Η απώλεια θα μπορούσε να είναι η κούνια μας

Η κατανυκτική περίοδος του Πάσχα και η ταυτόχρονη συνύπαρξη με τον ιό κάνουν το διαχρονικό και πανταχού παρόν θέμα με την απώλεια πιο επίκαιρο από ποτέ. Θα μιλήσω ως ψυχολόγος στο συγκεκριμένο κείμενο, αλλά κυρίως ως άνθρωπος που όπως όλοι οι άνθρωποι έχω βιώσει μικρές και μεγάλες απώλειες.

Η απώλεια παίρνει τόσες πολλές μορφές. Χωρισμός, αποχωρισμός, καυγάδες, απόλυση, αλλαγή τόπου, αλλαγή ενός ανθρώπου όπως τον ξέραμε, όνειρα που ματαιώνονται, θάνατος. Σε κάθε περίπτωση, δηλώνει μια αίσθηση κενού, έντασης, βαθιάς θλίψης και αβοηθησίας. 

Στη δίνη αυτής της λέξης, υπάρχουν άνθρωποι που δεν είναι τυχεροί, γιατί δεν αφέθηκαν ποτέ να νιώσουν την απώλεια, να κλάψουν, μόνο συνέχισαν τη ζωή με τους ώμους βαρείς, προχωρώντας μπροστά μόνο χωρίς να αφήσουν περιθώριο για επεξεργασία. Υπάρχουν ύστερα οι εξίσου άτυχοι που σαν να τους τρέφει ο πόνος, δεν τον αφήνουν να φύγει, εστιάζοντας σε κάθε τι αρνητικό. Παραμένουν γαντζωμένοι στο γιατί σε μένα, αδυνατώντας να προβούν σε ουσιαστική προσωπική αλλαγή, να αναζητήσουν βοήθεια, να στραφούν προς τη ζωή και προς τα όμορφα που τους περιτριγυρίζουν. Τα δύο αυτά άκρα συναντώνται στο ίδιο ακριβώς σημείο: στην απώλεια των μικρών στιγμών χαλάρωσης και ευτυχίας, τελικά στην απώλεια της ζωής. Γίνονται αδύναμοι να παρατηρήσουν οτιδήποτε καλό συμβαίνει .
Όποια κι αν είναι η διαχείριση της απώλειας, ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα, το σίγουρο είναι πως οι άνθρωποι πονούν για κάθε μικρό ή μεγάλο Γολγοθά που περνούν. Και αυτό επιτρέπεται. Και είναι σεβαστό.

Πως επανέρχεσαι μετά από μία απώλεια;

Ποια είναι η χρυσή τομή, εκείνη που θα σε βοηθήσει να αγκαλιάσεις το σκοτάδι σου, να το κάνεις φίλο για να αναδυθείς πάλι στο φως;

Το μετέωρο βήμα του πελαργού

Θα έλεγα ότι μπροστά σε μια απώλεια, μικρή η μεγαλύτερη, γινόμαστε πάλι νεογέννητα βρέφη, πλήρως εκτεθειμένοι και γυμνοί. Και πως, όπως σταδιακά το μικρό παιδί, έτσι κι εμείς καλούμαστε να βρούμε και πάλι μια ισορροπία: να ενορχηστρώσουμε αρχικά το σώμα μας με τις αισθήσεις του, φροντίζοντάς το, έπειτα να περπατήσουμε -λίγο μετέωρα και μουδιασμένα στην αρχή- στη συνέχεια να μάθουμε να μιλάμε και σταδιακά να αλληλεπιδράσουμε, επικοινωνώντας τις ανάγκες και τα συναισθήματα μας. Πρέπει λοιπόν να μάθουμε να ξαναμεγαλωνουμε με τα απλά και συνάμα περίπλοκα βήματα ενός μωρού παιδιού.

Επιλέγοντας ανθρώπους

Δεν ήταν και δεν θα είναι ποτέ εύκολος ο δρόμος. Κι όπως ένα βρέφος δεν υπάρχει ποτέ από μόνο του, όπως είπε ο σπουδαίος Winnicott, έτσι κι ένας ενήλικας θα έλεγα ότι δεν υπάρχει ποτέ από μόνος του, παρά μόνο μέσα σε ένα πλαίσιο δεσμών. Το ποιοι δεσμοί είναι αρκετά ικανοί να μας κρατήσουν από την πτώση, ως ενήλικες έχουμε το προνόμιο να επιλέξουμε: φίλους, μέντορες, οικογένεια, συντροφικές σχέσεις. Ποτέ όμως μόνοι.

Δίνουμε χρόνο

Κι ύστερα ο χρόνος είναι φίλος και σύμβουλος. Μερικές φορές κάνοντας ένα βήμα πίσω, χαλαρώνοντας κι αφήνοντας τον χρόνο να δείξει, να γιάνει τον πόνο, κάνουμε τελικά ένα βήμα μπροστά, κρίνοντας πιο καθαρά από απόσταση.

Δομώ την ιστορία μου

Σιγά σιγά θα μπορέσω να δώσω νόημα σε αυτό που μου συνέβη. Τι έμαθα, πώς ωρίμασα, αν θα μπορούσα και τι θα μπορούσα να είχα κάνει διαφορετικά, πως με διαμορφώνει η απώλεια αυτή σαν άνθρωπο από εδώ και πέρα και πως την εντάσσω στην προσωπική μου ιστορία. Την επόμενη φορά, όταν η απώλεια θα παραφυλάει στη γωνιά, θα είμαι ένα βήμα πιο έτοιμος και δυνατός, να Αναστηθώ, να αναγεννηθώ ξανά.

Αγαπώ απλά

Άφησα για τελευταίο την αγάπη. Όχι με την έννοια μιας αγάπης «γενικόλογης» και «αφαιρετικής». Να εστιάσουμε επί σκοπού στην αγάπη, ad hoc. Προς τον εαυτό και προς τον άλλο. Με αποδέχομαι σαν άνθρωπο για αυτό που είμαι; Με παρηγορώ; Μου μιλώ τρυφερά; Κι έπειτα: Τι καλό έχουν οι άλλοι γύρω μου; Γιατί τους αγαπώ; Προσπαθώ να κατανοήσω τη δική τους ζωή ή επικεντώνομαι μόνο στη δική μου; Εστιάζοντας επί σκοπού στην αγάπη και στο καλό των άλλων και του εαυτού μου, αφήνω τα μικρά καθημερινά παράπονα και φθορές και επικεντρώνομαι σε αυτά που έχουν πραγματικά αξία. Και νιώθω γαλήνη.

Περνώ, τέλος, στη μεταφορική χρήση των δύο εννοιών και θαρρώ πως πολλές στιγμές καλούμαστε να κάνουμε μία μεταφορική επιλογή: «Ζωή» ή «θάνατος». Αποδεχόμενη το γεγονός πως η απώλεια είναι μέρος της και όχι τέλος της, θα έστρεφα με νύχια και με δόντια την κατεύθυνση μου προς τη ζωή.

Και θα τολμούσα να πω πως ναι η ζωή είναι ένα ταξίδι υπέροχο. Χάνουμε πολλά-και πολλούς, πέφτουμε άπειρα, απογοητευόμαστε, μα και αγαπάμε, αγκαλιάζουμε, ονειρευόμαστε, ζούμε.

Θα κλείσω με τους υπέροχους στίχους του τραγουδιού που γέννησαν και τον τίτλο:
«Η απώλεια θα μπορούσε να είναι η κούνια μας… κι η καρδιά πονάει όταν ψηλώνει» (στίχοι: Γ. Ευαγγελάτος).

Υ.Γ: Δεν θα μπορούσα να μην παραθέσω εδώ και την καταλυτική συμβουλή της Αλκυόνης Παπαδάκη που συνοψίζει όλα τα παραπάνω:

Και όταν θες να κλάψεις, κλάψε, θα καθαρίσουν τα μάτια σου και η καρδιά σου.
Και όταν θες να ουρλιάξεις, ούρλιαξε, θα αναπνεύσεις καλύτερα μετά.
Και όταν θες να τα αφήσεις όλα, άστα, και πήγαινε μια βόλτα, στην επιστροφή θα σου φανούν καλύτερα.
Και όταν θες να πεις σε κάποιον κάτι, πες το σήμερα, αύριο μπορεί εσύ να μην μπορείς και αυτός να μην ακούει.
Και όταν θες να κάνεις κάτι, κάντο τώρα, το αύριο είναι πολύ μακρινό και ίσως έχει άλλα σχέδια για σένα.
Και όταν θες να ζήσεις, αγάπα το είναι σου, δεν έχει άλλο δρόμο

Κείμενο Στεφανία Μαυρογιάννη

Φωτογραφία Gerd Altmann