Θεατρικά βιβλία: top 10 έργα που πρέπει να διαβάσεις

Τα βασικά χαρακτηριστικά του θεάτρου δεν ανήκουν στο θέατρο – κατ αποκλειστικότητα – το καθένα χωριστά, αλλά ο συνδυασμός τους δίνει στη θεατρική τέχνη την ιδιαιτερότητά της. Το πιο καθοριστικό από αυτά είναι ότι το θέατρο είναι θνησιγενής τέχνη, εφόσον η στιγμή της παραγωγής και της κατανάλωσης ταυτίζονται απόλυτα. Αν και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα σκοπεύουν στην αιωνιότητα, το θεατρικό καλλιτεχνικό προϊόν έχει μόνο παρόν. Μετά τη λήξη τής παράστασης δε μένει κάτι. Καμία περιγραφή ούτε ακόμα και η κινηματογράφηση του έργου μπορεί να το σώσει. Ωστόσο, παρά τον εφήμερο χαρακτήρα της θεατρικής τέχνης, υπάρχει κάτι που περνάει στην ομαδική ευαισθησία μιας εποχής.
 

Παραστάσεις που έγιναν και πέρασαν στον χρόνο κατάφεραν να επιβιώσουν έμμεσα, χάρη στην αισθητική των καλλιτεχνών και στη δεκτικότητα του κοινού.

Το θέατρο δεν είναι μόνο σύνθεση τεχνών αλλά και τέχνη της σύνθεσης. Ακριβώς αυτό είναι το έργο του σκηνοθέτη. Προκειμένου να ανατρέξουμε στη σύγχρονη έννοια του όρου «σκηνοθεσία» επιβάλλεται να γίνει διάκριση ανάμεσα στη σκηνοθεσία, ως επίλυση των τεχνικών προβλημάτων και στη σκηνοθεσία, ως ερμηνευτική παρέμβαση ενός δημιουργού. Τις παραπάνω ιδιαιτερότητες μπορεί ο αναγνώστης να τις ανακαλύψει είτε ως θεατής είτε ως ερευνητής.
 

Όμως, για τους ίδιους λόγους οι προτάσεις θεατρικών έργων σε βιβλία είναι μόνο για ανάγνωση και για μια αυστηρά προσωπική περιπλάνηση στην πλοκή, στην εποχή που διαδραματίζεται η ιστορία, έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορέσει να πλάσει στη φαντασία του το σκηνικό που γεννάνε οι λέξεις, τις εικόνες που σχεδιάζουν οι φράσεις και την απόδοση των χαρακτήρων. Όλα, ευθέως ανάλογα με τις γνώσεις του, τις εμπειρίες του και τη συναισθηματική του κατάσταση τη στιγμή της ανάγνωσης. Με βάση τα παραπάνω προτείνω:
 

Θεατρικά έργα σε βιβλία (Top 10)

► Σοφοκλέους «Αντιγόνη»

Ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας δραματουργίας, ένα υψηλής διανόησης έργο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Η τραγωδία «Αντιγόνη» είναι συγκλονιστικό δράμα συγκρούσεων. Ο Σοφοκλής κατάφερε να δημιουργήσει ένα σχήμα με τους δύο βασικούς του ήρωες. Οι συγκρούσεις, που εξαντλούνται στο προαναφερθέν σχήμα, εκπροσωπούν πρόσωπα και ιδέες. Ο δυο τους διασταυρώνουν τα ξίφη τους σε πεδίο λυσσαλέας και αδυσώπητης μάχης. Από τη μία πλευρά ο Κρέοντας, ο κραταιός και μεγαλόπρεπος άρχοντας της Θήβας, παρουσιάζεται ως ο πιο σταθερός και φανατικός οπαδός του ανθρώπινου θεσπισμένου νόμου. Από την άλλη πλευρά, η Αντιγόνη, η θαρραλέα, ανιδιοτελής και προσηλωμένη στο καθήκον της κόρη του Οιδίποδα, προβάλλει ως σθεναρός υπερασπιστής του πανάρχαιου, άγραφου, ιερού και φυσικού θεϊκού δικαίου. Η αναπόφευκτη σύγκρουση αυτών των δύο μορφών είναι το κέντρο της τραγωδίας.

► « Φυλές » της Νίνα Ρέιν

Το θέμα: Ένα γεύμα σε μια κωμικά δυσλειτουργική βρετανική οικογένεια είναι σε εξέλιξη. Ο πατέρας, η μητέρα, η κόρη και ο ένας γιος συζητούν με ένταση. Ο Μπίλι, ο δεύτερος γιος, είναι γεννημένος κωφός. Οι γονείς του – διανοούμενοι, προοδευτικοί, και, κατ ευφημισμόν , ανοιχτόμυαλοι – έχουν κάνει τα πάντα για να μεγαλώσει «φυσιολογικά», για να αμβλυνθούν οι συνέπειες της διαφορετικότητάς του, για να μην περιθωριοποιηθεί. Ως εκ τούτου τουαπαγόρευσαν να επικοινωνεί μέσω της νοηματικής γλώσσας. ΄Αλλωστε, ο πατέρας του, καθηγητής Γλωσσολογίας, επιμένει πως «χωρίς τις λέξεις δεν μπορούμε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας». Έτσι, ο κωφός γιός έχει μάθει να διαβάζει τα χείλη των άλλων και να αρθρώνει κάποιες λέξεις-κραυγές. Το κωφό παιδίμεγαλώνει σ ένα ερμητικά κλειστό , ιδιοσυγκρασιακό και αμετανόητα πολιτικά λανθασμένο οικογενειακό «κουκούλι». Μέχρι που συναντά τη Σύλβια. Η γνωριμία του με την κοπέλα, ομιλούσα αλλά με κωφούς γονείς, του αποκαλύπτει τοθαύμα της νοηματικής γλώσσας, αλλά γίνεται αφορμή δυνατών συγκρούσεων.

Σ αυτήν την έξυπνη αλληγορία, η συγγραφέας, εστιάζει στην περιπλοκότητα της επικοινωνίας μέσα στον μικρόκοσμο της φυλής μας, της ίδιας μας της οικογένειας, στα πιοκοντινά μας άτομα, εκείνα που «αγαπάμε και γνωρίζουμε καλύτερα από τους ξένους.

► «Η Γίδα» του Έντουαρντ Άλμπι

Στην πορεία του ο ΄Αλμπι υπήρξε ένας από τους πιο επιτυχημένους , πολυβραβευμένους συγγραφείς , αφού κέρδισε τρία Πούλιτζερ και δύο βραβεία Τόνυ. Αυτό όμως που τον ξεχώρισε είναι η ορμητική ελευθερία στη σκέψη του και η πρωτοτυπία των έργων του που κράτησε ως τα γεράματά του. Αρκεί κάποιος να δει τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται το κεντρικό θέμα στη «Γίδα», όπου ένας διάσημος κι επιτυχημένος αρχιτέκτονας ερωτεύεται πνευματικά και σωματικά μια γίδα και στη συνέχεια προσπαθεί να πείσει τη γυναίκα του και τον γιο του ότι η συγκεκριμένη

στάση του είναι ηθικά νόμιμη και αδιαμφισβήτητο δικαίωμά του. Τελικά, ό,τι οικοδόμησε ο ίδιος κατακρημνίζεται στο βαθύ ρήγμα που άνοιξε η σοκαριστική αποκάλυψη «κτηνοβασίας», χωρίς ποτέ ν αναρριχηθεί το όποιο προηγούμενο πολύτιμο. Με γλωσσική ακρίβεια και σκοτεινό κωμικό χρονοδιάγραμμα, ο συγγραφέας καταθέτει μια ανατρεπτική άποψη σχετικά με τα όρια ανοχής και αντοχής που μπορεί να υιοθετήσει η φιλελεύθερη κοινωνία και προσκαλεί το κοινό ν αναλογιστεί από πού και πώς αντλούνται γραμμές κανονικότητας και αποδοχής.

► Ουίλιαμ Σαίξπηρ: «Αμλετ»

Συνομιλώντας με τον «Άμλετ» στον 21ο αι. Οι μεταφράσεις του Παύλου Μάτεσι και του Διονύση Καψάλη είναι οι τελευταίες στη μακριά σειρά μεταφραστικών αναμετρήσεων με το ανυπέρβλητο σαιξπηρικό έργο στη γλώσσα μας. Στην πρώτη, που κυκλοφόρησε το 2009 (από τις εκδόσεις Τόπος), ο Μάτεσις προτίμησε τη μορφή πεζού, εσωτερικού μονολόγου: «Ύπαρξη; Ανυπαρξία; Ιδού το ερώτημα. Τι είναι για την ψυχή το ευγενέστερο; Να ανεχτείς βέλη και λιθοβολισμό πρόστυχης μοίρας ή να σηκώσεις όπλο ενάντια σε ωκεανό από βασανιστήρια, να τους εναντιωθείς και να τα μηδενίσεις…» Toυ Διονύση Καψάλη η μετάφραση δοκιμάστηκε στη σκηνή, στην παράσταση του Γιάννη Χουβαρδά στη Στέγη, την ίδια εποχή που εκδόθηκε (εκδ. Gutenberg 2015). Το 1988 κυκλοφόρησε και η ελεύθερη, ποιητικώ τω τρόπω, απόδοση του Γιώργου Χειμωνά. Έγνοια του ήταν να είναι ο «Άμλετ» όχι «σύγχρονος» αλλά παρών. «Όμως ο Άμλετ παρών που εννοώ, θα μιλάει, όπως σήμερα, που ο λόγος έχει γίνει σπάνιος, μπορεί να μιλήσει. Η οποιαδήποτε, λοιπόν, ελευθερία μου στην απόδοσή του αποσκοπεί στην έκθλιψη της

περιστροφής και στη σφιχτή απλότητα της ειδικής εκείνης έμφασης που ενυπάρχει στον φύσει κραυγαλέο δραματικό λόγο» σημειώνει στο εισαγωγικό του σημείωμα (εκδ. Κέδρος). Να ζεις. Να μη ζεις. Αυτή είναι η ερώτηση».

► Αντον Τσέχωφ : «Ο θείος Βάνιας».

Απομονωμένοι, φθαρμένοι, ηττημένοι, αδύναμοι ν αλλάξουν τη ζωή τους οι ήρωες στον «Θείο Βάνια» ζουν υποταγμένοι στη μοίρα, χωρίς ελπίδα. H τραγωδία τους έγκειται στη γνώση της κατάστασής τους. Μέσα σε δύο εικοσιτετράωρα παρακολουθούμε την καθημερινότητά τους, πάσχουμε μαζί τους και συνειδητοποιούμε για άλλη μία φορά το μεγαλείο του Τσέχοφ. Ο Βάνιας είναι ο άνθρωπος που πληρώνει λάθη, θυσιάζεται, παραμελεί τη ζωή του. Ο ίδιος αντιλαμβάνεται πλήρως ότι δεν έζησε, δε χάρηκε. Είναι χαμένος, το δείχνει με την όψη του, ωστόσο, προσπαθεί να συνδυάσει την αξιοπρέπεια με τη σκληρότητα. Ο έρωτας για κείνον είναι μια ιστορία χωρίς ανταπόκριση. Τον χαρακτηρίζει δε μια αφλογιστία, μια αστοχία. Αυτό είναι ο Βάνιας: ένας άνθρωπος που έχει χάσει τον στόχο του. Και παραδίδεται.  Αυτό που καταγράφει ο Τσέχοφ, μέσα σε μια παρακμιακή εποχή, είναι η καθημερινότητα του ανθρώπου. Από κάτω οι ψυχές πάλλονται, τα συναισθήματα συγκρούονται. H μοναδικότητά του έγκειται στον συνδυασμό του ανθρώπινου με το ρεαλιστικό που αγγίζει την ψυχή. Το μεγαλείο στον Τσέχοφ είναι ο συνδυασμός της λογικής και του αισθήματος. H απλή καθημερινότητα που παίρνει τη θέση των μεγάλων πράξεων. 

► Αύγουστος Στρίντμπεργκ «Ο Πατέρας»

 Όταν μιλάει κανείς για τον Αύγουστο Στρίντμπεργκ, αναφέρεται στον κατεξοχήν μετρ της ψυχολογικής ανάλυσης, σ’ έναν συγγραφέα που αντιλαμβανόταν τη μάχη των φύλων ως ένα από τα σημαντικότερα θέματα για να δημιουργηθεί ένα σύγχρονο δραματικό έργο. Όπως έγραψε χαρακτηριστικά σε ένα θεατρικό του σημείωμα ο Άγγελος Τερζάκης η γυναίκα θα ασκήσει πάνω στη ζωή του Στρίντμπεργκ μια αλλόκοτη και αντιφατική έλξη. Έβλεπε στην πάλη άντρα- γυναίκας μια στοιχειακή αναμέτρηση, η οποία παίρνει διαστάσεις φυσικού νόμου Το έργο αυτό αποτελεί μία θανάσιμη αναμέτρηση ανάμεσα στον Ίλαρχο στρατιωτικό και σεβαστό επιστήμονα, και τη σύζυγό του, σχετικά με την ανατροφή και μόρφωση της κόρης τους. Η υπόθεση, ωστόσο, θα πάρει μια ιδιαίτερα σοβαρή τροπή όταν η γυναίκα υπαινίσσεται στον άντρα της ότι μπορεί να μην είναι αυτός ο φυσικός πατέρας. Μέσα στη επακόλουθη δίνη της αμφιβολίας και του πάθους, ο πατέρας νικημένος, οδηγείται στην παραφροσύνη. Όλο το δράμα ξετυλίγεται στο σπίτι του Ιλάρχου, στο οποίο βασιλεύει η γυναικοκρατία υπό τη μορφή μιας κρυφής διακυβέρνησης από τη γυναίκα. Στον Πατέρα, ο συγγραφέας σκιαγραφεί με ψυχογραφική μαεστρία τη σύγκρουση των φύλων. Άλλωστε, η γυναίκα άσκησε και στη ζωή του Στρίντμπεργκ μία αντιφατικά μαγνητική έλξη. Μάλιστα, ο Σουηδός συγγραφέας θεωρήθηκε σε αρκετές περιπτώσεις -από κοινό και κριτικούς- μισογύνης με τον ίδιο να ομολογεί ότι αυτή είναι η άλλη όψη της έντρομης έλξης που νιώθω για το αντίθετο φύλο

► Ερρίκος ΄Ιψεν: «Το κουκλόσπιτο»

Το κουκλόσπιτο είναι η ιστορία της Νόρας, που ξαφνικά ξυπνά και βλέπει την πραγματική οικογενειακή της κατάσταση, βλέπει το «ζωτικό ψεύδος» πάνω στο οποίο βάσισε τη ζωή της. Παντρεύτηκε και έκανε παιδιά με έναν «άγνωστο», κάποιον που πάντα τη μεταχειριζόταν σαν παιδί και τη θεωρούσε κτήμα του. Γι αυτόν τον λόγο παραιτείται από την κίβδηλη υπόσταση του «κουκλόσπιτού» της. Νιώθει ότι πρέπει να βγει έξω στον πραγματικό κόσμο. Εκεί θα κάνει το πρώτο βήμα σε έναν κόσμο διαφορετικό, πιο σκληρό και πιο μοναχικό – αλλά έναν κόσμο που θα της δίνει ελπίδα για κάτι καλύτερο. Το κείμενο του Χένρικ Ίψεν μάς καλεί να ακολουθήσουμε ξανά την εμβληματική Νόρα, την πρώτη χειραφετημένη γυναίκα που ανέβηκε στη θεατρική σκηνή σκανδαλίζοντας τα ευρωπαϊκά ήθη στο ταξίδι της προς την αυτογνωσία. Η απαράμιλλη ποιητικότητα της ιψενικής θεατρικής γραφής σε συνδυασμό με τη διεισδυτικότητα της αντιμετώπισης, όχι μόνο του κοινωνικού ζητήματος των δικαιωμάτων της γυναίκας, αλλά της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης, διατηρούν την επίδραση του θεατρικού αυτού έργου αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου.

► Ροζέ Βιτράκ : «Βίκτωρ ή Τα παιδιά στην εξουσια»

Ένα υπερρεαλιστικό έργο για μια απόλυτα ρεαλιστική ζωή. Ένα παιδί τολμάει να σπάσει τις συμβάσεις, ο Βικτώρ, που είναι μόλις εννέα χρόνων. Κι όμως, πιο ώριμος, εξ ανάγκης ασυμβίβαστος και περισσότερο ευαίσθητος απ τον περίγυρο του. Μέσα σε μια νύχτα θ αποκαλύψει τη σκληρή εικόνα μιας συμβατικής ζωής σ ένα σπιτικό περιβάλλον, στο οποίο ασφυκτιά, διαλύοντας τα πάντα γύρω του. Ξεσκεπάζει τις καλά κρυμμένες ιστορίες και τις σκοτεινές πλευρές μιας καθόλα αστικής οικογένειας. Ένα από τα λίγα έργα που εκπροσωπούν το κίνημα του σουρεαλισμού στο θέατρο και προάγγελος του θεάτρου του παραλόγου, εκμεταλλεύεται τη φόρμα του αστικού δράματος -καθώς είναι γραμμένο ως έργο «σαλονιού»- για να το υπονομεύσει και, παράλληλα, να στηλιτεύσει την υποκρισία και τη σήψη που κρύβεται πίσω από την έξωθεν καλή μαρτυρία κάθε «αγίας» αστικής οικογένειας.

► «Πέρσες» του Αισχύλου 

Το έργο του Αισχύλου ανήκει στη χαμένη  τετραλογία: Φινεύς, Πέρσες

Γλαύκος Ποτνιεύς και Προμηθεύς Πυρκαεύς (σατυρικό δράμα), η οποία διδάχτηκε την άνοιξη του 472 π.X.. Οι Πέρσες είναι η μοναδική σωζόμενη τραγωδία που επικεντρώνεται σε ένα ιστορικό γεγονός και όχι σε ένα μυθικό επεισόδιο, καθώς πραγματεύεται τον αντίκτυπο που είχε στην περσική αυλή η συντριπτική ήττα των Περσών στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.X. Η συγκλονιστική περιγραφή της καταστροφής του Περσικού στόλου από τον αγγελιοφόρο, η οδύνη των Περσών για την ήττα τους και η επιστροφή του ταπεινωμένου Ξέρξη συνθέτουν ένα από τα σπουδαιότερα αντιπολεμικά κείμενα της παγκόσμιας δραματουργίας. Χωρίς θριαμβολογίες και κομπασμούς και με σεβασμό στην οδύνη των ηττημένων, ο Αισχύλος παραδίδει έναν ύμνο για την ελευθερία του ατόμου και αντιπαραθέτει τα δημοκρατικά ιδεώδη απέναντι στη δεσποτική μοναρχία και την τυφλή υποταγή στην εξουσία. Η νίκη στεφανώνει εκείνους που ακολουθούν τη σύνεση, ενώ ο μηχανισμός της δικαιοσύνης τιμωρεί όποιον, με οδηγό την αλαζονεία, ξεπερνάει τα όρια, προσβάλλοντας, με την έπαρσή του, θεούς και ανθρώπους.

► Δημοσθένης Παπαμάρκος: «Εξημέρωση»

Πρέπει να πω ότι έχω δει εκατοντάδες παραστάσεις, έχω γράψει για άλλες τόσες, έχω διαβάσει πλείστα όσα θεατρικά έργα, έχω ξεχωρίσει πάμπολλα σπουδαία και άξια μνημόνευσης, μα είναι αδύνατον να συμπεριλάβω σε μια δεκάδα όλα όσα αγάπησα, όλα όσα με εντυπωσίασαν για τη λογοτεχνική γραφή τους που μετουσιώνεται σε θεατρικό λόγο, την ποίηση και την λυρικότητά τους, τους ουσιώδεις υπαινιγμούς τους. ΄Άλλωστε, η θεατρική τέχνη είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εκπαίδευση, την κατήχηση, τη διδαχή και είναι τέχνη- κοινωνικό λειτούργημα.

Επομένως, η επιλογή έγινε ανάμεσα από κορυφαία έργα τής προτίμησής μου και η σειρά τους δεν έχει καμία απολύτως σημασία.
 

cityportal.gr/ προτείνει ο Παύλος Λεμοντζής