Το Ημερολόγιο Ενός Τρελού | Πολιτεία Θεάτρου

Το Ημερολόγιο Ενός Τρελού είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα του Νικολάι Γκόγκολ, ένα διαμαντάκι της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ένα έργο σταθμός στην παγκόσμια δραματουργία, κάνοντάς το να φαντάζει ακόμα πιο επίκαιρο, αφού η «παράνοια» έχει προαχθεί πλέον στις μέρες μας σε απλή καθημερινότητα…

Ένας κλασικός μονόλογος, ένα έργο συμβολικό, για το πως τα κοινωνικά πρότυπα και ζητούμενα μπορούν να οδηγήσουν έναν άνθρωπο στην τρέλα. Χιουμοριστικό και συγχρόνως εντελώς, μα εντελώς, πικρό και δραματικό, όπως και η ίδια ή ζωή. Η μεγάλη φαρσοκωμωδία της ύπαρξης συναντά την ελευθερία της εσωτερικότητας και ο μικρός άνθρωπος, που είχε μεγάλες προσδοκίες, εισέρχεται στην σκηνή με το επίσημο ένδυμα του κλόουν.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ: «Η δολοφονία του Μαρά» | κριτική της παράστασης του ΚΘΒΕ

Η μοναξιά του ουρλιάζει! Τόσο σημερινό και τόσο απειλητικά επικίνδυνο! Όπως στη ζωή, το γέλιο μπερδεύεται με το δάκρυ και το δάκρυ με τη χαρά της ζωής. Καυστικό, σαρκαστικό, διαχρονικό, αλλά επίσης και βαθιά βιογραφικό, καθώς και ο ίδιος ο Γκόγκολ έπασχε από ψυχώσεις που στο τέλος τον οδήγησαν στο θάνατο. Με σαφήνεια αληθινά προφητική, δείχνει το δρόμο που ακολούθησε ο ίδιος προς την τρέλα και τον θάνατο στην ηλικία που έχει ακριβώς ο ήρωάς του Ποπρίτσιν (43 ετών).

Ο Γκόγκολ με χειρουργική μαεστρία οδηγεί το νυστέρι του στα σκοτεινά μονοπάτια της ψυχής του Αυξέντιου Ιβάνοβιτς Ποπρίτσιν, καταγράφοντας την μίζερη ζωή ενός ταπεινού χαμηλόβαθμου υπουργικού υπαλλήλου της Τσαρικής δημόσιας διοίκησης, την καθημερινή ψυχική δοκιμασία στην αντιμετώπιση μιας αλαζονικής ιεραρχίας, την μάχη με τους προσωπικούς του δαίμονες μέχρι την «ελευθερία» του μυαλού, το «πέταγμα» της ύπαρξης για το Ανώτερο Εγώ του! Μια πορεία που προκαλείται από μια σειρά ταπεινωτικών περιστατικών στην καριέρα του υπαλληλάκου και εκδηλώνεται με αφορμή τον ανομολόγητο έρωτά του προς την κόρη του διευθυντή του.

Οι κοινωνικές ανισότητες δεν του αφήνουν και πολλά περιθώρια, αλλά εκείνος την λαχταρά όλο και περισσότερο. Αυτός ο ανεκπλήρωτος έρωτας τον οδηγεί στην συνειδητοποίηση ότι χωρίς κάποιο αξίωμα και χωρίς χρήματα δε μπορεί να την κερδίσει. Η απογοήτευση που νιώθει γι’ αυτήν του την αδυναμία σταδιακά τον βυθίζει σε μεγαλομανείς ψυχώσεις, για να καταλήξει στο απελευθερωτικό μεγαλείο της παράνοιας και να οδηγηθεί στο φρενοκομείο. Είναι άραγε ο έρωτας αυτός η αιτία; Όχι! Αιτία είναι η υποτίμηση μιας προσωπικότητας από την ταξικότητα της κοινωνίας, όπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα, πράγμα που καθιστά το κείμενο καθ’ εαυτό ιδιαίτερα επίκαιρο.

Ο ήρωας προσκολλημένος στις νευρώσεις του και στις παγίδες της άγευστης ζωής του, φυλακισμένος στο «κελί» της ύπαρξης και της κοινωνικής του τάξης, αγωνίζεται να κατανοήσει τον εαυτό του και τον κόσμο. Η άρνησή του να αποδεχθεί την σκληρή πραγματικότητα, τον οδηγεί στην τρέλα, το μόνο ίσως καταφύγιο των υγιώς σκεπτόμενων ανθρώπων. Κι αυτό γιατί όσα συμβαίνουν στην ζωή, είναι τόσο εξωφρενικά, που μοιάζουν αποκυήματα της φαντασίας ενός…τρελού… που έχει να επιλέξει ανάμεσα στην «…τρέλα και στον θάνατο!» σαν φυσικές συνέπειες της κοινωνικής τελμάτωσης που οδηγεί σε αδιέξοδο.

Πρόκειται για μια σουρεαλιστική καταγραφή της ματαιότητας της ανθρώπινης ύπαρξης. Αλήθεια γιατί είναι τρελός ο ήρωας του Γκόγκολ; Επειδή αρνείται να κατανοήσει όσα δεν μπορεί ν’ αποδεχτεί; Επειδή αρχικά ποθεί και στη συνέχεια μισεί αυτό που δεν μπορεί να έχει; Επειδή δυσκολεύεται να γονατίσει μπροστά σ’ αυτούς που περιφρονεί; Επειδή ενώ είναι φτωχός πληρώνει για να δει θέατρο (γιατί το έχει ανάγκη). Επειδή απεχθάνεται την εξουσία και τους ασκούντες αυτήν, ενώ την ίδια στιγμή αυτοσυστήνεται ως Βασιλιάς της Ισπανίας; Οι αντιφάσεις του τον κάνουν παρανοϊκό ή μήπως οι αντιστάσεις του; «Ξεγυμνώνεται» μπροστά μας, παρασύροντας το κοινό στην αλληγορία του παραλογισμού του, που σταδιακά κορυφώνεται για να τον οδηγήσει στο τέλος πίσω στη «μήτρα» της μάνας του, εκεί απ’ όπου προήλθε. Εκεί που πρωτοένιωσε τι θα πει βία, αλλά και στοργή. Εκεί που αρχίζουν και τελειώνουν όλα. Εκεί που οι «ωδίνες» της γέννας συναντούν την «οδύνη» του θανάτου.

Στην σύγχρονη παρανοϊκή εποχή μας το έργο προβάλει ιδιαίτερα επίκαιρο. Η πολιτική κατάσταση στην χώρα μας έχει οδηγήσει πολλούς συμπολίτες μας σε «απονενοημένα διαβήματα», είτε από ενοχές είτε από υπερευαισθησία – κυρίως το δεύτερο. Και η συντεταγμένη πολιτεία παραμένει αδιάφορη στην καλύτερη περίπτωση, ή προσβλητική απέναντι στο φαινόμενο που προκάλεσε η ίδια, αποσείοντας κάθε ευθύνη από πάνω της. Ο φαινομενικά διαταραγμένος και ως εκ τούτου συμπαθής ήρωας του έργου μη λέγοντας επί της ουσίας τίποτα λογικό, εκφράζει πανανθρώπινες αλήθειες, που πηγάζουν αβίαστα μέσα από ένα βαθιά ψυχαναλυτικό κείμενο το οποίο ασκεί δριμύτατη κριτική στον ίδιο τον ανθρώπινο…εκ-πολιτισμό. Έναν (εκ) πολιτισμό που αποθεώνει την ύλη έναντι του πνεύματος και διαφημίζει την ειρηνική συνύπαρξη, ενώ την ίδια στιγμή «οπλίζει και πυροβολεί» χωρίς αιδώ και έλεος…κυρίως αμάχους…

Ακροβατώντας» στο δικό μας αλλοπρόσαλλο σήμερα, είναι αδύνατο να μην ταυτιστούμε με τον ήρωα του Γκόγκολ που στην αρχή παραμένει ανοιχτός στις εξωτερικές φωνές που τον παρακινούν να ζήσει, να εργαστεί, να κοπιάσει, για να κουραστεί στη συνέχεια να συνδιαλέγεται μαζί τους και να εγκαταλείψει τον αγώνα για καταξίωση. Να εγκαταλείψει την εναγώνια προσπάθεια να είναι αρεστός και αποδεκτός από την κοινωνία, αποφασίζοντας να ζήσει πλέον σε ένα δικό του φαντασιακό κόσμο, πολύ πιο συμβατό με τα θέλω του, που πραγματώνονται επιτέλους, έστω και με αυτόν τον εντελώς αντισυμβατικό και μη αποδεκτό κοινωνικά τρόπο.

Μου έρχεται στο μυαλό το τραγούδι «Ο ανθρωπάκος», που έχει ερμηνεύσει μοναδικά η Τάνια Τσανακλίδου «Είμαι φτωχός, κουρασμένος, σκυφτός ανθρωπάκος, των ταπεινών και των άλλων πουλιών φιλαράκος… Για δε μ’ αφήνεται ήσυχο, άστε με ήσυχο όλοι,θέλω να ζήσω ελεύθερος, δίχως ταυτότητα πια…» Αυτό θέλει στο βάθος ο Ποπρίτσιν…και ο κάθε «Ποπρίτσιν». Μια στιγμή πραγματικής ελευθερίας σε μία κοινωνία γεμάτη συμβάσεις, απαγορεύσεις και υποκρισία. Κι αν αυτό θεωρείται «τρέλα», τότε σίγουρα είμαστε όλοι μας…θεότρελοι..

Μαρία Μπαλτατζή

► Info

Ο χώρος διαθέτει ιονιστή, φίλτρο Hepa, εξαερισμό.

Διευκρινίσεις:
– Η είσοδος επιτρέπεται με χρήση μάσκας και με τήρηση των αποστάσεων τόσο κατά την προσέλευση όσο και κατά τη διάρκεια της παράστασης και σύμφωνα με τις οδηγίες του ΕΟΔΥ. Για λόγους ασφαλείας και για την αποφυγή καθυστερήσεων και συνωστισμού, συνιστάται η έγκαιρη προσέλευση πριν από την έναρξη της εκδήλωσης. Σε κάθε περίπτωση επίδειξης επίσημου εγγράφου, θα διενεργείται παράλληλος έλεγχος ταυτοπροσωπίας του κατόχου.

ΚΘΒΕ: «Ελεύθερο Ζευγάρι» | Κριτική της παράστασης