Θα πνιγούμε κάποτε / όπως πνίγουν τ’ αγριόχορτα / τα ερειπωμένα σπίτια | Συνέντευξη Γιώργος Σαράτσης

Η ποιήτρια από τη Θεσσαλονίκη, Φανή Αθανασιάδου, συνομιλεί με τον Γιώργο Σαράτση, αφορμή της νέας ποιητικής του συλλογής «Πρόσφορο Χώμα» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Στίξις.

Ποια είναι τα ποιητικά υλικά με τα οποία δομείται/απαρτίζεται η καινούργια σου συλλογή;

Ο στοχασμός με τη μορφή στίχου. Ή και το αντίθετο: ο στίχος με τη μορφή στοχασμού. Χωρίς βέβαια να λείπει η εικονοπλασία. Καταγράφονται παρατηρήσεις μου για τον άνθρωπο και το περιβάλλον του, στοιχεία της υπαίθρου, αλλά και το τέλμα της εποχής. Μέσα από την μελαγχολία μου, άλλοτε αποδοκιμάζω το αδιάφορο παρόν μου και άλλοτε αυτοσαρκάζομαι, σα να ξορκίζω το μέλλον μου.

Ο τίτλος «Πρόσφορο χώμα» μάς προδιαθέτει για την εποχή της σποράς, τη συγκομιδή ή την ταφή του χωμάτινου εαυτού του τρωτού ανθρώπου – όπως τον ονομάζεις – με την προσδοκία μιας αναγέννησης ή υπάρχει κάποια σημειολογία που προσδίδει και άλλες ερμηνείες;

Όλα μοιάζουν αλληλένδετα. Πριν τον καιρό της ταφής, προηγείται η εποχή της σποράς και της συγκομιδής. Αν υπάρξει, βέβαια, συγκομιδή. Πράγματι, στη συλλογή υπάρχουν στίχοι που θα μπορούσαν να έχουν τη μορφή εξοδίου ακολουθίας. Ποιήματα για το βασανιστικό τέλος της χώρας και την δύσθυμη αναγέννηση – όπως έγραφε ο Χειμωνάς – που θα επακολουθήσει. Αν επακολουθήσει. Πάντως, η σημειολογία είναι απαραίτητο συστατικό της ποίησης και δεν μπορώ να την αποφύγω. Προσεγγίζω μέσω σημειολογιών τον κόσμο μου.

Τί είναι η ζωή για την ποίηση και τί η ποίηση για τη ζωή;

Η ζωή για την ποίηση είναι αναμφίβολα η πρώτη ύλη. Η ζωή που περιέχει απαραιτήτως την ηδονή, τον πόνο, την πλήξη, την επικείμενη φθορά και τον αναπότρεπτο θάνατο. Η ποίηση για την ζωή είναι μάλλον κάτι άχρηστο, αδιάφορο ή βαρετό για εκείνους που αρνούνται να την προσεγγίσουν, αποκαλυπτικό για εκείνους που της επέτρεψαν να πλησιάσει και βασανιστικό για όσους καταγίνονται μαζί της.

Ανήκεις στη γενιά που στο ξεκίνημα της νεότητάς της πλήγηκε από την οικονομική κρίση. Πόσο θεματικά, εκφραστικά καθοριστικά έχει επηρεάσει την ποιητική σου γραφή, όπως και άλλων συνομήλικων ομοτέχνων σου;

Ποιος μπορεί να ξεφύγει από την εποχή του; Όσο και να προσπαθήσω, μοιραία εισβάλουν στους στίχους μου εικόνες του καιρού μας, της βάναυσης επικαιρότητας, του ανθρώπινου τέλματος. Η γραφή μου είναι μέρος του τόπου που την γεννά. Δεν είναι απολύτως δική μου. Μοιάζει με αντιδάνειο. Η γενιά μου δεν είναι παρά ένα “νέο είδος” που προσπαθεί να υπάρξει μέσα στην ταραχή που την πέταξαν.

Εν μέσω ενός αβέβαιου παρόντος, την απειλή της οικολογικής καταστροφής του πλανήτη, την έξαρση της βίας παγκοσμίως αλλά και την ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη με την τεχνητή νοημοσύνη προ των πυλών, πού και πώς τοποθετείς τον σύγχρονο φοβισμένο άνθρωπο και ποιος ο ρόλος της ποίησης;

Ο σύγχρονος άνθρωπος μοιάζει να μην έχει διδαχτεί τίποτα από το παρελθόν του. Ιδίως οι Έλληνες, είμαστε όσο ποτέ άλλοτε βραχυκυκλωμένοι. Τουλάχιστον για εμάς, δεν υπάρχει δικαιολογία. Ακριβώς γιατί όλα μάς έχουν παραδοθεί: σοφία, ηθική, αφοβία, μνήμη θανάτου, υπομονή, συγκατάβαση, εμπιστοσύνη. Κάποτε είναι απαραίτητος και ο φόβος, αλλά υποδυόμαστε τους ατρόμητους και τους άφθαρτους. Ωστόσο, το παρόν και το μέλλον θα παραμείνουν ες αεί αβέβαια. Όπως δεν είναι βέβαιο πόσο θα μας ανέχεται ακόμα ο πλανήτης. Όσο για την τεχνολογία, μάς έχει γραπώσει για τα καλά στα πανίσχυρα σαγόνια της. Παραλύουμε, παραδομένοι στους αλγορίθμους, στην εικονική πραγματικότητα και την ψηφιακή παρακολούθηση. Τελικά, το μόνο στίγμα που θα αφήσουμε πίσω μας θα είναι το ψηφιακό. Ποιος, λοιπόν, μπορεί να είναι ο ρόλος της ποίησης μέσα στο παλλόμενο χάος που βιώνουμε καθημερινά; Ποιος ευκαιρεί σήμερα να σταθεί σε μια γωνιά για την προσευχή του, για να ευκαιρήσει για την ποίηση;

Φθορά/θνητότητα/χρόνος: Ποια η σχέση μαζί τους και ποια διάσταση – υπόσταση αποκτούν μέσω του ποιητικού σου λόγου;

Ολόκληρη η πορεία μας στη ζωή δεν είναι παρά μία διαρκής εξοικείωση με την φθορά και την θνητότητα. Ο χρόνος, είναι μεν παράγωγο μέγεθος, αλλά αφήνει ανεξίτηλα τα σημάδια του στο σώμα και το πρόσωπό μου. Δεν είναι πάντα εύκολη η ενηλικίωση, ο συντονισμός μου με το πεπερασμένο και η συνειδητοποίηση του επερχόμενου τέλους. Δεν ξέρω αν υπάρχει στίχος της συλλογής που να μην είναι διαποτισμένος από χρόνο και φθορά. Γράφω ακριβώς γιατί όλα παρέρχονται. Όλα κάποτε τελειώνουν. Μαζί με την γραφή μου. Μαζί με τις λέξεις μου.

Tί είναι η πατρίδα για ’σένα;

Ο μόνος λόγος να υπάρχω. Η αιτία του αυτοπροσδιορισμού μου. Η ζωογόνος επαφή με τους προγόνους. Η κοινή ελληνική. Η επαφή με το χώμα που με γέννησε, με έθρεψε και κάποτε θα με αφομοιώσει. Η αρσενικοθήλυκη αρχή που μας ταλαιπωρεί, μας προδίδει, μας τσακίζει και μας περιθάλπει.

Στο ποίημα Προσωπικά αναφέρεις: ο νέος κόσμος / που ονειρεύτηκα / περιείχε ανησυχία / και δροσερά πρωινά / κάτω από φυλλοβόλα. Πώς είναι και πώς οραματίζεσαι αυτόν τον νέο κόσμο;

Ακριβώς έτσι. Έναν κόσμο χωρίς ναρκωτικούς εφησυχασμούς, έχοντας στραφεί οριστικά προς την αλήθεια της υπαίθρου. Αν και η εθιστική επίδραση της δήθεν εξελιγμένης και προοδευμένης ζωής μας –κατ’ ουσίαν, βιασμένη από την (μικρο)αστική ασχήμια– δεν μας αφήνει περιθώρια οραματισμού και εφαρμογής των οραμάτων μας. Παρόλα αυτά, καλό θα ήταν πριν συμβεί η οποιαδήποτε μετάβαση, να φανούμε προετοιμασμένοι για την καταβολή του αντίστοιχου τιμήματος. Τίποτα δεν συμβαίνει χωρίς ταραχή και πόνο. Ιδίως η κατάκτηση της ζωής μας. Τώρα, επωμιζόμαστε μία ύπαρξη που προετοίμασαν άλλοι για εμάς και μας την παρέχουν τάχα απλόχερα τα συστήματα και οι εξουσίες.

Τί είναι η ποίηση; Αλλάζει; μας αλλάζει; ή την αλλάζουμε ανάλογα με την περίοδο ζωής που διανύουμε, τις συνθήκες που βιώνουμε και συνήθως μας ορίζουν, μας προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό.

Είναι εύκολο να χαθούμε σε ορισμούς και παρα-φιλολογίες. Αρεσκόμαστε, άλλωστε, να θεωρητικολογούμε (χωρίς να αγνοώ ότι είναι μία καθόλα απολαυστική διαδικασία). Ωστόσο, αν επιχειρούσα να δώσω μία απάντηση, θα έλεγα ότι ποίηση δεν είναι παρά μία μέθοδος προσέγγισης του κόσμου και των φαινομένων. Μία τεχνική ψηλάφησης. Σίγουρα, πάντως, ένας μηχανισμός διαμόρφωσης του προσωπικού μου ύφους. Η ποίηση αλλάζει, μας αλλάζει και την αλλάζουμε σύμφωνα πάντα με τα προστάγματα του πανδαμάτορος χρόνου. Μπορεί ο μη-ευκρινής πυρήνας της να παραμένει ακέραιος και ανεπηρέαστος, όμως ο τρόπος, η συγκυρία, η προσωπική μας πορεία και η διαρκής βύθιση στο ημίφως της ζωής θα τροποποιούν πάντα την σύνθεση των δομικών συστατικών της.

Στους καιρούς μας συνηθίζεται η ποίηση να κοινωνείται μέσω βιβλιοπαρουσιάσεων, φεστιβάλ, έντυπων και ηλεκτρονικών λογοτεχνικών περιοδικών, ανθολογιών και κοινωνικών δικτύων. Ποια είναι όμως η παρουσία της, η πνευματική συμβολή στην διαμόρφωση της καθημερινής κοινωνικής πραγματικότητας;

Επικοινωνείται, χωρίς να είμαι σίγουρος αν κοινωνείται. Ένας ορυμαγδός εκδόσεων, παρουσιάσεων και φληναφημάτων. Αγνοώ πραγματικά ποια μπορεί να είναι η συμβολή της ποίησης στην καθημερινότητά μας. Υποψιάζομαι ότι μάλλον αδιαφορεί η “κοινωνική πραγματικότητα” για την ποίηση και τον ρόλο της. Και εδώ που τα λέμε, καλά κάνει. Κάθε τι που ενοχλεί, παρεμβαίνει ή αναστατώνει τον καθησυχασμό μας σπανίως το επιτρέπουμε να ανθίσει. Η ποίηση είναι κίνηση. Ενώ ο βασικός νόμος της ζωής είναι η αδράνεια.

Ποιο ποίημα της συλλογής θα επέλεγες για να δώσεις το παρόν ποιητικό σου στίγμα;

Το ποίημα Αρχή της Ινδίκτου της σελίδας 38. Ιδίως το καταληκτικό τρίστιχο: Θα πνιγούμε κάποτε / όπως πνίγουν τ’ αγριόχορτα / τα ερειπωμένα σπίτια.