«Υμπύ Τύραννος» του Alfred Jarry από την ομάδα «Γκραν -Γκινιόλ» στα «Λαδάδικα» Θεσσαλονίκης! | Κριτική Παύλος Λεμοντζής
Πρόλογος
Το θέατρο, ως πολιτισμικό σύστημα, αποτελείται από κώδικες οι οποίοι παράγουν σημεία. Τα σημεία αυτά επιδέχονται διερεύνηση, η οποία περιλαμβάνει τη διάκριση μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου, δηλαδή μεταξύ μορφής και περιεχομένου. Μέσα από την ανάλυση των σκηνικών σημείων των παραστάσεων γίνεται προσπάθεια να απαντηθούν κάποια ερωτήματα, όπως, πώς αναδεικνύεται το θεατρικό πρόσωπο μέσα από το σώμα-σημείο του ηθοποιού, ο ρόλος της εξουσίας που ασκείται από τον μονάρχη και το καθεστώς της τυραννίας, πώς συνδέεται η βία στην εξουσία με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της εποχής του Χ συγγραφέα, αλλά και πώς αναδεικνύεται η θεατρικότητα της κάθε παράστασης, βάσει της εκάστοτε σκηνοθετικής οπτικής.
Ανάγνωση
Αυτό το θέατρο του παραλόγου ή η γκροτέσκα θεατρική φάρσα, γράφτηκε αρχικά για να παρωδήσει έναν από τους δασκάλους του Αλφρέντ Ζαρί, αλλά γρήγορα αναδείχθηκε σε μια κορυφαία σάτιρα της γαλλικής «μεσαίας τάξης» του τέλους του 19ου αιώνα.
Ο κεντρικός αντι-ήρωας, κυρ-Υμπύ, είναι ένας άπληστος, ασεβής, λαίμαργος και ωμός χαρακτήρας που κατασφάζει τη βασιλική οικογένεια της Πολωνίας για να σφετεριστεί το θρόνο. Φυσικά, αποδεικνύεται υπέρμετρα δειλός όταν καλείται να αντιμετωπίσει τον μοναδικό γιο του βασιλιά που σώθηκε από τη σφαγή, τον Γαμίσλαο/Μπουγκρελάς.
Οι σκατολογικές αναφορές, το προκλητικό ύφος και η παραφθορά της γαλλικής γλώσσας προκάλεσαν την εξέγερση του θεατρόφιλου παρισινού κοινού της εποχής κατά τις πρώτες παραστάσεις, ώσπου, λίγα χρόνια αργότερα, οι υπερρεαλιστές και οι ντανταϊστές αναγνώρισαν στον Υμπύ Τύραννο την απόλυτη αναρχική σάτιρα και το πρώτο έργο του Παραλόγου που γράφτηκε από καταβολής θεάτρου.
Μια από τις σημαντικότερες μορφές της παρισινής avant-garde, o Αλφρέντ Ζαρί, πέθανε το 1907, στα τριάντα επτά του χρόνια, διάσημος ήδη για τη ριζοσπαστική του γραφή και τον αναρχικό του βίο και πολιτεία. Γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας από το Λαβάλ της Γαλλίας, ο Ζαρί σκιαγράφησε τον κυρ-Υμπύ στα δεκαοκτώ του χρόνια, οπότε μετακινήθηκε στο Παρίσι και εντάχθηκε στις λογοτεχνικές συντροφιές που απάρτιζαν ο Γκιγιόμ Απολινέρ, ο Τουλούζ- Λοτρέκ, η Γερτρούδη Στάιν κ.ά.
Υπόθεση
Η ιστορία είναι μια παρωδία του Μάκβεθ του Σαίξπηρ και ορισμένων τμημάτων του Άμλετ και του Βασιλιά Ληρ. Αν και η γραφή και οι διάλογοι είναι άσεμνοι και φαινομενικά παιδικοί, το έργο εκφράζει κάτι βαθύτερο, μια εσωτερική συνείδηση με τρόπο παρόμοιο με τους Συμβολιστές, με ορισμένους κριτικούς να θεωρούν τον Ζαρί ως συγγραφέα συμβολιστή.
Καθώς ξεκινά το έργο, ο Υμπύ, ανώτατος αξιωματούχος του βασιλιά της Πολωνίας, πείθεται από τη γυναίκα του να ηγηθεί μιας επανάστασης και να ανατρέψει τον βασιλιά, έτσι ο Υμπύ σκοτώνει τον βασιλιά και τα περισσότερα μέλη της βασιλικής οικογένειας.
Ο γιος του βασιλιά, Μπουγκρελάς και η μητέρα του βασίλισσα δραπετεύουν, αλλά η τελευταία πεθαίνει. Το φάντασμα του νεκρού βασιλιά εμφανίζεται στον γιο του και τον καλεί σε εκδίκηση.
Πίσω στο παλάτι, ο Υμπύ, πλέον βασιλιάς, αρχίζει να φορολογεί βαριά τους ανθρώπους και να σκοτώνει τους ευγενείς κατάσχοντας τον πλούτο τους. Ο έμπιστος φίλος του Υμπύ, Καπετάν Λέρας, φυλακίζεται αλλά στη συνέχεια διαφεύγει στη Ρωσία, όπου βάζει τον Τσάρο να κηρύξει τον πόλεμο στον Υμπύ. Καθώς ο Υμπύ ξεκινάει για να αντιμετωπίσει τους εισβολείς Ρώσους αναθέτει την αντιβασιλεία στη γυναίκα του, η οποία προσπαθεί να αρπάξει τους θησαυρούς των βασιλιάδων της Πολωνίας, αλλά εκδιώκεται από μια εξέγερση με επικεφαλής τον Μπουγκρελάς και τον κόσμο συσπειρωμένο γύρω του. Καταφεύγει στον σύζυγό της Υμπύ, ο οποίος, στο μεταξύ, ηττήθηκε από τους Ρώσους, εγκαταλείφθηκε από τους οπαδούς του και κρύφτηκε σε μια σπηλιά, όπου δέχθηκε επίθεση από μια αρκούδα.
Η σύζυγος του Υμπύ προσπαθεί να περάσει ως οπτασία. Προσποιείται ότι είναι ο αρχάγγελος Γαβριήλ, για να τρομάξει τον Υμπύ, ώστε να τη συγχωρήσει για την ασέβειά της να τον κλέψει, αλλά αυτός αποκαλύπτει την εξαπάτηση και διαπληκτίζονται. Η σκηνή διακόπτεται με την άφιξη του Μπουγκρελάς, που κυνηγά τον Υμπύ. Σχηματίζοντας κοινό μέτωπο οι δύο σύζυγοι, αμύνονται λυσσαλέα και σώζονται από την απροσδόκητη καταδίωξη. Το έργο τελειώνει καθώς ξεκινούν για τη Γαλλία, καθ’ οδόν περνούν από το Έλσινορ, την πόλη της Δανίας, όπου διαδραματίζεται η πλοκή του Άμλετ. Στο Παρίσι, ο Υμπύ ονειρεύεται να γίνει «υπουργός των Οικονομικών».
Αυτός είναι ο “Ubu Roi”, το πρώτο μέρος του “έπους” του Υμπύ, που το ακολούθησαν:
“Ο Υμπύ κερατάς ή ο αρχαιοπτέρυξ”
(“Ubu Cocu ou l’ Arceopteryx”, 1897)
“Ο Υμπύ Δεσμώτης”
(“Ubu enchaine”, 1899)
“Ο Υμπύ στο λόφο”
(“Ubu sur la Butte”, 1901)
Η παράσταση
Ένα κείμενο – σε οποιαδήποτε μορφή το συναντούμε – είναι μια αναπαραγωγή προϋπαρχόντων κειμένων. Επειδή η διακειμενικότητα είναι η κατάσταση οποιουδήποτε κειμένου, αλλά και ο προσανατολισμός ενός κειμένου προς ένα άλλο κείμενο. Η εκδοχή ενός έργου είναι και η εκδοχή δεκάδων κειμένων με την ανακατασκευή ενός προϋπάρχοντος υλικού και την επανατοποθέτησή του εντός ενός νέου ιστορικού και κοινωνικού πλαισίου. Επομένως, η νέα μετάφραση του Κωνσταντίνου Μαυρόπουλου χαρακτηρίζεται φρέσκια και ενεργοποιεί τους μνημονικούς συνειρμούς, ενώ κινητοποιεί την παιδεία του αναγνώστη- θεατή. Επιπλέον, υποθέτω, ότι ο σκοπός του διακείμενου καλύπτει μεγάλη διάθεση παρωδιοποιήσεως, καθώς και κάποια κρητική στάση στο αρχικό κείμενο. Άλλωστε, κάπως έτσι έχει αξία μια νέα μετάφραση σ’ ένα, ήδη, μεταφρασμένο κείμενο. Και η συγκεκριμένη, είναι πανάξια!
Ο βασιλιάς Υμπύ : δειλός, προδότης, αφελής, ηλίθιος, χοντρός, λαίμαργος, κακός και άπληστος, ενσαρκώνει όλες τις πιο βασικές κακίες, με παιδική σκληρότητα. Είναι το σύμβολο της απληστίας των πολιτικών ηγετών, του παραλογισμού του να θέλει κάποιος πάντα τα πάντα. Είναι επίσης πολύ τσιγκούνης: «Για άλλη μια φορά, θέλω να γίνω πλούσιος, δεν αφήνω δεκάρα».
Ο Στάθης Μαυρόπουλος κεντάει τον ρόλο του Βασιλιά πάνω σε καμβά τρελής σάτιρας, με χρώματα βοντβίλ. Ανταποκρίνεται περίφημα στις επιταγές του ρόλου του, ως η (εμβληματικά) θρασύδειλη κι αφελής γελοιογραφία τυράννου, ο οποίος, υποκινούμενος από τα ταπεινότερα των ενστίκτων και την υποβολή του στενού του περίγυρου, καταλήγει βίαιος, ανάλγητος, πλην πάντοτε βλαξ βασιλέας.
Η γυναίκα του, πανούργα, χειραγωγεί ύπουλα τον άνδρα της σε όλο τον κύκλο. Εμπνευσμένη από τη Λαίδη Μάκβεθ, είναι αυτή που, σε όλο το έργο, ωθεί τον Υμπύ να ακολουθήσει τις ιδέες της. Η Ιωάννα Λαμνή αποδεικνύει, για άλλη μια φορά, πόσο σημαντική ηθοποιούς είναι και πόσο καλά ελίσσεται στη σκηνή από την κωμωδία στο δράμα και τανάπαλι.
Πολύ καλοί και οι υπόλοιποι ερμηνευτές: Χρήστος Γκουγκούμας, Διονύσης Καραθανάσης, Ιωάννα Σιδηροπούλου και Σάββας Τραπεζάνογλου.
Η σκηνοθεσία του Χρήστου Παπαδημητρίου φρόντισε, ώστε η έντονη παρουσία του οξύμωρου σχήματος στο έργο, όπου το ηρωικό συμπορεύεται με το ευτελές, οι αρχαϊσμοί -στο γλωσσικό επίπεδο- που ανακατεύονται με νεολογισμούς και χυδαιολογίες, να οδηγούν αναπόφευκτα την παράσταση πίσω στις αριστοφανικές ρίζες. Έτσι, διαμορφώνεται μία δομή, όπου ανάμεσα στη γρήγορη διαδοχή των επεισοδίων -αρκετά από τα οποία λαμβάνουν τη μορφή κινηματογραφικών πλάνων- παρεμβάλλονται πρωτογενή σατιρικά και χιουμοριστικά Χορικά, τα οποία αντανακλούν τα βασικά μοτίβα του έργου: το ντελίριο της ματαιοδοξίας, τον παραλογισμό του πολέμου, τη «σκρατολογία» που χαρακτηρίζει το σύμπαν του Υμπύ, την κριτική αντιμετώπιση της εξουσίας, την άφρονη συνέργεια ενός Λαού – Χορού, δίχως μεγαλείο και δίχως μνήμη.
Ο θεατρικός χώρος ο οποίος περιλαμβάνει τη σκηνή και την πλατεία, παίζει σημαντικό ρόλο για τη θεατρική πράξη. Ανάλογα με τις κοινωνικές δομές, ο θεατρικός χώρος μεταβάλλεται αντανακλώντας την κοινωνία μέσα στην οποία δημιουργείται. Στο κλαμπ « EIGHTBALL», στα «Λαδάδικα», η οργάνωση του σκηνικού χώρου εξαρτάται από την προθετικότητα του σκηνοθέτη του σκηνογράφου, του φωτιστή και του μουσικού, εφόσον έχουμε πρωτότυπη μουσική, όπως συμβαίνει εδώ.
Οπότε, ο σκηνοθέτης Χρήστος Παπαδημητρίου, η Μαρία Καβαλιώτη που υπογράφει τα σκηνικά και τα κοστούμια, ο Διονύσης Καραθανάσης που ευθύνεται για τους φωτισμούς, συνεπικουρούμενοι από τη φανταστική μουσική του Χρήστου Γκουγκούμα, αναπαριστούν ένα κομμάτι της πραγματικότητας υπηρετώντας τον ψευδαισθητικό μηχανισμό του θεάτρου, προβάλλοντας τη θεατρικότητα, η οποία συνίσταται σε μια σύνθετη σημειωτική δυνατότητα συγκροτούμενη από οπτικοακουστικά ερεθίσματα, από κινήσεις και σωματικές ενέργειες, από χωροχρονικές εναλλαγές και κινησιολογικές αλλοιώσεις, που μορφοποιούνται μπροστά στο κοινό. Οι αντιδράσεις του, πιθανώς, να σηματοδοτούν και την κρίση του.
Προσωπικά, το διασκέδασα και , απ΄ ό,τι είδα, το διασκέδασε όλη η αίθουσα. Θεατές στα τραπεζάκια ή στο μπαρ και συντελεστές.
Επίλογος
Ο “Υμπύ Τύραννος” είναι ένα τυπικό παραμύθι που έγινε πικρό. Μια αθώα φάρσα που αγρίεψε.
Μπορεί εύκολα να θεωρηθεί παρωδία του Σαίξπηρ και ιδιαίτερα του “Μακμπέθ”. Και ο ίδιος ο Υμπύ μπορεί να θεωρηθεί το ίδιο εύκολα καρικατούρα του ανθρώπου και ιδιαίτερα εκείνου του “ξεχωριστού” τύπου, που ονομάζεται «μέσος άνθρωπος».
Και θα μπορούσε ακόμα να είναι και μια ξεκαρδιστική ιστορία, αν δε συνειδητοποιούσαμε πόσο τραγικά μας αφορά.
Κατά τη γνώμη μου όμως αυτή η επανάσταση που κήρυξε ο Ζαρί δεν έχει τελειώσει ακόμα. Όσο θα υπάρχουν οι θεσμοί που καθιστούν τον Υμπύ καθρέφτη της κοινωνίας, το έργο θα σοκάρει.
Και οι θεατές- κριτικοί θα χωρίζονται σε δύο στρατόπεδα, όχι μόνο με αισθητικά κριτήρια αλλά και πολιτικά.
Πραγματικά, ο Υμπύ με τον τρομερό σαρκασμό του, τον γελοιογραφικό του οίστρο, τη μορφική και γλωσσική του ασυδοσία, σ’ οποιαδήποτε εποχή θα διασκεδάζει αλλά, κυρίως, θα τρομάζει. Γιατί με το πρώτο “σκατά” που ξεστόμισε, “στοίχειωσε” για πάντα, όχι μόνο τη λογοτεχνία και το θέατρο, αλλά ολόκληρη τη σύγχρονη τέχνη.
Συντελεστές
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μαυρόπουλος
Σκηνοθεσία: Χρήστος Παπαδημητρίου
Σκηνικά – Κοστούμια: Μαρία Καβαλιώτη
Φωτισμοί: Διονύσης Καραθανάσης
Πρωτότυπη μουσική – Ηχητικά περιβάλλοντα: Χρήστος Γκουγκούμας
Εφαρμογές video: Γιώργος Κόγιας
Τεχνική υποστήριξη – Κατασκευές: Γιώργος Μαυρόπουλος
Σχεδιασμός αφίσας: Βίκτωρ Γκουντάρας – Studio Hervik
Φωτογραφίες – Trailer: Μαρία Καβαλιώτη
Publicity & Social Media: Λία Κεσοπούλου
Παραγωγή: ΓΚΡΑΝ ΓΚΙΝΙΟΛ
ΕΠΙ ΣΚΗΝΗΣ:
Χρήστος Γκουγκούμας, Διονύσης Καραθανάσης, Ιωάννα Λαμνή, Στάθης Μαυρόπουλος, Ιωάννα Σιδηροπούλου, Σάββας Τραπεζάνογλου
*Η παράσταση είναι ακατάλληλη για ανηλίκους κάτω των 13 ετών.
«Υμπύ Τύραννος» του Alfred Jarry από την ομάδα «Γκραν -Γκινιόλ» στα «Λαδάδικα» Θεσσαλονίκης! | Κριτική Παύλος Λεμοντζής
σχετικά νέα
Διαβάστε όλα τα τελευταία νέα | Ενημερωθείτε
