Το σύμβολο της ειρήνης (21 Φεβρουαρίου 1958)

Στις 21 Φεβρουαρίου 1958, ενόψει μιας εκδήλωσης διαμαρτυρίας κατά των πυρηνικών όπλων στο Λονδίνο παρουσιάζεται για πρώτη φορά το σύμβολο της ειρήνης, το γνωστό σήμα με το διχαλωτό σχήμα. Δημιουργός του ο άγγλος εικαστικός Τζέραλντ Χόρτομ.

Το διχαλωτό αυτό σχήμα είναι το νεότερο σύμβολο της ειρήνης που αναδύθηκε από το αντιπολεμικό κίνημα της δεκαετίας του ’60. Τα άλλα δύο πιο γνωστά είναι ο κλάδος ελαίας των Αρχαίων Ελλήνων και το ιουδαϊκο-χριστιανικό περιστέρι.

Σχεδιάστηκε από τον βρετανό καλλιτέχνη και σχεδιαστή Τζέραλντ Χόλτομ (20 Ιανουαρίου 1914 – 18 Σεπτεμβρίου 1985) τον Φεβρουάριο του 1958 για λογαριασμό της CND της Εκστρατείας για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό.

Αρχικά επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί κατά τις πρώτες πορείες του Ψυχρού Πολέμου κατά των πυρηνικών όπλων στη Βρετανία, που ξεκινούσαν από την πλατεία Τραφάλγκαρ, στην καρδιά του Λονδίνου και κατέληγαν στο Κέντρο Ερευνών για τα Πυρηνικά Όπλα στο Αλντερμάστον.

Σύντομα το σχέδιο του Χόλτομ, το πρωτότυπο του οποίου βρίσκεται στο Μουσείο της Ειρήνης στο Μπράντφορντ, τυπώθηκε από τον επίσης βρετανό σχεδιαστή και δάσκαλο Έρικ Οστιν πάνω σε κεραμικές κονκάρδες και διαδόθηκε έτσι σε όλον τον κόσμο. Όσον αφορά το πώς προέκυψε το σήμα της ειρήνης, η ιστορία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Συνδυάζει τη σήμανση με σημαίες χεριού για το γράμμα Ν(uclear) δηλαδή Πυρηνικός και το γράμμα D(isarmament), δηλαδή Αφοπλισμός.

Τοποθετώντας τα δύο αυτά σήματα το ένα πάνω στο άλλο, ο βρετανός εικαστικός σχημάτισε τον κεντρικό κορμό του συμβόλου της ειρήνης. Στην συνέχεια, ωστόσο -μας πληροφορεί το Quartz– αποκάλυψε και τα εξής: «Ήμουν απελπισμένος. Βαθιά απελπισμένος. Ζωγράφισα τον εαυτό μου: την εικόνα ενός ανθρώπου σε απόγνωση, με τα χέρια του τεντωμένα προς τα έξω όπως ο χωρικός του Γκόγια μπροστά από το εκτελεστικό απόσπασμα. Συμμάζεψα το σχέδιο, ευθυγραμμίζοντάς το, και έβαλα έναν κύκλο γύρω του».

Ο «θάνατος του ανθρώπου» και ο κύκλος με το αγέννητο παιδί

Εκπρόσωπος του Χόλτομ ανέφερε αργότερα πως ο σχεδιαστής είχε μετανιώσει για τον συμβολισμό της απόγνωσης, καθώς θεωρούσε πως η ειρήνη είναι κάτι που πρέπει να γιορτάζεται και θέλησε να αντιστρέψει το σύμβολο του ανθρώπου σε απόγνωση. Ο Έρικ Οστιν από την μεριά του φέρεται να εξήγησε πως «η κίνηση της απόγνωσης συνδέεται εδώ και καιρό με τον “θάνατο του ανθρώπου” ενώ ο κύκλος με το αγέννητο παιδί».

Μερικά χρόνια μετά, η Πέγκι Νταφ, γενική γραμματέας της CND επί σειρά ετών, υποστήριξε την παραπάνω ερμηνεία, επισημαίνοντας ότι το εσωτερικό του σήματος ήταν «ένα ρουνικό σύμβολο για τον νεκρό άνθρωπο» και ο κύκλος «το σύμβολο του αγέννητου παιδιού». Μαζί με τις πρώτες κονκάρδες του σήματος της ειρήνης που μοιράστηκαν στη Βρετανία, οι ακτιβιστές και οι ακτιβίστριες υπέρ του πυρηνικού αφοπλισμού πρόσφεραν και ένα ενημερωτικό σημείωμα στο οποίο αναφερόταν «πως στην περίπτωση ενός πυρηνικού πολέμου, αυτές οι κεραμικές κονκάρδες θα συγκαταλέγονταν μεταξύ των λίγων ανθρώπινων αντικειμένων που θα επιβίωναν από την πυρηνική καταστροφή».

Από την Βρετανία στην Αμερική και στον υπόλοιπο κόσμο

Ένας από τους συμμετέχοντες σε μία από τις πορείες του Λονδίνου ήταν και ο αμερικανός ακτιβιστής Μπάγιαρντ Ράστιν, σύμβουλος του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Εντυπωσιάστηκε από το νέο σήμα και το πήρε μαζί του στις ΗΠΑ όπου υιοθετήθηκε αμέσως από τους υπέρμαχους για τα πολιτικά δικαιώματα και όλους όσοι εναντιώνονταν στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Χρησιμοποιήθηκε επίσης από οικολόγους, πολέμιους του καθεστώτος του Απαρτχάιντ, ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων αλλά και εκείνους που εναντιώθηκαν στην εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων στην πρώην Τσεχοσλοβακία.

Πολεμοκάπηλοι και λοιποί εχθροί των αντιπολεμικών κινημάτων επέκριναν από την αρχή το νέο σήμα. Η αμερικανική ακροδεξιά οργάνωση John Birch Society, για παράδειγμα, υποστήριξε ότι «το πόδι της μάγισσας» ή «ο σπασμένος σταυρός» είχε σατανικές και ναζιστικές ρίζες.

Το σύμβολο της ειρήνης στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα υιοθετήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’60 από τον «Σύνδεσμος Νέων για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό ‘Μπέρτραντ Ράσελ’» και στη συνέχεια από τη Νεολαία Λαμπράκη. Αντιμετωπίστηκε εξαρχής ως κομμουνιστικό σύμβολο και προκάλεσε ουκ ολίγες φορές το ενδιαφέρον και την επέμβαση των αστυνομικών αρχών.

Πασίγνωστη είναι η φωτογραφία με τον βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη να κρατά ένα μικρό πανό με το σύμβολο της ειρήνης και τη λέξη ΕΛΛΑΣ κατά τη διάρκεια της μαραθώνιας ειρήνης (21 Απριλίου 1963), που απαγορεύθηκε από την Αστυνομία και οδήγησε στη σύλληψή του. Δείτε επίσης Δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη – τι συνέβη τότε, η δίκη και οι μεγάλες επιπτώσεις που άλλαξαν τον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας