Χρήστος Σταμπουλής (δημιουργός comics)

Από τον Κόναν στον Κόρτο Μαλτέζε και από τον Μπαλζάκ στα ζόμπι, λίγο μετά τη βράβευσή του στο φεστιβάλ του Comicdom, ο δημιουργός κόμικ από τη Θεσσαλονίκη Χρήστος Σταμπουλής μιλά στην Δανάη Σοφία Βαρδαλή και το περιοδικό CITY για το νέο του κόμικ που μόλις κυκλοφόρησε και σκιαγραφεί το τοπίο της 9ης Τέχνης στην πόλη.
 
Ποιο ήταν το πρώτο κόμικ που διάβασες;
Δεν είμαι σίγουρος. Μπορεί να ήταν οι κωμωδίες του Αριστοφάνη σε κόμικς, ή κάποιο Μπλεκ, Σπάϊντερμαν, κάποιο πολεμικό, η κάποιο πορνογραφικό κόμικ που τότε που ήμασταν μικροί, αν έπεφτε ένα τέτοιο στα χέρια μας, μαζευόμασταν παρέες και το βλέπαμε σαν θησαυρό. Ωστόσο, αυτό που εγώ ο ίδιος αναγνώρισα ως κόμικ, ήταν η σειρά από τα ασπρόμαυρα κόμικς του Κόναν, εκείνα που σου άφηναν μαυρίλα στα χέρια και αυτό γιατί Κόναν ήταν το πρώτο κόμικ που διάλεξα να αγοράσω ο ίδιος. Νομίζω πως σε όλα τα πράγματα στην ζωή, τα πιο σημαντικά είναι αυτά που επέλεξες και σε άγγιξαν, όχι αδιάκριτα αυτά που σε βρήκαν με χρονολογική σειρά. Τώρα βέβαια, κάποιος μπορεί να το θεωρήσει αστείο ότι το πρώτο που επέλεξα ήταν ένα Κόναν, αλλά αντί να δικαιολογηθώ και να κρυφτώ πίσω από κάποια υποτιθέμενη παιδική αφέλεια, θα πω ότι πιστεύω πάντα ότι ο Κόναν είναι ένα πολύ εντάξει παιδί, μα τον Κρόμ!

Τι σου έδωσε το έναυσμα για να κάνεις τα δικά σου κόμικς; Είχες ανέκαθεν κάποια σχέση με το σκίτσο και τη ζωγραφική;
Για να κάνεις κόμικς δεν αρκεί να έχεις καλό σχέδιο ούτε και είναι η ικανότητα στο σχέδιο που σε ωθεί από μόνη της στο να κάνεις κόμικς. Το καλό σχέδιο μπορεί να μην είναι καν προσόν για να κάνεις κόμικς. Μια κλίση στο σχέδιο θα μπορούσε εναλλακτικά να σε οδηγήσει στην ενασχόληση με τη ζωγραφική ή τη γελοιογραφία κλπ, ή ακόμα θα μπορούσες να αποφασίσεις να την αγνοήσεις εντελώς και να κάνεις οτιδήποτε. Η κλίση δεν χρειάζεται να μεταφράζεται σε… πεπρωμένο! Αυτό που χρειάζεται, πιστεύω, για να κάνεις κόμικ είναι να έχεις την ανάγκη να επικοινωνήσεις τις σκέψεις σου. Αυτό βέβαια, γίνεται και με άλλους τρόπους, αλλά η «γλώσσα» του κόμικ έχει τη δική της ξεχωριστή μαγεία. Μπορείς να πεις ότι εμένα τουλάχιστον με μάγεψε. Όπως καταλαβαίνεις, δεν μιλώ για εφόδια στην έκφραση με το κόμικ. Αυτό που προέχει είναι η επιθυμία να εκφραστείς και να επικοινωνήσεις.

Πώς θα περιέγραφες το δικό σου σχεδιαστικό και αφηγηματικό στιλ; Σε ποια «σχολή» θα έλεγες ότι ανήκεις, εφόσον νομίζεις ότι το στιλ σου κατατάσσεται με βάση κάποια πρότυπα;
Θέλω να πιστεύω πως το αφηγηματικό μου στιλ έχει επηρεαστεί από την αφήγηση του Ούγκο Πραττ στα κόμικς του, κυρίως αυτά με τον ήρωά του, Κόρτο Μαλτέζε, όπου σε πολλά σημεία οι ήρωες μοιάζουν να πιάνουν κουβεντούλα και ο δημιουργός απλά καταγράφει. Στα κόμικς μου οι χαρακτήρες είναι αυτοί που παίρνουν ζωή από μόνοι τους και καθορίζουν τον ρου της ιστορίας, ανατρέποντας μάλιστα πολλές φορές αυτό που έχω αρχικά στο νου για σενάριο. Η δημιουργία του κόμικ γίνεται έτσι μια ζωντανή διαδικασία και η ιστορία αποκτά μια αμεσότητα και φυσικότητα στη ροή της. Σχεδιαστικά δεν μπορώ να με κατατάξω κάπου, γιατί το σχέδιό μου δεν διακρίνεται για την πειθαρχία του. Ωστόσο, νομίζω τελικά ότι έχω επηρεαστεί περισσότερο από τον Ούγκο Πραττ, ενώ άλλα στοιχεία της γραφής μου μπορεί κάποιος να τα συνδέσει με την ιαπωνική σχολή, όπως είναι η φροντίδα για την απόδοση της κίνησης, η χρήση του κενού κ.ά.

Πώς βλέπεις το κόμικ δυναμικό της πόλης; Υπάρχουν νέοι δημιουργοί και εκδοτικές προσπάθειες;
Για κάποιο λόγο, έχω την εντύπωση ότι μέχρι και πριν μερικά χρόνια υπήρχε κάπως μεγαλύτερη κινητικότητα, περισσότερα φανζίν κλπ… Δυναμικό υπάρχει, διέξοδος δεν υπάρχει. Ίσως η κοινότητα να μην κατάφερε ακόμα να οργανωθεί ή να είναι πιο αποφασισμένη να δράσει. Φέτος μετά από έντεκα χρόνια ίσως να είναι η χρονιά που δεν θα γίνει η έκθεση κόμικς της Φοιτητικής Εβδομάδας. Ίσως πάλι τα καταφέρουμε να οργανωθούμε για το Σεπτέμβριο. Το όλο θέμα το αποδίδω σε ένα αίσθημα βουβαμάρας και αδυναμίας κάποιων από τους παλιούς (η κοινότητα των δημιουργών είναι μικρή και λίγο πολύ γνωριζόμαστε όλοι μεταξύ μας) να ασχοληθούν πιο ενεργά. Θα δείξει.

Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε το νέο σου άλμπουμ «MARS (with powers from Mars): Το τέλος των υπερηρώων». Πες μας λίγα λόγια για το συγκεκριμένο κόμικ και τον ήρωα Mars.
Ο ήρωας MARS και ο κόσμος του είναι ιδέα ενός άλλου δημιουργού, του Γιάννη Τεξή. Η ιδέα ότι οι υπερήρωες έχουν το υπερηρωιλίκι για επάγγελμα, με συμβάσεις εργασίας, ΤΕΒΕ, ΙΚΑ, ωράριο κλπ μου φάνηκε πολύ ευρηματική. Πήρα αυτή την αρχική ιδέα για να κάνω μια αλληγορία πάνω στη σημερινή κατάσταση της χώρας, αλλά και παγκοσμίως. Με δυο λόγια, στο κόμικ, οι υπερήρωες που μένουν άνεργοι αναπόφευκτα γίνονται… υπερκακοί (super villains) κατά το αμερικάνικο μανιχαϊστικό πρότυπο της υπερηρωικής σκηνής των κόμικς. Και κάποια στιγμή, όλοι λένε, εντελώς ελληνικά: «Για στάσου ρε φίλε, τι ακριβώς γίνεται εδώ;» Και επακολουθεί κακός χαμός… Ο ΜARS δεν είναι τόσο o «Ήρωας» όσο το καλό παιδί, που συνειδητοποιεί πως το να είσαι «καλός» είναι κάτι πολύ αόριστο και πολύ… λίγο! Το τι είναι σωστό ή λάθος δεν θα το διδαχτείς στην οθόνη της τηλεόρασης, αλλά θα το συνειδητοποιήσεις μέσα από τις ζυμώσεις σου με τους άλλους ανθρώπους. Και λογικά κάποια στιγμή θα πρέπει και να το πράξεις.

Πέρα από την εικονογράφηση, έχεις και την επιμέλεια των κειμένων. Τι έρχεται πρώτο όταν ξεκινάς ένα νέο κόμικ: η εικόνα ή το σενάριο;
Στην αρχή που ασχολήθηκα με το κόμικ, το συνταίριασμα των στοιχείων του, η χωροθέτησή τους και η σύνδεσή τους μου έφερνε κανονικά πονοκέφαλο. Αλλά επέμεινα. Το κόμικ, όπως το βλέπω εγώ προσωπικά, είναι αρχιτεκτονική υπόθεση. Το καθετί πρέπει να είναι στη θέση που είναι για κάποιον λόγο. Αλλιώς δεν βγαίνει νόημα όσο καλό και να είναι το σενάριό σου.

Οι ιστορίες σου έχουν συχνά αναφορές στην Ασία και την Άπω Ανατολή. Πώς προέκυψαν αυτές οι επιρροές και τι άλλο εξάπτει δημιουργικά τη φαντασία σου;
Κάποτε είδα μια ταινία του Κουροσάβα, το «Ραν». Ε, έπειτα, η Ιαπωνία ήταν το κάτι άλλο για μένα. Άλλος τόπος της Ανατολής που με γοητεύει είναι ο αραβικός κόσμος. Ίσως λόγω της μουσικής, ίσως λόγω του μυστηρίου που τον καλύπτει, ίσως γιατί στα κόμικς του Κόναν τα μισόγυμνα χανουμάκια ήταν το σημείο πάνω στο οποίο κολλούσε το μάτι μου…

Ωστόσο, στο κόμικ «Αίμα, δάκρυα κ’ ιδρώτας» καταπιάνεσαι με ένα πιο… ελληνικό θέμα. Η επικαιρότητα και η ελληνική πραγματικότητα σε επηρεάζουν/εμπνέουν καλλιτεχνικά;
Θέλω να κάνω μια παρένθεση και να πω πως δεν αντιλαμβάνομαι την επικαιρότητα ως πηγή έμπνευσης, σαν τους γελοιογράφους που χαριτολογούν με τους πολιτικούς που σατιρίζουν συχνότερα, ότι για παράδειγμα τους θέλουν σε εξέχουσα ή επίκαιρη θέση για να έχουν οι ίδιοι… υλικό για σάτιρα. Νομίζω πως ο κόσμος δεν μπορεί πλέον να γελάσει με την επικαιρότητα και ίσως αυτό να είναι και το πιο υπεύθυνο. Η αντιμετώπιση της επικαιρότητας, «καλλιτεχνικά» θα πρέπει να είναι μακριά από τη χυδαιότητα που αναπαράγει η αδυναμία αντιμετώπισής της. Θα πρέπει να τη διακρίνει μια λεπτότητα που να τη βάζει στη θέση της. Ένα έργο π.χ. που μιλάει για την «κρίση» θα πρέπει να βρίσκει άλλους τρόπους να θίγει την επικαιρότητα και όχι τον αγοραίο και ηλίθιο λόγο που κάνει σύνθημα και διαφημιστικό σποτ το κάθε κακό της μοίρας μας για να το ξορκίσει. Τέχνη δεν είναι το να αναπαράγεις το υπάρχον με καλύτερο αμπαλάζ και κορδελίτσα.
Το μικρό κόμικ στο οποίο αναφέρθηκες, το «Αίμα Δάκρυα κ’ Ιδρώτας», είναι κατηγορίας pulp και είχε πέσει σαν ιδέα από δυο άλλα παιδιά που ασχολούνται με το κόμικ, τον Γ. Πατέλια και τον Γ. Τεξή (πάλι), και συνέβη και εδώ, όπως στο «ΜARS» να βρω ένα πρόσφορο πεδίο για να στήσω μια ιστορία που να σχολιάζει τη σημερινή πραγματικότητα: Όλος ο κόσμος έχει γίνει «ζόμπι» – Εσύ τι κάνεις;
(Ναι, το κόμικ είναι τίγκα στο ζόμπι).

Για άλλους το κόμικ είναι ένα ανάλαφρο ανάγνωσμα, για άλλους η «9η Τέχνη» και αντικείμενο επιστημονικών συνεδρίων. Τι θέση βλέπεις να κατέχει το κόμικ στο ελληνικό (αναγνωστικό) κοινό;
Το κοινό του κόμικ στην Ελλάδα είναι πολύ περιορισμένο. Και αν είναι κυρίως χιουμοριστικά κόμικς που έχουν πέραση, εγώ δεν θα κατηγορήσω το κοινό. Ίσως βλέπει στο κόμικ ένα ελαφρό ανάγνωσμα γιατί δεν είχε την τύχη να δει κάτι άλλο ή απογοητεύτηκε όταν του πλάσαραν κόμικς σαν κάτι το σούπερ-ντούπερ. Και πάλι δεν θα κατηγορήσω κανέναν. Πάντως, υπάρχει μια διάθεση από τον κόσμο που αγαπάει το κόμικ να δει κάτι πιο στιβαρό στην ελληνική σκηνή, κάτι περισσότερο από «καραγκιοζάκια». Ίσως αυτός είναι ο λόγος που βραβεύτηκε ως καλύτερο κόμικ της χρονιάς στο φεστιβάλ του comicdom το κόμικ μου «Οι Άρχοντες της Πορφυρής Κοιλάδας», μια πολύ δυνατή και τραγική ιστορία 140 σελίδων, που διαδραματίζεται στη μεσαιωνική Ιαπωνία. Τώρα τι θέση έχει σε όλα αυτά ο ακαδημαϊσμός, και ποια η συμβολή του, εγώ δεν το γνωρίζω. Πιστεύω στο κριτήριο του αναγνώστη και από αυτόν αναμένω εντυπώσεις και συζητάω μαζί του όταν βρεθώ σε κάποιο φεστιβάλ ή εκδήλωση κόμικς.

Eκδίδεις μόνος σου τις δουλειές σου, κάτι που μάλλον συνηθίζεται στο χώρο. Δεν υπάρχει ενδιαφέρον από εκδοτικούς οίκους;
Υπάρχει ας πούμε μια αμηχανία των εκδοτικών οίκων πάνω σε αυτό το θέμα. Την τελευταία δεκαετία επιχειρήθηκε να στηθεί μια μαζικότερη αγορά για ελληνικά κόμικς, διαφημίστηκε, διαλαλήθηκε, αλλά ο κόσμος δεν τσίμπησε ιδιαίτερα και τα τιράζ παρέμειναν χαμηλά όσο και οι πωλήσεις. Ίσως οι δουλειές που έβγαιναν να μην ήταν πολύ ελκυστικές, ίσως η ελληνική σκηνή να μην είχε τη συνοχή ή τη μαζικότητα για να υποστηρίξει ένα τέτοιο «ντου». Τελικά, το μάρκετινγκ που έγινε δεν μπόρεσε να σπρώξει το κόμικ. Σήμερα, ίσως λόγω αναδουλειών των δημιουργών, υπάρχει μεγάλη παραγωγή κόμικς -το ρίξανε όλοι στα κόμικς!- και συμπαθητική ανταπόκριση από εκδοτικούς οίκους, με μικρά όπως πάντα τιράζ. Ίσως λοιπόν να χτίζεται σήμερα μια μαζικότητα και μια καλύτερη συνοχή στο ελληνικό κόμικ. Κάτι είναι και αυτό. Όσο για μένα, έχω βγάλει ήδη 6 (!) προσωπικά άλμπουμ και συνεχίζω ακάθεκτος μέχρι να φάω τα μούτρα μου…

info:
Το «MARS (with powers from Mars): Το τέλος των υπερηρώων» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ink Situ
inksitucomix.blogspot.gr