«Φόνισσα» | κριτική

Θεσσαλονίκη 64ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου 2023 | Βασισμένη στην ιστορία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, η ταινία «Φόνισσα» προβλήθηκε στο 64ο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Παρακολουθήσαμε την ταινία στην δημοσιογραφική προβολή στην αίθουσα του κινηματογράφου Ολύμπιον.

Προσεγμένη παραγωγή, δυνατό θέμα κοινωνικής αναφοράς, ψυχογραφία με τα υλικά της τραγωδίας, διερευνήθηκε κινηματογραφικά παραδίδοντας προς μελέτη μια εικόνα αισθητικής τέρψης εγκιβωτισμένη σε καλλιτεχνικά πλάνα εργαστηρίου.

Ασπρόμαυρη ταινία με εντυπωσιακές αδρές εικόνες καταγραφής του φυσικού τοπίου, των οικημάτων και των ανθρώπινων ομάδων (γυναίκες-άνδρες-παιδιά), ιδωμένων σε αρχετυπικό σκηνικό, με δεσπόζουσα την φιγούρα -σκιά και όψη- της Φραγκογιαννούς, η οποία αποτελεί βασική μορφή της αποτρόπαιης ιστορίας.

Η ταινία ξεκίνησε έχοντας ως μότο μία φράση του Οδυσσέα Ελύτη από το έργο του, «Η μαγεία του Παπαδιαμάντη»(Ερμείας). «Μια μέρα το παρελθόν θα μας αιφνιδιάσει με τη δύναμη της επικαιρότητάς του. Δεν θα ‘χει αλλάξει εκείνο αλλά το μυαλό μας». Έκλεισε τον κύκλο της με πληροφορίες και αναφορές στο νομικό κοινωνικό πλαίσιο του θεσμού του γάμου, στην υποχρέωση της προίκας, τυπικό που καθόρισε την μοίρα των γυναικών σε περασμένες εποχές και επηρέασε ως αίτημα τον αγώνα τους στην πορεία κατοχύρωσης της ισότητας των δύο φύλων.

Η αρχική φράση –«Όνομα», ακούστηκε κάπως ερωτηματικά και σαφώς επιτακτικά όπως γράφτηκε ταυτόχρονα στην οθόνη με κόκκινα γράμματα ο τίτλος της ταινίας, σε μια ανοιχτή ερμηνεία υπονόησης της τύχης της Χαδούλας, όπως ονοματίστηκε κάποτε η βαφτιστική της μοίρα. Ακούστηκε και στο τέλος της ταινίας συνοψίζοντας και προοικονομώντας την καταδίωξη και την λογοδοσία πληρωμής του εγκλήματος, στον πλαταγισμό και στον γδούπο μιας πτώσης στην θάλασσα.

Στην εξέλιξη της ταινίας οι χρόνοι ανακατεύονται και το παρελθόν εισβάλλει στο παρόν και γράφει στο μυαλό της Φραγκογιαννούς της γιάτρισσας με εικόνες προσωπικών αναμνήσεων. Από το ατομικό και επί μέρους, ανάγονται στο συλλογικό και κοινωνικό επίπεδο οι ανάγκες και τα προβλήματα μιας εποχής στην κοινωνιολογική τους διάσταση. Σκηνές αρραβώνων, συμβάσεις προικώων συμφωνιών, εξεταγές, γάμοι, γεννήσεις, ξενιτιές, θάνατοι, καθορίζουν τις τύχες και τον κλήρο των γυναικών. Οι ηλικίες και οι ρόλοι μπερδεύονται. Έτσι εμπλουτίζεται η ιστορία και αποκτά πολύστροφη κίνηση η εξιστόρηση. Εξετάζεται πρισματικά στην επεξήγηση των κινήτρων και αποκάλυψη της ψυχοσύνθεσης της γυναίκας αυτής, που χάνεται παραλογισμένη σε μια αποτρόπαιη αυτοδικία, επικαλούμενη τον φόβο των αγίων και το θεϊκό σημάδι, γυρεύοντας την αποκατάσταση μιας αδικίας.

Οι ερμηνείες των ηθοποιών απέδωσαν το ύφος και υπηρέτησαν την γραμμή της σκηνοθεσίας, προβάλλοντας στην σκοτεινή μελαγχολική ιστορία την ηθογραφία μιας κλειστής αγροτικής κοινωνίας που ήθελε τις γυναίκες να βασανίζονται και να υποφέρουν, να υπηρετούν τους άντρες προορισμένες να γεννούν παιδιά επιθυμώντας να είναι αρσενικά προκειμένου να αποφύγουν το βάρος της προίκας των κοριτσιών, που αδυνατούν να προσφέρουν εξαιτίας της φτώχειας και της ανέχειας.

Οι σκηνές χρωματίστηκαν, στον συνδυασμό κλασικών και μοντέρνων στοιχείων, με μια έκδηλη θεατρικότητα τόσο στις ατομικές όσο και στις ομαδικές διατυπώσεις των κοινωνικών δραστηριοτήτων. Η ιδιαίτερη ερμηνεία της πρωταγωνίστριας Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη έδωσε εκφραστικά τις καίριες χειρονομίες της τραγικότητας, εμβαθύνοντας στην ψυχοδυναμική κατάσταση της ηρωίδας, χαρίζοντας το μέτρο επικύρωσης και αποτίμησης της αξίας του αποτελέσματος.

Απουσίαζε ωστόσο από την ταινία, ως συνολική αποτύπωση, η βαθιά και δυνατή αίσθηση κατάκτησης της αλήθειας του βιώματος και του παλμού της λαϊκής ψυχής και η συγκίνηση έμενε μετέωρη, παρότι αισθητού ρίγους σε επιμέρους σημεία.

Η μουσική της ταινίας συμπεριέλαβε ήχους από μακρινές αρχέγονες ψαλμωδίες με ισοκρατήματα σε παλιά μοναστήρια, δημοτικά τραγούδια της αγάπης και του αποχωρισμού, μοιρολόγια, θρηνητικούς ύμνους της λεκάνης της Μεσογείου, καμπάνες, παιδικά μιμητικά παιχνιδοτράγουδα, φωνές πιασμένες στον απόηχο αέρηδων, βουητών της θάλασσας, κελαηδισμάτων, μουρμουρητών και δυσοίωνων κρωξιμάτων πουλιών, προσδίδοντας μυστηριακό, υποβλητικό και υπερβατικό ύφος στον ψυχογραφικό καθολικής αναφοράς χαρακτήρα της ταινίας.

*ΕΥΑ ΝΑΘΕΝΑ

Γεννήθηκε στην Κρήτη και σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών – ζωγραφική με τον Χρόνη Μποτσόγλου και σκηνογραφία με τον Γιώργο Ζιάγκα. Εργάστηκε ως βοηθός του σκηνογράφου Διονύση Φωτόπουλου. Έχει μεγάλη εργασιακή εμπειρία στο θέατρο και στον κινηματογράφο, με σκηνοθέτες όπως ο Κώστας Γαβράς και ο Παντελής Βούλγαρης. Έχει βραβευτεί τρεις φορές με το Κρατικό Βραβείο Ενδυματολογίας για τα έργα της.
Φιλμογραφία
2022 Antigone (short)
2023 Murderess (αρχείο φεστιβάλ κινηματογράφου)

Νοέμβριος 2023 / Είδαμε την ταινία Φόνισσα /  κριτική / Άγγελα Μάντζιου