Η επιστροφή της Πηνελόπης, Νοέλ Μπάξερ | κριτική

Κριτική του βιβλίου της Νοέλ Μπάξερ, Η επιστροφή της Πηνελόπης, (εκδόσεις Μεταίχμιο)

Η καταστροφή της Σμύρνης το 1922 τόσο από ιστορική, όσο και από μυθιστορηματική άποψη, αποτελεί ένα ανεξάντλητο θέμα. Σε ό,τι αφορά τα ιστορικά στοιχεία, υπάρχουν πολλά ακόμη αναπάντητα ερωτήματα γύρω από τα γεγονότα της εποχής και τις ερμηνείες τους, αφού συνεχώς έρχονται στο φως νέα στοιχεία από τους ιστορικούς, τα οποία επιδέχονται, βέβαια, πολλές διαφορετικές ερμηνείες. Σε ό,τι αφορά το μυθιστορηματικό κομμάτι, το όλο θέμα συχνά θεωρείται ότι έχει πια κορεστεί. Όμως, το βιβλίο της Νοέλ Μπάξερ μας δείχνει ότι πάντοτε υπάρχει δυνατότητα να προσφέρει κάποιος μία εναλλακτική θεώρηση των γεγονότων, συνδυασμένη με μία πρωτότυπη μυθιστορία.

Όντας και η ίδια η συγγραφέας Ελληνοβρετανίδα, ορίζει ως πρωταγωνίστρια του βιβλίου της την Πένι- Πενέλοπε Σάρεϊ, μία επίσης Ελληνοβρετανίδα, κάτοικο Αθηνών έναν αιώνα περίπου μετά από την Μικρασιατική Καταστροφή. Η Πενέλοπε ταξιδεύει στη Σμύρνη από όπου έλκει την καταγωγή της η οικογένειά της και η γιαγιά της, η οποία φέρει το ίδιο όνομα.

Και εδώ ακριβώς έγκειται η πρωτοτυπία και το ξεχωριστό ενδιαφέρον που παρουσιάζει Η επιστροφή της Πηνελόπης. Η επιστροφή της Πηνελόπης στα χώματα των προγόνων της γίνεται στη σημερινή εποχή. Έτσι η συγγραφέας μας προσφέρει δύο οπτικές της πόλης: την πολυεθνική Σμύρνη του τότε-πριν και μετά την Καταστροφή-και τη μονολιθική Σμύρνη του σήμερα, με την ανοικοδόμησή της και την προσπάθεια επούλωσης των πληγών της.

Στη σημερινή Σμύρνη ζουν ακόμη και σήμερα κάποιοι Φραγκολεβαντίνοι, απόγονοι των Ιταλών, των Άγγλων, και των Γάλλων, όλων εκείνων, δηλαδή, των δραστήριων προξένων και των εμπόρων που δρούσαν στη Σμύρνη την εποχή της Καταστροφής. Αυτούς ακριβώς θα βρει η Πένι προκειμένου να λύσει το μυστήριο της καταγωγής και του θρησκεύματος της γιαγιάς της, αλλά και της εξαφάνισης της Αϊσέ, μιας Τουρκάλας, η οποία βρισκόταν στο σπίτι των προγόνων της και είχε παντρευτεί Έλληνα.

Η επιστροφή της Πηνελόπης – Οκτώ μέρες στη Σμύρνη

Συγγραφέας: Νοέλ Μπάξερ
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
ISBN: 9786180326178
Αριθμός Σελίδων: 352
Εξώφυλλο: Μαλακό εξώφυλλο
Διαστάσεις: 14 Χ 20,5
Έτος 1ης Έκδοσης: 2021

Τα οικογενειακά αυτά μυστήρια, τα οποία καλείται να λύσει η Πένι, συνομιλώντας με  ηλικιωμένους Φραγκολεβαντίνους της πόλης, συμπληρώνονται από τα μυστήρια που προσπαθεί να λύσει η ίδια και σχετίζονται με την ίδια την Καταστροφή. Ποιος έβαλε, τελικά, την πυρκαγιά που κατέκαψε τα πάντα εκείνες τις μοιραίες μέρες της σφαγής; Οι τσέτες, οι Τούρκοι πολίτες, ή μήπως υπήρχε εντολή του ίδιου του Κεμάλ; Όλη αυτή η σφαγή επρόκειτο για οργανωμένο έγκλημα ή οι τόσο εκταταμένες βιαιοπραγίες απλά εξετράπησαν του αρχικού σκοπού, όπως συμβαίνει συνήθως στους πολέμους;

Μία διαφορετική Σμύρνη, μέσα από τα μάτια μίας σύγχρονης Πηνελόπης, μίας Πηνελόπης από την Οδύσσεια του Ομήρου και μίας από την εποχή της Καταστροφής…

Το προσωπικό βίωμα συνυπάρχει αρμονικά με το ιστορικό και αλληλοσυμπληρώνεται. Το ίδιο και η παλιά Σμύρνη με τη νέα. Η Πενέλοπε δεν θα μείνει στην πόλη παρά οκτώ μονάχα μέρες, αυτές θα τις αρκέσουν όμως προκειμένου να βάλει τα προσωπικά της ενθυμήματα και τα ιστορικά σε μία σειρά. Οι δύο τελευταίες μέρες της διαμονής της εκεί θα προσφέρουν στον αναγνώστη ένα θεματικό φινάλε.

Η συγγραφέας περιγράφει τις συζητήσεις μεταξύ της Πένι και των ανθρώπων που συναντά εκεί και τη γυρίζουν πίσω στον χρόνο με τις συχνά οδυνηρές αναμνήσεις τους.

Επιπρόσθετο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο συσχετισμός όλων των παραπάνω με την Οδύσσεια του Ομήρου και την παράθεση αποσπασμάτων μιας θεματικής παρόμοιας με τα όσα αφηγείται η συγγραφέας εμβόλιμα στο κυρίως σώμα του κειμένου. H επιστροφή της Πηνελόπης κατ αυτόν τον τρόπο, παραλληλίζεται με την επιστροφή της Πένι στη Σμύρνη. Γι αυτό, φυσικά, και το όνομα της ηρωίδας δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από Πηνελόπη.

Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του βιβλίου είναι, αναντίρρητα, το γεγονός ότι η συγγραφέας δεν παρουσιάζει τα ιστορικά γεγονότα από την πλευρά των Ελλήνων, αλλά από την πιο παραμελημένη εκδοχή των Φραγκολεβαντίνων της Σμύρνης. Επιπροσθέτως, η Νοέλ δεν στηρίχθηκε τόσο πολύ, απ' ότι φαίνεται, για τη συγγραφή των γεγονότων σε ιστορικά βιβλία, αλλά σε προσωπικές μαρτυρίες απογόνων πολλών Φραγκολεβαντίνων, ιστορικά αρχεία και επιτόπια έρευνα.

Μία διαφορετική Σμύρνη, επομένως, μέσα από τα μάτια μίας σύγχρονης Πηνελόπης, μίας Πηνελόπης από την Οδύσσεια του Ομήρου και μίας από την εποχή της Καταστροφής…

Κείμενο: Λεύκη Σαραντινού | κριτική | cityportal.gr