφεση της Αμερικής – σχεδόν παράλληλα με την μεγάλη ξηρασία, το περίφημο Dust Bowl- κι ούτε η μοναδική πολιτεία που έβλεπε τους κατοίκους της να μεταναστεύουν προς την Δύση αναζητώντας εργασία ( Ενδεικτικά αναφέρονται το Τέξας, το Κολοράντο, το Κάνσας κτλ).

Πάνω από 500.000 άτομα εγκαταλείπουν την άγονη και επικίνδυνη πια πάτρια γη τους για να πορευθούν προς την Καλιφόρνια.

Ο John Steinbeck πριν ξεκινήσει την συγγραφή του μυθιστορήματός του, παρακολουθεί από κοντά όλη αυτήν την τραγική κατάσταση και ο ίδιος σε μία ραδιοφωνική του συνέντευξη εξομολογείται πως «όταν έγραφα Τα σταφύλια της οργής ένιωθα θυμό απέναντι σε

ανθρώπους που φέρονταν άδικα απέναντι σε άλλους ανθρώπους…την περίοδο της ύφεσης μας πήρε αρκετό καιρό εωσότου αναπτύξουμε τους κατάλληλους μηχανισμούς υποστήριξης κι όταν ήρθε η περίοδος ξηρασίας οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν και δεν είχαν ένα μέρος για να πάνε να προστατευθούν…κι όταν έφθασαν στην Καλιφόρνια συνάντησαν άλλους ανθρώπους φοβισμένους τόσο από την ύφεση όσο και από τον μεγάλο αριθμό των νέων εισερχόμενων ανθρώπων που έπρεπε να φροντίσουν. Έτσι απέκτησαν κι αυτοί με την σειρά τους θυμό για την νέα αυτή κατάσταση…Όταν άρχισαν να παίρνονται μέτρα από την πολιτεία αμφότερων ο θυμός άρχισε να μειώνεται…και οι δύο αυτές ομάδες είδαν πως τελικά δεν αντιπαθούν η μία

την άλλη…»

Το μυθιστόρημα Τα σταφύλια της οργής είχε πολύ μεγάλη επιτυχία, δημιουργώντας λίστες αναμονής τόσο στα σημεία πώλησης του όσο και στις δανειστικές βιβλιοθήκες. Η εξήγηση για το φαινόμενο που δημιούργησε είναι απλή: Με λόγο απλό, χωρίς ατελείωτες περιγραφές και περιττούς φανφαρονισμούς κατάφερε να αποδώσει την εικόνα μίας θλιβερής πραγματικότητας, υποδεικνύοντας χωρίς κανέναν ενδοιασμό τα αίτια και τους ενόχους.

Φυσικά για αυτό του το θάρρος σχεδόν αμέσως κατηγορήθηκε ως κομμουνιστής, το έργο του χαρακτηρίστηκε ως προπαγανδιστικό και ως εκ τούτο αφαιρέθηκε από πολλές δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας, ενώ δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις όπου το βιβλίο κάηκε δημόσια ως

ένδειξη διαμαρτυρίας.

– « Είχαμε ένα meeting χθες το βράδυ. Ξέρεις ποιος διευθύνει τον Συνεταιρισμό Αγροτών; Η τράπεζα της Ανατολής. Αυτή η τράπεζα έχει στην κατοχή της το μεγαλύτερο κομμάτι αυτής της κοιλάδας και έχει χαρτιά για οτιδήποτε δεν της ανήκει. Χθες βράδυ ένα μέλος της τράπεζας μου είπε: “ Πληρώνεις 10 σεντς την ώρα, καλύτερα να το μειώσεις σε 25 σεντς. Κι γω του είπα “Έχω καλούς εργάτες, αξίζουν τα 30 σεντς”. Κι αυτός μου απάντησε “ Ο μισθός τώρα είναι 25 σεντς. Αν συνεχίσεις να τους δίνεις τριάντα, το μόνο που θα προκαλέσεις είναι αναταραχή. Και παρεμπιπτόντως, θα χρειαστείς το σύνηθες δάνειο για την επόμενη χρονιά, έτσι;”.

– « Πέρσι το χειμώνα, λιμοκτονούσαμε- εγώ , ο πατέρας και τα μικρά. Και έβρεχε συνέχεια. Ένας φίλος μας είπε να πάμε στον Στρατό της Σωτηρίας…πεινούσαμε και μας έκαναν να σερνόμαστε για το δείπνο μας»

– “ Αυτός ο μικρός οπωρώνας του χρόνου θα είναι μέρος ενός μεγαλύτερου ιδιοκτήτη μιας και τα χρέη θα έχουν πνίξει τον τωρινό ιδιοκτήτη. Κι αυτός ο αμπελώνας θα ανήκει στην τράπεζα. Διότι μόνο οι μεγάλοι ιδιοκτήτες μπορούν να επιβιώσουν, γιατί αυτοί κατέχουν και τις μονάδες κονσερβοποίησης…οι ρίζες των αμπελιών και των δέντρων πρέπει να καταστραφούν για να παραμείνει η τιμή σε υψηλά επίπεδα κι αυτό είναι το πιο θλιβερό από όλα. Φορτία από πορτοκάλια ρίχνονται στο έδαφος.

Άνθρωποι ταξίδεψαν από μακριά για να έρθουν να πάρουν τα φρούτα…και οι άλλοι άνθρωποι έριξαν κηροζίνη στα φρούτα και τα έκαψαν…ένα εκατομμύριο πεινασμένοι άνθρωποι που χρειάζονταν τα πορτοκάλια κι η κηροζίνη απλωνόταν πάνω από τα χρυσά βουνά…Πέταξε τις πατάτες στο ποτάμι και βάλε φυλακές κατά μήκος ώστε να μην μπορούν να τις ψαρέψουν…και τα παιδιά πρέπει να συνεχίσουν να πεθαίνουν από πελλάγρα γιατί δεν υπάρχει κέρδος από τα πορτοκάλια…”

– Τα πορτοκαλί φυλλάδια που διαφημίζουν την Καλιφόρνια.

– Οι εικόνες στον Route 66

– Οι πρώτες παράγραφοι κάθε κεφαλαίου περνούν ένα κεντρικό-βασικό μήνυμα.

Υποψιάζομαι πως μερικά από αυτά τα αποσπάσματα του μυθιστορήματος ήταν η αιτία για να αποφανθούν κάποιοι ειδικοί για τις πολιτικές πεποιθήσεις του εν λόγω συγγραφέως. Τελικά αυτό το συγκεκριμένο κόκκινο φαντασματάκι δεν σταμάτησε να στοιχειώνει ποτέ την τέχνη

της συγκεκριμένης χώρας, λες και δεν είχε αποδείξει με ατράνταχτα στοιχεία ότι ήταν ικανόνα στοιχειώσει πρώτα από όλα τον ίδιο του τον εαυτό…αλλά αυτά είναι κουβέντες για κάποια άλλη στιγμή.

Γιατί να διαβάσει κάποιος το βιβλίο «Τα σταφύλια της οργής»

Να ξεκαθαρίσουμε αρχικά πως Τα σταφύλια της οργής δεν έχουν καμία μα απολύτως καμία σχέση με πολιτικά κινήματα και πολιτικές ιδεολογίες. Αντιθέτως είναι ένα έργο που επικεντρώνεται στην δύναμη του ανθρώπου, στην αξία της οικογένειας, στην ανθρωπιά, στην συμπόνια και στον συνεχή αγώνα μέσα στον στίβο που λέγεται «ζωή», με τις όποιες αντιξοότητες και τα όποια παιχνίδια παίζονται εις βάρος των ανθρώπινων ψυχών.

Το θάρρος και η ομαδική σύμπνοια απέναντι σε γεγονότα και καταστάσεις κυριαρχούν, για αυτό τον λόγο και ο αναγνώστης δεν παρακολουθεί την ιστορία ενός και μόνο ατόμου. Κάθε πρόσωπο του έργου γίνεται με την δική του προσωπική ιστορία πρωταγωνιστής συμβάλλοντας με την στάση του τόσο στην εξέλιξη της υπόθεσης όσο και στην εξέλιξη του χαρακτήρα των κεντρικών πρωταγωνιστών.

Εν κατακλείδι και εν έτη 2020 και ενόψει καλοκαιρινών διακοπών, όπου οι κοινωνίες κάθονται πάνω πυριτιδαποθήκες με τους μεγάλους παίκτες να κρατούν το αναμμένο σπίρτο δίπλα από το φυτίλι, η συγκεκριμένη ποικιλία σταφυλιών του Steinbeck αποτελούν πρώτης τάξεως τροφή ενάντια στην νόσο της αποχαύνωσης.