Η αγάπη άργησε μια μέρα | Κριτική

Η αγάπη άργησε μια μέρα | Κριτική Μυρτώ Προδρομίδου. Την παράσταση είδαμε στο Μικρό Θέατρο Μονής Λαζαριστών 

Θέατρο: Η αγάπη άργησε μια μέρα | Κριτική

Ξεκίνησα να πάω στην παράσταση «Η αγάπη άργησε μια μέρα» σε σκηνοθεσία Ένκε Φεζολλάρι με την αγαπημένη Πολυξένη Σπυροπούλου, τις υπέροχες Υρώ Λούπη, Ιωάννα Παγιατάκη, Λίλιαν Παλάντζα, Δανάη Σταματοπούλου, Άννη Τσολακίδου, Μαρία Χατζηιωαννίδου και άλλα τόσα υπέροχα πλάσματα πίσω από τη σκηνή, έχοντας στο νου μου ένα έργο από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα (1994), άρα μακριά από τα σύγχρονα διακυβεύματα.

Εξουσία

Η παράσταση αναδεικνύει με ένταση και βάθος τις καταπιεστικές δομές της πατριαρχικής ελληνικής κοινωνίας της μεταπολίτευσης, όπου οι θηλυκοί χαρακτήρες βρίσκονται σε συνεχή ασφυξία. Οι ηρωίδες, εγκλωβισμένες μέσα στις αυστηρές κοινωνικές συμβάσεις που ορίζονται από τους νόμους της τιμής και της ντροπής, αγωνίζονται να βρουν διέξοδο και να διεκδικήσουν τη δική τους φωνή και ελευθερία. Στη σκιαγράφηση αυτής της καθημερινής βίας και καταπίεσης, το έργο αναδεικνύει μια κλειστή κοινωνία στην οποία η τιμή και η ντροπή επηρεάζουν ακόμη και το πιο βασικό δικαίωμα της γυναίκας – την ίδια της τη ζωή.

Οικογένεια

Η Ερατώ, ερωτεύεται και μένει έγκυος εκτός γάμου ενώ ταυτόχρονα παραβιάζει τη σειρά με την οποία οι αδελφές πρέπει να συνάπτουν σχέσεις για γάμο (από την πρωτότοκη στην υστερότοκη). Το μυστικό της εγκυμοσύνης της απειλεί την «τιμή» της οικογένειας, και η απειλή της τιμωρίας από τον πατέρα της – ακόμη και με τη δολοφονία της για να «ξεπλύνει» την ατίμωση – είναι ορατή.

Η Ερατώ γεννά το παιδί της, η μητέρα της το παίρνει και η Ασπασία το μεγαλώνει ως αδερφή τους. Η σκληρότητα της πατριαρχικής δομής και η βία που κρύβεται πίσω από τις έννοιες «τιμή» και «παράδοση» είναι φανερή.

Γάμος

Ο γάμος παρουσιάζεται όχι ως επιλογή, αλλά ως λύτρωση και αυτοπραγμάτωση, μια υποχρέωση που πρέπει να εκπληρωθεί για να αποδοθεί “δικαιοσύνη” στην κοινωνία. Στη συγκεκριμένη κοινωνική δομή, οι κόρες της οικογένειας φέρουν το βαρύ φορτίο αυτών των αυστηρών προσδοκιών, καθώς ο γάμος γίνεται το μέσο αποκατάστασης της τιμής και της κοινωνικής καταξίωσης. Δεν είναι μια πράξη προσωπικής επιλογής ή συναισθηματικής ανάγκης, αλλά μια αναγκαιότητα που επιβάλλεται από τις κοινωνικές και οικογενειακές συμβάσεις. Η μοναδική κόρη που παντρεύεται από επιλογή, αποκληρώνεται και αποκόβεται από την οικογένεια.

Ιδιοκτησία

Η πατριαρχία τις σπαράζει, τις ακρωτηριάζει ψυχικά και σωματικά. Δεν μπορούν να ξεφύγουν, γιατί δεν υπάρχει διέξοδος σε μια κοινωνία που απαιτεί υπακοή. Οι τιμωρίες –ορατές ή σιωπηλές– είναι πάντα παρούσες, είτε πρόκειται για την κοινωνική απομόνωση, τη βία, είτε για την καταπίεση των συναισθημάτων και της επιθυμίας.

Αναπαράγει διαρκώς την αντίληψη ότι τα θηλυκά σώματα “ανήκουν” και έτσι μπορούν να γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης ενώ την ίδια στιγμή διαιωνίζει την ευθύνη των γυναικών απέναντι σε όσα τους συμβαίνουν.

Ελευθερία

Η ανάγκη για ελευθερία, αυτοδιάθεση και αντίσταση στους παραδοσιακούς θεσμούς, καθώς και η σύγκρουση ατομικού και συλλογικού, διατρέχουν το έργο από την αρχή ως το τέλος. Αναδεικνύεται η δύναμη της πατριαρχίας, που λειτουργεί χωρίς να χρειάζεται απαραίτητα τους άνδρες, ενώ οι γυναίκες είναι ταυτόχρονα καταπιεζόμενες και καταπιέστριες.

Το αυστηρό πλαίσιο αξιών και αρχών, που επιβάλλεται με βία, περιορίζει τις δράσεις του υποκειμένου, αφήνοντας περιθώρια μόνο για απόδραση και όχι αλλαγή. Η Ασπασία παρουσιάζεται ως “κακιά” λόγω της προσπάθειάς της να επιβιώσει σε ένα καταπιεστικό περιβάλλον, ενώ τα άτομα παίζουν ρόλους εντός των ορίων που καθορίζει το σύστημα.

Η αυτοκτονία της Ερατώς αποτελεί ταυτόχρονα μια ακραία αντίδραση στο σύστημα που την εξωθεί στην αυτοχειρία, αλλά και μια απόλυτη άρνηση της εξουσίας του. Έτσι, η Ερατώ γίνεται ταυτόχρονα υποκείμενο και αντικείμενο δράσης, σε έναν καμβά όπου η ατομική ελευθερία παραμένει ψευδαίσθηση. Μοιάζει οι επιλογές των μελών της πατριαρχικής οικογένειας να είναι αντίστοιχες των πολιτών στο φασισμό: η απόδραση στην ακραία της μορφή συνεπάγεται την ακύρωση του προσώπου.

Τα μόνα ρήγματα που παρουσιάζονται προκύπτουν από μικρές πράξεις αλληλεγγύης, χαρακτηριστικό παράδειγμα η μάνα που με τη σιωπή της επιτρέπει στη μεσαία κόρη να ακολουθήσει τις επιλογές της.

Φεύγοντας από τη Μικρή Σκηνή της Μονής Λαζαριστών ένιωσα μέσα μου τη σύνδεση του προσωπικού με το συλλογικό, παρούσα σε ολόκληρη την παράσταση μέσα στον κύκλο της πατριαρχικής καταπίεσης.

Το ερώτημα για το πως η τυχαία συνθήκη του πού γεννιέται κάποια-ο-ος, καθορίζει τις ευκαιρίες και τα δεσμά που αυτή επιβάλλει, παραμένει αναπάντητο και βαθιά επίκαιρο. Βαθιά επίκαιρο για τις θηλυκότητες και τα κουίρια στην Παλαιστίνη, στο Ιράν και στο Αφγανιστάν, στις προσφύγισσες, τις σεξεργάτριες χωρις ασφάλεια, τις εργάτριες, τις ανάπηρες, τις μετανάστριες χωρίς χαρτιά, τις Ρομά, τις τρανς που δε χωράνε στους Ξενώνες Κακοποιημένων Γυναικών, τις φτωχές, τις φυλακισμένες, τις δολοφονημένες και όσες δε γνωρίζουμε τα ονόματα τους…

Σημαντικότερο όμως είναι να ξανασκεφτούμε και να σπάσουμε το φαύλο κύκλο των ατομικών επιλογών και ευθυνών που δεν οδηγούν στη συστημική αλλαγή και να την αναζητήσουμε στην αλληλεγγύη και τη δράση.

«Η αγάπη άργησε μια μέρα» στο Μικρό Θέατρο Μονής Λαζαριστών | Κριτική Μυρτώ Προδρομίδου