Το Ολοκαύτωμα των Πύργων Κοζάνης από τους Ναζί

Η Σφαγή των Πύργων ή αλλιώς το Ολοκαύτωμα των Πύργων αναφέρεται στη μαζική σφαγή Ελλήνων από τους Γερμανούς ναζιστές και τους Έλληνες συνεργάτες τους που έλαβε χώρα στις 23 Απριλίου 1944 στους Πύργους Κοζάνης που παλαιότερα ονομάζονταν Κατράνιτσα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Άντολφ Άιχμαν: Η δίκη του ναζί αρχιτέκτονα του Oλοκαυτώματος

Η μαρτυρική κοινότητα των Πύργων πλήρωσε ιδιαίτερα βαρύ φόρο αίματος. Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο ολοκαύτωμα των ναζί στην Ελλάδα μετά από αυτό των Καλαβρύτων. Το χωριό καταστράφηκε ολοσχερώς και θανατώθηκαν από το γερμανικό στρατό 327 από τους 1.302 κατοίκους του, στα πλαίσια της επιχείρησης των Γερμανών στη Δυτική Μακεδονία με την κωδική ονομασία Μαγιάτικη Καταιγίδα

Το χωριό Πύργοι Κοζάνης

Οι Πύργοι Πτολεμαΐδας (πρώην Καστράνιτσα) είναι ένα πανέμορφο και ιστορικό χωριό, χτισμένο στους βόρειους πρόποδες του Βερμίου, κοντά στη λίμνη Βεγορίτιδα, με συνεχή εγκατοίκηση από την αρχαιότητα. Αυτό αποδεικνύεται από την ύπαρξη θολωτού μακεδονικού τάφου του 5ου π. Χ. αιώνα, από ευρήματα παλαιοχριστιανικού ναού, και δύο άριστα σωζόμενα τοξωτά γεφύρια.

Οι ντόπιοι κάτοικοι του χωριού μετανάστευαν στην Αυστροουγγαρία (πάνω από εκατό πάροικοι κατά τον 18ο αιώνα). Ο ιστορικός τους «συναντά» ως μεγαλέμπορους και διπλωμάτες (Πέτρος Ίτσκος), δημάρχους (Παναγιώτης Μόρφης) και τυπογράφους στο Σεμλίνο (Ιωάννης Καραμάτας), ενώ από τους Πύργους έλκει την καταγωγή της η γνωστή στο Πανελλήνιο οικογένεια Χρηστομάνου (του ιδρυτού του νεοελληνικού θεάτρου, συγγραφέα της Κέρινης κούκλας και δασκάλου της πριγκίπισσας Σίσυ της Αυστροουγγαρίας, του Κωνσταντίνου), όπως επίσης και οι διακεκριμένοι γλύπτες στις ΗΠΑ (Άρης και Γεώργιος Δημητρίου.

Στο χωριό εγκαταστάθηκαν την άνοιξη του 1924 πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής από τον Πόντο, και τη Βιθυνία. Σήμερα αποτελούν την πλειονότητα των κατοίκων. Οι Πόντιοι προέρχονται από τα σιμοχώρια της Τραπεζούντας και της Γαλίανας (Όλασσα, Μαντρανόι, Τσουπανόι, Κογκά και από το χωριό Κιοβ – τεπέ της περιοχής Επές της Γαράσαρης), ενώ οι πρόσφυγες από τη Βιθυνία κατάγονται από την περιοχή της Νικομήδειας, την Απολλωνιάδα την εν Ρυνδάκω ποταμώ, και τα γύρω χωριά.

Τα γεγονότα πριν το Ολοκαύτωμα των Πύργων Κοζάνης

Το φθινόπωρο του 1943 οι αντάρτες του ΕΛΑΣ στο Βέρμιο αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα επισιτισμού λόγω της διακοπής της βρετανικής ενίσχυσης προς τον ΕΛΑΣ σε λίρες και πολεμοφόδια.

Έτσι οι αντάρτες του Βερμίου, με ορμητήρια τους Πύργους και την Ερμακιά, επιτίθονταν σε προσφυγικούς οικισμούς των προπόδων του Βερμίου, με σκοπό την προμήθεια τροφών.

Αυτό δεν ενοχλούσε τους Γερμανούς. Εκείνο που τους ενοχλούσε ήταν ότι οι αντάρτες συγχρόνως σκότωναν στρατιώτες των SS και πλησίαζαν απειλητικά σε πόλεις όπου είχαν την έδρα τους και ήταν καίριες για την σιδηροδρομική επικοινωνία της Άνω και Κάτω Μακεδονίας (οι Πύργοι βρίσκονταν ανάμεσα στη Θεσσαλονίκη και το Αμύνταιο).

Μάλιστα, κατά την άνοιξη του 1944, ο ΕΛΑΣ αποφάσισε να πλησιάσει περισσότερο τη Θεσσαλονίκη και απέστειλε ενισχύσεις στην περιοχή του Βερμίου, αποτελούμενες από 500 αντάρτες.

Το Μάρτιο του 1944 ξεκίνησε η εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών, Μαγιάτικη Καταιγίδα (Maigewitter), με σκοπό τη δημιουργία προστατευτικής νεκρής ζώνης γύρω από τις θέσεις που κατείχαν.

Σε αυτή συμμετείχαν:

• Γερμανοί άνδρες των SS και της Βέρμαχτ
• Ιταλοί που είχαν ενταχθει δια της βίας ή εθελοντικά στη Βέρμαχτ, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το φθινόπωρο του 1943
• Μουσουλμάνοι εθελοντές από το Τουρκμενιστάν
• Μισθοφόροι Έλληνες του «Ελληνικού Εθελοντικού Σώματος Γεώργιος Πούλος» που έδρευε στην Πτολεμαΐδα
• Έλληνες «εθνικισταί» από τους γύρω οικισμούς, στα χωριά των οποίων είχαν επιτεθεί προηγουμένως οι αντάρτες του ΕΛΑΣ
• Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών, κυρίως τουρκόφωνοι πρόσφυγες.

Το Ολοκαύτωμα των Πύργων Κοζάνης

Ξημέρωνε στο χωριό η 23η Απριλίου του 1944, του Αγίου Γεωργίου ταυτόχρονα με την Κυριακή του Θωμά, όταν την ησυχία διατάραξαν ομοβροντίες οβίδων και κροταλίσματα πολυβόλων. Τρομαγμένοι οι κάτοικοι πετάχτηκαν από τα κρεβάτια τους για να δουν τι συμβαίνει. Φωνές, πολλές φωνές ακούγονταν από παντού: «Οι Γερμανοί! Έρχονται οι Γερμανοί!»

Ανάστατοι όλοι ξεχύθηκαν στους δρόμους, παίρνοντας μαζί τους ό,τι προλάβαιναν. Αλλόφρονες κατευθύνονταν προς τις δασωμένες πλαγιές του Βερμίου για να σωθούν. Οι Γερμανοί από το Αμύνταιο, με επικεφαλής αξιωματικούς της Γκεστάπο, καθοδηγούμενοι από ομάδα ντόπιων συνεργατών τους από παρακείμενο χωριό, μπήκαν στην Κάτω Συνοικία, ενώ άλλη ομάδα Γερμανών από την Πτολεμαΐδα, συνοδευόμενη από άνδρες του δοσίλογου Πούλου, είχε εισβάλλει, ταυτόχρονα με την πρώτη, στην Μεσαία και στην Άνω Συνοικία.

Το τι επακολούθησε είναι αδύνατο να περιγραφεί. Αδύνατο να χωρέσει ανθρώπου νους τι έκανε «άνθρωπος» σε άνθρωπο

Όταν μπήκαν στο χωριό, οι Γερμανοί συνέλαβαν και σκότωσαν 327 άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Πολλά από τα θύματα εκτελέστηκαν μαζικά ή πυρπολήθηκαν μέσα σε αχυρώνες ενώ παιδιά και βρέφη φονεύθηκαν με ξιφολόγχες. Στη συνέχεια, 1.400 επιζήσαντες από τους Πύργους και το Μεσόβουνο οδηγήθηκαν πεζοί, ως όμηροι, σε χάνι της Πτολεμαΐδας. Καταστράφηκαν τα 365 από τα 385 σπίτια, δημόσια κτήρια και εκκλησίες (εκτός από τρεις) και κατασχέθηκαν οικοσκευές, ζώα, τουλάχιστον 10 τόνοι σιτάρι, 12.000 γιδοπρόβατα, 3.500 ιπποειδή και βοοειδή.

Επίσης διαπράχθηκαν βιασμοί οι οποίοι κατ’ άλλες μαρτυρίες συνέβησαν μέσα στον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και κατ’ άλλους στην πλατεία του χωριού. Οι δε κάτοικοι άλλων περιοχών που συμμετείχαν στην επιχείρηση φαίνεται πως χρησίμευσαν ως οδηγοί, δεσμοφύλακες, συλλέκτες ζώων, πολεμοφοδίων και αγροτικών προιόντων. Στους Πύργους οι Έλληνες αυτοί ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με κατασχέσεις λιρών και κοσμημάτων, τα οποία έπαιρναν από τις γυναίκες.

Υπεύθυνος για τα ολοκαυτώματα Πύργων Κοζάνης, Κλεισούρας Καστοριάς και Διστόμου Βοιωτίας όπου συνολικά έχασαν τη ζωή τους πάνω από 1.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, ήταν ο Γερμανός συνταγματάρχης Καρλ Σύμερς, διοικητής του 7ου συντάγματος της 4ης μεραρχίας τεθωρακισμένων γρεναδιέρων των SS. Ο Σύμερς είχε μάλιστα παρασημοφορηθεί από τη Βέρμαχτ με τον Σταυρό των Ιπποτών, τον οποίο από ό,τι φαίνεται κέρδισε διαπράττοντας μαζικές εκτελέσεις αμάχων, τους οποίους βάφτιζε ένοπλους αντάρτες. Εκτός από τον συνταγματάρχη Γεώργιο Πούλο, κανείς από τους υπευθύνους της σφαγής των Πύργων και της Εορδαίας γενικότερα, Γερμανούς, Τουρκμένιους και Έλληνες, δεν τιμωρήθηκε αργότερα από τις ελληνικές αρχές.

Ο Γεώργιος Πούλος (Ρουμανία 1889 – Γουδή 11 Ιουνίου 1949) ήταν Έλληνας στρατιωτικός, αξιωματικός, αρχικά του Ελληνικού Στρατού και κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής της Ελλάδας συνεργάτης των Γερμανικών ναζιστικών δυνάμεων. Ήταν ιδρυτής του Ελληνικού Εθελοντικού Σώματος Κρύας Βρύσης, γνωστού επίσης ως Εθελοντικό Τάγμα Πούλου ή Poulos Verband. Ήταν υπεύθυνος για εγκλήματα πολέμου έναντι Ελλήνων αμάχων. Εκτελέστηκε στις 11 Ιουνίου 1949 στο Γουδή

Κάθε χρόνο στους Πύργους δίνει το παρόν της στο καθιερωμένο μνημόσυνο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος η Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Από το 2016 και έπειτα διεξάγεται το πρόγραμμα ανταλλαγής μαθητών «Πολιτισμός Μνήμης: Μεσόβουνο, Πύργοι, Ερμακιά», των τριών γενικών Λυκείων της Πτολεμαΐδας, με ένα αντίστοιχο γερμανικό σχολείο από την περιοχή της Βρέμης, με σκοπό τη συμφιλίωση των λαών, αλλά και την ενημέρωση των μαθητών για τα εγκλήματα του Γ΄ Ράιχ κατά την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τόσο στην περιοχή της Δ. Μακεδονίας αλλά και ευρύτερα στην Ευρώπη. Το πρόγραμμα εκτός των άλλων, περιλαμβάνει δενδροφύτευση για τη δημιουργία ενός ‘δασυλλίου μνήμης’, με το κάθε δέντρο να αντιστοιχεί σε ένα θύμα της ναζιστικής θηριωδίας. Επίσης, στις δράσεις του προγράμματος περιλαμβάνονται και συνεντεύξεις με επιζήσαντες της Σφαγής και συγγενείς των θυμάτων, αλλά και διάφορες δραστηριότητες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η επίθεση των Γερμανών ναζί στην Ελλάδα