Το Πρωτόκολλο παραδόσεως της Θεσσαλονίκης

Επειδή, με την ευκαιρία της Εκατονταετίας από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και, ειδικότερα, της Εκθέσεως Κειμηλίων Απελευθέρωσης 1912-1913 γίνεται λόγος για το Πρωτόκολλο Παραδόσεως της πόλεως, ποιοι το συνέταξαν και ποιοι το υπέγραψαν, νομίζω ότι είναι διαφωτιστική σχετικώς η επιστολή την οποία έστειλε στη γυναίκα του ο Ιωάννης Μεταξάς την 29η Οκτωβρίου 1912 (με το παλαιό ημερολόγιο).

Περιέχεται στον δεύτερο τόμο του προσωπικού Ημερολογίου του Ιωάννου Μεταξά, την έκδοση του οποίου επιμελήθηκε ο Χρ. Χρηστίδης, και, μεταξύ άλλων, αναφέρει τα εξής: «Πόσο θα σου φαίνεται παράξενο να λαμβάνης γράμμα μου από την Θεσσαλονίκην! […] Τας 25 εφύγαμεν από το Κιρδαζλάρ (σημ. σημερινό Αδενδρο) […] Το βράδυ ήμεθα εις Τοψίν (σημ. σημερινή Γέφυρα), ο δε στρατός διέβη τον Αξιόν. […].

Το βράδυ ήλθαν εις το Στρατηγείον Τούρκοι απεσταλμένοι, προτείνοντες την παράδοσιν του στρατού και της πόλεως. Ο Διάδοχος ανέθεσε εις τον Δούσμανην και εμέ να διαπραγματευθώμεν. Τους εζητήσαμεν και το Καραμπουρνού (σημ. σημερινό Μεγάλο Εμβολο).

Δεν εδέχθησαν, και την άλλην ημέραν εκινήσαμεν προς μάχην. Είχα κάμει την διαταγήν της μάχης, και το απόγευμα της 26ης ήσαν κυκλωμένοι. Προτού όμως αρχίση το πυρ, έστειλαν πάλι απεσταλμένους και εδέχθησαν όλους τους όρους μας. Μετέβημεν νύκτα ο Δούσμανης και εγώ εις Θεσσαλονίκην και διεπραγματεύθημεν με τον Τούρκον αρχιστράτηγον την παράδοσιν του στρατού του, της πόλεως και του Καραμπουρνού, και υπεγράψαμεν το πρωτόκολλον. Συγκινητική στιγμή! Εγυρίσαμεν αμέσως νύκτα».

Από την όλη εξιστόρηση, που κανένας βάσιμος λόγος δεν φαίνεται να υπάρχει για να δικαιολογήσει αμφισβήτηση της ακριβείας της και της πλήρους ανταπόκρισής της προς τα γεγονότα, προκύπτει με σαφήνεια ότι την από ελληνικής πλευράς σύνταξη (δηλαδή ως προς τη γραπτή αποτύπωση) την έκανε ή ο Δούσμανης ή ο Μεταξάς.
 
Και επειδή ο πρώτος ήταν συνταγματάρχης και ο δεύτερος λοχαγός, το φυσικό είναι να το συνέταξε ο Μεταξάς, άριστος γνώστης, άλλωστε, της γαλλικής. Ενδιαφέρον έχει και η συνέχεια της επιστολής: «Το απόγευμα της 27ης εισηγάγαμεν τον στρατόν (σημ. στη Θεσσαλονίκη). Το δε πρωί της 28 εισήλθεν ο Διάδοχος, ημείς μαζί του, και από πίσω η 1η Μεραρχία. Είχον σπεύσει και οι Βούλγαροι με ολίγον στρατόν, αλλά δεν επρόφθασαν. Μάλιστα με έστειλαν να τους σταματήσω, και αυτοί έκαμαν πως δεν με είδαν και με άρχισαν στις τουφεκιές, εσφύριζαν πλήθος ολόγυρά μου, τόσον που ηναγκάσθην να γυρίσω. Τέλος τους εσταματήσαμεν. Αλλά στάζει φαρμάκι η μύτη τους […]».

Πηγή Αγγελιοφόρος