Θεσσαλονίκη. Μια ιστορική πόλη, για αιώνες καταφύγιο των κατατρεγμένων λαών της Ευρώπης. Μια πόλη που προσφέρει απλόχερα στους επισκέπτες της, τη φιλόξενη αγκαλιά της. Απολαυστικές οι βόλτες στην παραλία, ονειρικές οι νύχτες στα δεκάδες μπαράκια και ρεστοράν στα Λαδάδικα. Μαγευτικές οι διαδρομές και τα ταβερνάκια στα σοκάκια της Άνω Πόλης. Πανέμορφα μαγαζιά σε κάθε γωνιά της, από την Καλαμαριά μέχρι τον Εύοσμο. Μα για κάποιους από μας τους “ξένους” είναι κάτι πολύ περισσότερο. Πίσω από τα φώτα της σύγχρονης πόλης, υπάρχουν τα σημάδια των λαών που έζησαν εδώ, την λάτρεψαν και άφησαν το στίγμα τους.
Ίσως για αυτό να είναι τόσο εύκολο για έναν ξένο, να νιώθει εδώ σχεδόν σαν στο σπίτι του, να βρει ομοιότητες με τα πολύ αγαπημένα μέρη της χωράς του, της πόλης του, να ανακαλύψει τις ζέστες γωνιές που θα γίνουν τα στέκια του.
Έτσι και εγώ, μια ξένη από διπλανή αλλά διαφορετική χώρα, από τη Σερβία, βρέθηκα στη Θεσσαλονίκη, στην πόλη που οι προγονοί μου αφήσαν τις ζωές τους, να ερευνώ τις μυστικές διαδρομές της. Και κάθε φορά που νιώθω νοσταλγία για την πατρίδα μου, υπάρχουν τρία μέρη που επισκέπτομαι γιατί με γεμίζουν με πίστη, αξιοπρέπεια και ευγνωμοσύνη.
Ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού
Η βυζαντινή αρχιτεκτονική αυτής της πόλης προσφέρει μια απόδραση σε κάθε νοσταλγό, είτε για το παρελθόν είτε για την πατρίδα του.
Για μένα, κάθε βυζαντινή εκκλησία σε αυτήν την πόλη είναι μια υπενθύμιση ότι μέλη του λαού μου ζούσαν κάποτε εδώ. Η δυναστεία των Nemanjic, διάσημοι ευεργέτες και ιδρυτές της Ορθοδοξίας στη Σερβία, έχουν αφήσει ανεξίτηλο σημάδι. Το μαρτυρούν τα αρχεία και οι τοιχογραφίες του Αγίου Σάββα των Σέρβων του πατέρα του, των αδελφών του και των παιδιών τους.
Σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες, στο πέρασμα από το 12ο στο 13ο αιώνα, ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη η μονή Φιλοκάλου ή Φιλοκάλλη (αφιερωμένη στον Παντοκράτορα), που δεν σώζεται σήμερα. Μεταξύ των κτητόρων της μονής συγκαταλεγόταν και ο Άγιος Σάββας των Σέρβων, ο οποίος διέμενε σ’ αυτήν κατά τις επισκέψεις του στη Θεσσαλονίκη, στις πρώτες δεκαετίες του 13ου αιώνα. Έχει υποστηριχθεί ότι ο ναός του Αγίου Νικολάου Ορφανού ήταν πιθανόν παρεκκλήσιο της μονής Φιλοκάλλη. (Ε. Κυριακούδης, 2004.)
Ο Ναός Αγίου Νικολάου του Ορφανού είναι παλαιό βυζαντινό καθολικό μονής της Θεσσαλονίκης και μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, κτισμένο στις αρχές του 14ου αιώνα. Βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία της Άνω πόλης, εντός των τειχών, μεταξύ των οδών Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου. Το όνομα του ναού, Ορφανός ή των Ορφανών, συναντάται για πρώτη φορά σε πηγές του 17ου και 18ου αιώνα και ταυτίζεται με τον άγνωστο κτήτορα του μνημείου που ανήκε στην οικογένεια των Ορφανών ή στη λειτουργία ορφανοτροφείου στο χώρο της μονής (Χρυσάνθη Μαυροπούλου-Τσιούμη,1970.), είτε αποδίδεται στην ιδιότητα του Αγίου Νικολάου ως προστάτη των χήρων και των ορφανών. Ως ιδρυτής του ναού έχει προταθεί από τους ερευνητές, ο Νίκων Σκουτέριος Καπανδρίτης Ορφανός, καθώς και ο βασιλιάς της Σερβίας Μιλούτιν που λόγω του γάμου του με την πριγκίπισσα Σιμωνίδα είχε στενούς δεσμούς με τη Θεσσαλονίκη.
Στη σημερινή του μορφή ο ναός είναι μια μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική με περίστωο στις τρεις πλευρές, στεγασμένη με δίρριχτη στέγη στον κεντρικό χώρο. Από τις τοιχογραφίες του, η ανέγερση του μνημείου τοποθετείται στο πλαίσιο της δεκαετίας 1310-1320 (Χαράλαμπος Μπακιρτζής,2003). Η μονή συνέχισε να λειτουργεί καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ο ιδιαίτερα πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος ήρθε στο φως το 1957-1960, κατά τη διάρκεια εργασιών στο μνημείο, και αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της ζωγραφικής της παλαιολόγειας αναγέννησης. Ο δημιουργός τους πιθανώς είναι ο ίδιος με αυτόν των τοιχογραφιών της Μονής Χιλανδαρίου στο Άγιον Όρος το 1314.
Βυζαντινό μουσείο Θεσσαλονίκης
Η κουλτούρα αυτής της πόλης είναι πλούσια, αλλά ίσως ο καλύτερος τρόπος να το εκτιμήσουμε είναι μια βόλτα στις αίθουσες του Βυζαντινού μουσείου Θεσσαλονίκης. Με εμπνέει ιδιαίτερα η αίθουσα με τις Βυζαντινές αυτοκρατορικές οικογένειες, οπού βρίσκονται τοιχογραφίες και είδη των Nemanjic (Σερβική βασιλική οικογένεια που κυβερνούσε από τον 12ο έως τον 14ο αιώνα.
Ως κτίριο, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού θεωρείται ένα από τα καλύτερα έργα δημόσιας αρχιτεκτονικής που δημιουργήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα. Κύρια χαρακτηριστικά του Μουσείου είναι το μεγάλο αίθριο με την περιμετρική στοά μετά την εξωτερική είσοδο που ανοίγεται στην τοιχοποιία, η οποία υψώνεται προς βορρά για να το απομονώσει από την ένταση της Λεωφόρου Στρατού.
Πρόθεση του αρχιτέκτονα ήταν «ο χώρος αυτός να λειτουργήσει αποκαλυπτικά, προκαλώντας τη μνήμη». (αρχ. Κυριάκος Κρόκος,1977.)
Στρατιωτικό νεκροταφείο από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, Zejtinlik
Το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ξεκίνησε με τις νίκες της Αντάντ στη Θεσσαλονίκη. Κουρασμένοι, άρρωστοι και ταλαιπωρημένοι, εξόριστοι Σέρβοι στρατιώτες, γυρίζουν με πάθος και δύναμη, με τα φτωχά όπλα να δώσουν τις ζωές τους για το δρόμο πίσω στην Σερβία.
Οι προετοιμασίες για την κατασκευή του συγκροτήματος ξεκίνησαν το 1926. Την ίδια χρονιά, ο αρχιτέκτονας Aleksandar Vasić έδωσε την εννοιολογική λύση για την εμφάνιση του νεκροταφείου. Η ιδέα του αναπτύχθηκε από τον Νικολάι Κράσνοφ. Ο κύριος οικοδόμος κατά την κατασκευή του νεκροταφείου και του μαυσωλείου στο Zejtinlik ήταν ο Βελιγραδιώτης αρχιτέκτονας Budimir Hristodulo. Λόγω της μεγάλης ποσότητας υλικού που παραδόθηκε από τη Σερβία στο Zejtinlik, η κατασκευή του συγκροτήματος ξεκίνησε το 1933 και ολοκληρώθηκε τρία χρόνια αργότερα. Το υλικό από τη Σερβία εκτελωνίστηκε από δασμούς.
Ο πανηγυρικός αγιασμός του μαυσωλείου με το παρεκκλήσι και το οστεοφυλάκιο τελέστηκε την Ημέρα της Συμφιλίωσης στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, 11 Νοεμβρίου 1936.
Ακόμη και σήμερα, αυτό το μαυσωλείο αποτελεί σημαντικό θεμέλιο του σερβικού προσκυνήματος. Πολλοί έρχονται για να βρουν το όνομα των προγόνων τους και να τους αποδώσουν φόρο τιμής και ευγνωμοσύνη. Δόξα στον πρόγονό μου Dimitrije Kovacevic. Η επιβεβαίωση της ταφής του σε αυτό το μέρος κρατά ακόμα η γιαγιά μου.
Είναι ζόρικα που είμαστε μακριά από τις οικογένειες μας, αλλά…
Πλέον, στη Θεσσαλονίκη η κοινωνία των Σέρβων είναι αρκετά μεγάλη. Άλλωστε εδώ ζουν πολλές και διαφορετικές εθνότητες. Για όλους εμάς που προσπαθούμε να χτίσουμε μια καινούργια ζωή, εξακολουθεί να είναι δύσκολο που είμαστε μακριά από την οικογένεια μας, από τα δρομάκια και στενά που μεγαλώσαμε. Αλλά για αυτό υπάρχει η μοναδική αυτή πόλη στην Ευρώπη που μπορεί να απαλύνει τη θλίψη μας και να μας κρατά τρυφερά από το χέρι
Όσο καλύτερα σε γνωρίζω Θεσσαλονίκη, τόσα περισσότερο ευγνωμοσύνη νοιώθω γιατί μέσα σου ανακαλύπτω και κάτι από τον εαυτό μου. Κάθε βήμα που κάνω στις άγνωστες ακόμη για μένα διαδρομές, με βοηθά να φέρνω στην καρδιά μου, όσους και όσα αγαπώ. Και κάθε μέρα που περνά, ερωτεύομαι όλο και περισσότερο το ανεπανάληπτο πνεύμα σου, «Νύφη του Βορρά», «προσφυγομάνα» και «Συμβασιλεύουσα» του Βυζαντίου.
Σου οφείλω ένα “μεγάλο ευχαριστώ” Θεσσαλονίκη για τη φιλόξενη αγκαλιά σου και τις αέναες εικόνες από το παρελθόν που ζωντανεύουν καθημερινά τις μνήμες μου. Μαθαίνω και εγώ να σε αγαπώ όπως αγάπησα την πατρίδα μου!
cityportal.gr | Γράφει η Milica Jovanovic Spec.Eng. of Architecture, MBA in Hospitality and Tourism PhD candidate, Department of Balkan, Slavic and Oriental Studies, UOM
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
Ακολουθείστε το Cityportal.gr στο Google News για να μαθαίνετε πρώτοι όλα τα τελευταία νέα
Cityportal.gr Live ενημέρωση: O κορωνοϊός λεπτό προς λεπτό στην Ελλάδα και παγκοσμίως