Ποιος έχει δικαίωμα να κρίνει την τέχνη;

Η παρέμβαση της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης και το αίτημα να μην αναρτηθεί μια αφίσα που θεωρήθηκε βλάσφημη έφερε στο προσκήνιο της επικαιρότητας ένα από τα 270 ντοκιμαντέρ που θα προβληθούν στο  Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Συγκεκριμένα η Μητρόπολη  αντέδρασε  σε μια αφίσα του ντοκιμαντέρ της σκηνοθέτιδας Ελίνας Ψύκου με τίτλο «Αδέσποτα Κορμιά», στην οποία απεικονίζεται σταυρωμένη μια ημίγυμνη έγκυος γυναίκα.

Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος με επιστολή του προς το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ζητεί να μην αναρτηθεί η αφίσα, διότι «είναι βαθύτατα προκλητική για το θρησκευτικό συναίσθημα των χριστιανών της πόλης»

Την αφίσα δημοσίευσε η δημιουργός του ντοκιμαντέρ στον προσωπικό της λογαριασμό στο Facebook, με πολλούς χρήστες του διαδικτύου να χαρακτηρίζουν βλάσφημη την εικόνα της εσταυρωμένης γυναίκας, ενώ άλλοι υπερασπίζονται την ελευθερία της τέχνης.

Μεταξύ άλλων στην επιστολή του ο ιεράρχης αναφέρει: «Τείνει, δυστυχῶς, νὰ καταστεῖ συνήθεια, τὰ τελευταῖα χρόνια, ἡ ἐκ μέρους διαφόρων “καλλιτεχνῶν” χρησιμοποίηση τῶν ἱερῶν Προσώπων τῆς Πίστης, ὄχι γιὰ νὰ ἀποδώσουν τὸν ἁρμόζοντα σεβασμὸ καὶ νὰ ἐκφράσουν τὴν πρέπουσα εὐλάβεια πρὸς Αὐτά, ἀλλὰ γιὰ νὰ “διαφημίσουν” έκδηλώσεις καὶ δημιουργήματα τέχνης. Αὐτὲς οἱ διαφημίσεις ὑπὸ τὸ πρόσχημα μιᾶς ἀμφίβολης καλλιτεχνικὰ γραφιστικῆς προσέγγισης, ἀγγίζουν – ἐνίοτε δὲ καὶ ὑπερβαίνουν－ τὰ ὅρια τῆς κακόβουλης πρόκλησης καὶ τῆς κακοποιητικῆς πρόθεσης».

Ολόκληρη η επιστολή που έστειλε ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος

Πρὸς τὴν
Ἀξιότιμη κ. Ἐλὶζ Ζαλαντὸ
Γενική Διευθύντρια
τοῦ Φεστιβὰλ Ντοκιμαντὲρ Θεσσαλονίκης
Ἐνταῦθα
Ἀξιότιμη Κυρία Γενικὴ Διευθύντρια,

Σᾶς ἀποστέλλω τὴν παροῦσα ἐπιστολὴ μου, ζητῶντας ἐν πρώτοις τὴν κατανόησή σας γιὰ τὴν ταλαιπωρία στὴν ὁποία πιθανὸν σᾶς ὑποβάλλω. Θεώρησα ὅμως χρέος μου νὰ σᾶς ἐμπιστευθῶ τὶς ἀκόλουθες σκέψεις μου καὶ νὰ ζητήσω τὴν συνδρομὴ σας σὲ ἕνα ζήτημα, τὸ ὁποῖο, σᾶς ὁμολογῶ, μὲ ἔχει προβληματίσει ἀρκετά.

Κατ’ ἀρχάς, ὀφείλω νὰ σᾶς ἐκφράσω τὶς θερμότερες εὐχὲς μου γιὰ τὴν ἐπιτυχία τοῦ φετινοῦ 26ου Φεστιβὰλ Ντοκιμαντὲρ Θεσσαλονίκης. Τέτοιες καλλιτεχνικὲς δραστηριότητες καὶ πρωτοβουλίες ἐνίσχυσης τῆς κινηματογραφικῆς κοινότητας, οἱ ὁποῖες ἀποτελοῦν εὐκαιρία ἔκφρασης καὶ συνάντησης δημιουργῶν καὶ καλλιτεχνῶν, ἰδίως νέων, μᾶς γεμίζουν μὲ χαρὰ καὶ ἐλπίδα. Ὅπως, ὅμως, καὶ σεῖς γνωρίζετε, «ὁ ἐχθρὸς τοῦ καλοῦ εἶναι τὸ καλύτερο». Ἐπιθυμῶντας, λοιπόν, μὲ φιλόκαλη καὶ εἰλικρινῆ διάθεση νὰ συνεισφέρω στὴν προσπάθειά σας, ἐπιτρέψατέ μου νὰ σᾶς ἐπισημάνω ἕνα ζήτημα, τὸ ὁποῖο δὲν ἀφορᾶ σὲ αὐτὸ καθ’ αυτὸ τὸ Φεστιβὰλ, ἀλλὰ θὰ μποροῦσε νὰ δημιουργήσει λανθασμένες ἐντυπώσεις
γι’ αὐτὸ τὸ ἴδιο.

Στὸ Πρόγραμμα τοῦ Φεστιβὰλ περιλαμβάνεται καὶ ἡ προβολὴ τοῦ ντοκιμαντὲρ μὲ τίτλο «ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΚΟΡΜΙΑ» τῆς κ. Ἐλίνας Ψύκου. Τὸ ζήτημα ποὺ δημιουργεῖται μὲ αὐτὸ δὲν ἔγκειται στὸ περιεχόμενό του, ἀλλὰ στὴν διαφημιστικὴ ἀφίσα προβολῆς τοῦ ντοκιμαντέρ! Πέραν τοῦ ὅτι ἡ πρώτη μοιάζει ἀναντίστοιχη μὲ τὸ περιεχόμενο τοῦ δευτέρου － τὴν
ἐξερεύνηση τῆς σωματικῆς αὐτονομίας στὴν Εὐρώπη τῶν πολλῶν ἐλευθεριῶν－ ὅπως περίπου ἀναφέρεται στὸ Πρόγραμμα, ἀκόμη καὶ ἄν προσπαθήσει κάποιος νὰ κάνει μιὰ ἐλευθεριάζουσα ἢ νοσηρὴ σύνδεση, εἶναι βαθύτατα προκλητικὴ γιὰ τό θρησκευτικὸ συναίσθημα τῶν χριστιανῶν τῆς πόλης μας, ἀνεξαρτήτως δόγματος καὶ ὁμολογίας: ἕνας σταυρὸς μὲ μία ἡμίγυμνη γυναίκα, πιθανῶς τὴν Παναγία, τὴν ὁποία περιβάλλουν τὰ ἀστέρια τῆς Εὐρωπαϊκῆς Σημαίας (ἀναφορὰ στὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας «Ἀμώμου Συλλήψεως» ἢ τῆς Παναγίας τῆς Λούρδης, δύο παγκοσμίως σεβαστῶν χριστιανικῶν συμβόλων;).

Τείνει, δυστυχῶς, νὰ καταστεῖ συνήθεια, τὰ τελευταῖα χρόνια, ἡ ἐκ μέρους διαφόρων «καλλιτεχνῶν» χρησιμοποίηση τῶν ἱερῶν Προσώπων τῆς Πίστης, ὄχι γιὰ νὰ ἀποδώσουν τὸν ἁρμόζοντα σεβασμὸ καὶ νὰ ἐκφράσουν τὴν πρέπουσα εὐλάβεια πρὸς Αὐτά, ἀλλὰ γιὰ νὰ «διαφημίσουν» έκδηλώσεις καὶ δημιουργήματα τέχνης. Αὐτὲς οἱ διαφημίσεις ὑπὸ τὸ πρόσχημα μιᾶς ἀμφίβολης καλλιτεχνικὰ γραφιστικῆς προσέγγισης, ἀγγίζουν － ἐνίοτε δὲ καὶ ὑπερβαίνουν － τὰ ὅρια τῆς κακόβουλης πρόκλησης καὶ τῆς κακοποιητικῆς πρόθεσης.

Ἡ Ἐκκλησία, βεβαίως, δὲν λειτουργεῖ ἀντιδραστικά, φοβικὰ ἢ ἐκδικητικά. Ἄλλωστε, κανεὶς καὶ τίποτε δὲν ἔχει τὴν δύναμη νὰ σπιλώσει ἢ νὰ ἀμαυρώσει οὐσιαστικὰ τὰ ἱερὰ Πρόσωπα τῆς Πίστης. Ὅμως ἐμεῖς, τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ στὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ βλέπουμε τὸν Πατέρα, τὸν Ἂδελφό, τὸν Φίλο, Αὐτὸν ποὺ ἀγκαλιάζει τὸν πεπτωκότα ἄνθρωπο, συνχωρεῖ ὅποιον θέλει νὰ ἐπιστρέψει κοντὰ Του καὶ ὡς «μανικὸς ἐραστὴς» ἑλκύει κάθε μετανοοῦσα ψυχή, ὀφείλουμε στὸ ὄνομα αὐτῆς τῆς ἀγάπης, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀλήθειας γιὰ Ἐκεῖνον καὶ ὅλα τὰ ἱερά Πρόσωπα τῆς Πίστης, ὅπως ἡ Παναγία Μητέρα μας, νὰ καταθέτουμε τὴν μαρτυρία καὶ διαμαρτυρία μας, ἔστω καὶ ἄν κάποιοι «χριστιανοφοβικοὶ» κύκλοι ἀρνοῦνται τὸ δικαίωμα αὐτὸ καὶ ἐθελοτυφλοῦν, ἀποδίδοντας στὴν Ἐκκλησία καὶ στὴν ἔκφραση τῶν θέσεών της, προθέσεις ἀνύπαρκτες, ὁμιλοῦν γιά «σκοταδισμὸ καὶ διχασμό, κηρύγματα μίσους, κυνήγι μαγισσῶν, ἀπόρριψη, τιμωρία, Μεσαίωνα, προτροπὴ σὲ πράξεις βίας».

Σὲ πεῖσμα ὅλων αὐτῶν, ἡ Εκκλησία καὶ ὅσοι ἐλεύθερα ἀνήκουμε σ’ Αὐτήν θὰ προσευχόμαστε συνεχῶς, ὄχι ὑπεροπτικά καὶ ἀπαξιωτικά, ὄχι διακρίνοντας «ἁμαρτωλούς» καὶ «σεσωσμένους», ὄχι γιὰ να «πέσει φωτιά», ἀλλὰ γιὰ τὴν μετάνοια ὅλων μας, τὴν ψυχικὴ μας ἀνάταση καὶ Ἀνάσταση, τὴν ἀποκατάσταση τοῦ ἀνθρώπου στὸ πρωτόκτιστο κάλλος τῆς Θεότητος.

Στὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ παράδοσή μας ἡ ἐλευθερία δὲν εἶναι μία ἰδέα, ἀλλὰ ἕνα πρόσωπο, ποὺ δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὸ πρόσωπο τοῦ Χριστού. Γι’ αὐτὸ ἡ ἐλευθερία ὡς συνειδητὴ ἐπιλογὴ ζωῆς προϋποθέτει ἀπαραιτήτως τὸν σεβασμό καὶ τὴν εὐθύνη, τόσο γιὰ τὸν ἑαυτό μας ὅσο καὶ γιὰ τοὺς Ἄλλους. Σ’ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ πλαίσιο ζητοῦμε καὶ ἀπὸ σᾶς νὰ μὴ συναινέσετε στὸ νὰ προσβληθεῖ ἡ ἐλεύθερη διάθεση τῆς ἀγάπης μας γιὰ τὸν Χριστὸ, τὴν Ἐκκλησία Του καὶ τὰ ἱερὰ Πρόσωπα τῆς Πίστης μας, μὲ τὴν ἀνάρτηση τῆς ἀφίσας γιὰ τὴν διαφήμιση τοῦ ντοκιμαντὲρ «ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΚΟΡΜΙΑ».

Ἀξιότιμη Κυρία Γενικὴ Διευθύντρια,

Εἶμαι βέβαιος ὅτι ἀντιλαμβάνεσθε καὶ κατανοεῖτε τὸν προβληματισμὸ καὶ τὴν στενοχωρία μου ὡς χριστιανοῦ ποιμένα καὶ πνευματικοῦ πατέρα τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν τῆς Θεσσαλονίκης. Σᾶς παρακαλῶ θερμά, κατὰ τὴν ἔμφρονα κρίση καὶ συνείδησή σας, νὰ πράξετε ὅ,τι ἁρμόζει. Εὐχόμενος τὸ 26ο Φεστιβὰλ νὰ στεφθεῖ μὲ ἐπιτυχία καὶ σεῖς προσωπικὰ νὰ ἔχετε τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ στὴν ζωὴ καὶ τὰ καλὰ σας ἔργα διατελῶ∙

Μετὰ τῆς ἐν Κυρίῳ ἀγάπης καὶ τιμῆς

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† ὁ Θεσσαλονίκης Φιλόθεος

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ:

1. κ. Ἐλευθερία Θανούλη
Πρόεδρο τοῦ Δ.Σ. τοῦ Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
2. κ. Ὀρέστη Ἀνδρεαδάκη
Καλλιτεχνικὸ Διευθυντή τοῦ Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
3. κ. Λίνα Μενδώνη
Ὑπουργὸ Πολιτισμοῦ
4. κ. Ἀπόστολο Τζιτζικώστα
Περιφερειάρχη Κεντρικῆς Μακεδονίας
5. κ. Στέλιο Ἀγγελούδη
Δήμαρχο Θεσσαλονίκης

Μια παρόμοια περίπτωση αφορμή για προβληματισμό 

Η περίπτωση αυτή μου θύμισε μια άλλη περίπτωση, που είχε προκαλέσει παγκόσμια αναστάτωση. Στις 30 Σεπτεμβρίου 2005, η δανική εφημερίδα «Γιούλαντς Πόστεν» είχε δημοσιεύσει σειρά 12 σκίτσων που απεικόνιζαν τον προφήτη Μωάμεθ, ξεσηκώνοντας θύελλα διαμαρτυριών από μουσουλμάνους. Κάθε απεικόνιση του προφήτη είναι αυστηρά απαγορευμένη στη μουσουλμανική θρησκεία, ενώ το είδος της απεικόνισης (ο Μωάμεθ βομβιστής, ο Μωάμεθ προειδοποιεί καμικάζι αυτόχειρα ότι δεν έχουν μείνει παρθένες στον παράδεισο) θεωρήθηκε ότι ταυτίζει το Ισλάμ με την τρομοκρατία.  Οι μουσουλμάνοι θεώρησαν ότι οι γελοιογραφίες προσβάλλουν τον προφήτη και το Ισλάμ και ζήτησαν να αποσυρθούν από την εφημερίδα. Οι περισσότεροι Δυτικοί γέλασαν και θεώρησαν αναχρονιστικές τις αντιλήψεις των μουσουλμάνων και μίλησαν για ελευθερία της τέχνης

Τρομοκρατική επίθεση στα γραφεία του Charlie Hebdo

Στις 7 Ιανουαρίου 2015 ολιγομελής ομάδα ενόπλων επιτέθηκε στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού Charlie Hebdo στο Παρίσι της Γαλλίας. Ο απολογισμός της επίθεσης ήταν 12 νεκροί (ανάμεσά τους δύο νεκροί αστυνομικοί) και επτά τραυματίες. Οι δράστες πραγματοποίησαν την επίθεση ανοίγοντας πυρ και κραυγάζοντας τη φράση “Αλλάχ Ακμπάρ”, δηλαδή ο Θεός είναι μεγάλος, στο όνομα του προφήτη του Ισλάμ. Ο πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ χαρακτήρισε την επίθεση τρομοκρατική και πράξη ακραίας βαρβαρότητας[. Από την πλευρά του το Ισλαμικό Κράτος χαρακτήρισε τους δύο τρομοκράτες ήρωες!!!

Ποιος βάζει τα όρια τι είναι προσβολή για τον καθένα;

Στις περιπτώσεις που ανέφερα, η ελευθερία της έκφρασης έρχεται σε σύγκρουση με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Και στις δύο περιπτώσεις, έχουμε να κάνουμε με το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης και των ορίων της. Πόσο ελεύθερος είναι κανείς να εκφράζει τη γνώμη του, την κριτική του, την τέχνη του; Και εφόσον αυτή η τέχνη προσβάλλει τα θρησκευτικά συναισθήματα ή τις πεποιθήσεις των άλλων τι γίνεται; Ποιος βάζει τα όρια τι είναι προσβολή για τον καθένα; Πού βρίσκεται η ισορροπία μεταξύ της ελευθερίας και του σεβασμού; Ποιος καθορίζει τα κριτήρια και τα μέτρα για το τι επιτρέπεται και τι όχι; Και βέβαια ποιος θα αναλάβει την ευθύνη σε περίπτωση που η στάση του είναι αφορμή για να δημιουργηθούν έκτροπα απο τους φανατικούς όπως συνέβη στη περίπτωση της επιθεσης στα γραφεία του Charlie Hebdo;

Η απάντηση δεν είναι εύκολη, ούτε μονοσήμαντη. Η ελευθερία της έκφρασης είναι ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου και της δημοκρατίας. Χωρίς αυτήν, δεν υπάρχει πλουραλισμός, διάλογος, κριτική σκέψη, δημιουργικότητα. Η ελευθερία της έκφρασης, όμως, δεν είναι απόλυτη, ούτε ανεξέλεγκτη. Υποκεται σε κανόνες. Αλλά αυτούς του κανόνες σε μία σύγχρονη κοινωνία τους ορίζει η Πολιτεία ή μήπως πρέπει να παρεμβαίνει και η Εκκλησία;

Τις απαντήσεις και τις κατευθύνσεις θα πρέπει να τις δώσει η ίδια η Πολιτεία

Αρχικά έχει πολύ ενδιαφέρον η στάση (αλλά και η απάντηση)που θα πρέπει να δώσουν στη περίπτωση της αφίσας του ντοκιμαντέρ οι τρείς πολύ σημαντικοί φορείς που τους έχει κοινοποιηθεί η επιστολή. Και φυσικά αναφέρομαι στην κα Μενδώνη Υπουργό Πολιτισμού, κ Τζιτζικώστα Περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας και κ Αγγελούδη Δημάρχου Θεσσαλονίκης. Οφείλουν μαζί με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης να πάρουν και αυτοί αντίστοιχα θέση

Και βέβαια είναι στη διακριτική ευχέρεια του κάθε φορέα να πράττει αναλόγως τις δικές του πεποιθήσεις. Να οραματίζεται αλλά και να αφουγκράζεται την κοινωνία και αναλόγως να πράττει.

Από την άλλη οι εκπρόσωποι της Εκκλησίας είναι υγιές να ασχολούνται με την κοινωνία. Προφανώς όχι απλά πρέπει, αλλά επιβάλλεται να εκφράζουν τις απόψεις τους. Θα αναμένουμε λοιπόν απο τη Μητρόπολη να πάρει αντίσοιχα θέση και για κοινωνικά φαινόμενα όπως η επίθεση όχλου κατά δύο τρανς ατόμων στην πλατεία Αριστοτέλους στο κέντρο της πόλη αλλά και πολλά άλλα αντίστοιχα θέματα απο τη βία στα γήπεδα μέχρι τις γυναικοκτονίες. Όλα όσα μας προσβάλουν ως πολιτσμένη κοινωνία

Η Θεσσαλονίκη του σήμερα και το αύριο που ονειρευόμαστε

Η Θεσσαλονίκη έχει τη δυνατότητα να γίνει μια πόλη που θα σέβεται και θα προστατεύει την ελευθερία της έκφρασης και την θρησκευτική ελευθερία, ως δύο αξίες που θα την κάνουν πιο ανθρώπινη, πιο δημοκρατική, πιο δημιουργική. Αυτή είναι η πρόκληση, αλλά και η ευκαιρία, που έχει μπροστά της. Ας μην τη χάσει.

Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη που έχει φιλοξενήσει πολλές θρησκείες, πολιτισμούς, τάσεις, κινήματα. Είναι μια πόλη που έχει δείξει ότι οι διαφορετικές απόψεις μπορούν να συνυπάρξουν. Εάν η πόλη (οι φορείς) βρούν τη δύναμη να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις, να ξεπεραστούν οι διαφωνίες και οι δυσκολίες τότε η πόλη θα αναπτυχθεί. Είναι μια πόλη που έχει την ευκαιρία να γίνει ένα παράδειγμα για την Ελλάδα και τον κόσμο.

Για να το καταφέρει, όμως,  πρέπει να απορρίψει και να καταδικάσει κάθε προσπάθεια να περιοριστούν ή να καταστραφούν αυτές οι ελευθερίες, από όπου και αν προέρχεται. Μπορεί να μην μας αρέσουν, να μη συμφωνούμε. Δεν μας επιτρέπεται όμως απο τον πολιτισμό μας να απαγορεύσουμε αυτό που μας ενοχλεί ή καθ οιονδήποτε τρόπο μας θίγει. Απέναντι σ αυτούς που χλευάζουν οτι θεωρεί κάποιος ιερό μία απάντηση υπάρχει: είναι μια αφορμή για να επιδείξουμε τη διαφορετικότητα μας και το μεγαλείο μας ως θρησκεία, άτομα και αντιλήψεις. Αν η τέχνη είναι κακή, ή καλή, ή προσβλητική, θα την κρίνει η ίδια η ζωή και ο χρόνος. Η ελευθερία της έκφρασης είναι ένα δικαίωμα που προστατεύει τη διαφορετικότητα, την καινοτομία, την αντιπαράθεση, την εξέλιξη.

Φωτογραφία εξωφύλλου Depositphotos